Fernanda Valadez: «Στο Μεξικό βιώνουμε τον φόβο στην καθημερινή ζωή μας»

 

Βραβευμένη με τον Χρυσό Αλέξανδρο του περσινού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, η ταινία της Μεξικανής σκηνοθέτριας Fernanda Valadez Χαρακτηριστικά γνωρίσματα συνιστά μια οξεία και στοχαστική ματιά στο φαινόμενο της μετανάστευσης.

Μια κουβέντα μαζί της με αφορμή την έξοδο του φιλμ στα σινεμά από τις 14 Οκτωβρίου.

Πώς πάνε τα πράγματα στο Μεξικό από επιδημιολογικής άποψης;

Είχαμε ένα δύσκολο καλοκαίρι, αλλά αυτή τη στιγμή η κατάσταση είναι διαχειρίσιμη. Σχεδόν ο μισός πληθυσμός έχει εμβολιαστεί, κι έχουμε πολύ περισσότερες κοινωνικές δραστηριότητες.

Στο βραβευμένο με τον Χρυσό Αλέξανδρο του περσινού ΦΚΘ μεγάλου μήκους ντεμπούτο σου Χαρακτηριστικά γνωρίσματα θίγεις το διαχρονικό ζήτημα της μετανάστευσης με έναν πολύ πρωτότυπο τρόπο.

Ενώ οι περισσότερες συναφείς ταινίες εστιάζουν στα βάσανα των μεταναστών, εσύ επιλέγεις να εστιάσεις στην μητέρα ενός εξ αυτών, που αναζητά τον αγνοούμενο γιο της. Γιατί;

Για δυο λόγους, νομίζω.

Όταν η συν-σεναριογράφος και παραγωγός Astrid Rondero κι εγώ κάναμε έρευνα το 2012, βιώναμε στο Μεξικό μια αύξηση στη βία, η οποία έχει έκτοτε παραμείνει.

Κατάγομαι, εξάλλου, από μια περιοχή της χώρας που συγκαταλέγεται στις πρώτες οι οποίες στέλνουν ανθρώπους νεαρής ηλικίας στη μετανάστευση.

Νιώθω, λοιπόν, εξοικειωμένη με τη βίωση της μετανάστευσης με αυτόν τον τρόπο. Όχι ως το υποκείμενο που φεύγει, αλλά ως το μέλος της κοινότητας που απομένει χωρίς τους νέους της, κυρίως τους νεαρούς άντρες.

Γι’ αυτό, επομένως, αποφάσισα να αφηγηθώ μια ιστορία υπό το πρίσμα μιας μητέρας που αναζητά τον γιο της.

Άρα αισθάνεσαι κοντά στον χαρακτήρα της Magdalena, της μητέρας, από υπαρξιακής και συναισθηματικής άποψης;

Κατά κάποιον τρόπο ναι.

Επίσης, όταν πραγματοποιούσαμε την έρευνα, ανακαλύψαμε πολλές επώδυνες πληροφορίες, κομμάτια ενός «παζλ» που δεν καταλαβαίναμε πολύ καλά εκείνη την περίοδο σχετικά με εξαφανίσεις και θανάτους μεταναστών.

Παράλληλα, κάτω από την επιφάνεια κρύβονταν πολλά για το οργανωμένο έγκλημα ή καρτέλ διακίνησης ναρκωτικών. Άνθρωποι στρατολογούνταν με το ζόρι σ’ αυτά.

Νιώσαμε ότι ο καλύτερος τρόπος να αφηγηθούμε αυτή την επώδυνη πραγματικότητα ήταν να χρησιμοποιήσουμε έναν χαρακτήρα που αγαπούσε έναν δράστη έκνομων ενεργειών.

Μια μητέρα πάντα θα αγαπάει τον γιο της, οτιδήποτε κι αν ανακαλύψει για εκείνον. Πιο πολύ πρόκειται, λοιπόν, για ζήτημα αγάπης, όχι αντίληψης των πραγμάτων.

Έμεινες ικανοποιημένη από την ενσάρκωση του χαρακτήρα της Magdalena από την πρωταγωνίστριά σου, την Mercedes Hernández; Είναι έμπειρη ηθοποιός;

Έχει πολλή εμπειρία στο θέατρο, διαθέτει την ικανότητα να αποδίδει διαφορετικές διαλέκτους και προφορές και συνομιλεί με μη επαγγελματίες ηθοποιούς, γεγονός που βοήθησε την ταινία.

Το θαύμα με τους επαγγελματίες ηθοποιούς είναι πως πρόκειται για «συν-συγγραφείς» στο χτίσιμο ενός χαρακτήρα.

Πάντως, η ελλειπτικότητα στην αφήγηση ίσως δυσχεράνει την κατανόηση ενός θεατή μη προερχόμενου από το μεξικανικό ή το λατινοαμερικανικό περιβάλλον. Σας απασχόλησε ως συν-σεναριογράφους ένα τέτοιο ενδεχόμενο;

Ήταν ένα από τα ερωτήματα που απευθύναμε στους εαυτούς μας όταν γράφαμε το σενάριο.

Αυτό που θέλαμε να μεταφέρουμε ήταν η αίσθηση του να μην ξέρεις, κάτι που επίσης μοιραζόμαστε στο Μεξικό, ιδίως στα πρώτα χρόνια της προηγούμενης δεκαετίας.

Επειδή τα φαινόμενα που προκαλούν αυτή τη βία είναι τόσο περίπλοκα, διασυνδεόμενα και δύσκολα στην κατανόηση, θέλαμε να αποδώσουμε την αίσθηση του να ζεις σε ένα πολύ επικίνδυνο μέρος.

Σαν ένα ταξίδι στο άγνωστο, χωρίς να γνωρίζεις ή να καταλαβαίνεις.

Ένα ταξίδι στον φόβο.

Στο Μεξικό βιώνουμε αυτόν τον φόβο στην καθημερινή ζωή μας. Πιο πολύ στις αγροτικές περιοχές παρά στην Πόλη του Μεξικού, που είναι μια γιγάντια μητρόπολη.

Για παράδειγμα, κάθε φορά που βγαίνεις σε μια λεωφόρο πάντα λες σε κάποιον πού πηγαίνεις, γνωστοποιείς τη θέση σου.

Είμαστε συνηθισμένες και συνηθισμένοι να μην κάνουμε ερωτήσεις ή να ενοχλούμε όταν βρισκόμαστε σε ένα κοινωνικό περιβάλλον που δε γνωρίζουμε, γιατί δεν ξέρουμε σε ποιον μιλάμε.

Αυτή η αίσθηση γίνεται οξύτερη και πιο προφανής όταν ένας άνθρωπος ξεκινά ένα τέτοιο ταξίδι, όπως οι οικογένειες που αναζητούν τους αγνοούμενους συγγενείς τους.

Η ταινία προσφέρει ένα συναισθηματικό και ατμοσφαιρικό ταξίδι, και λιγότερο ένα πληροφοριακό.

Και οι σιωπές αναδεικνύουν τη διάχυτη αίσθηση του φόβου, στην οποία αναφέρθηκες. Κυριαρχούν στην καθημερινή ζωή της περιοχής όπου ζεις;

Στην πραγματικότητα όχι. Είμαστε πολύ ομιλητικοί άνθρωποι στο Μεξικό.

Υπάρχουν, όμως, ορισμένες στιγμές που οι λέξεις δε φτάνουν, και η σιωπή είναι η πιο κατάλληλη έκφραση μοιράσματος και συντροφικότητας.

Γι’ αυτό και επιλέξαμε να μη μιλάνε πολύ οι ηθοποιοί, και να αφήσουμε το τοπίο να εκφράσει όσα σκέφτονται και νιώθουν.

Το τοπίο φαντάζει συνήθως πολύ άγονο και άδειο, αντανάκλαση κι αυτό των αδιεξόδων και του φόβου των χαρακτήρων.

Έπειτα υπάρχει και το μεταφυσικό στοιχείο. Ποιο ήταν το κριτήριο της επιλογής του;

Όπως προανέφερα, θέλαμε το τοπίο να είναι εκφραστικό, «χάρτης» του εσωτερικού κόσμου των χαρακτήρων, γι’ αυτό και μερικές φορές φαντάζει άγονο, κι άλλες όμορφο, προσφέροντας μια σύντομη στιγμή ειρήνης.

Με αυτή την έννοια γίνεται όλο και λιγότερο ρεαλιστικό, και για να εξωτερικεύσεις το βάθος της αγριότητας που βιώνουμε χρειάζεσαι μεταφορικές εικόνες.

Αναρωτιόμουν αν έπρεπε να γίνω πιο ρητή όσον αφορά στην αποτύπωση της βίας, αλλά, σύμφωνα με την Astrid, αυτή ήταν μια λανθασμένη προσέγγιση. Είχε δίκιο.

Αν η βία ήταν πιο ωμή, θα αποστασιοποιείτο ο θεατής από την οπτική γωνία της πρωταγωνίστριας. Οπότε συζητήσαμε τι είδους μεταφορές θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε.

Σε κάθε περίπτωση, το ολοκληρωμένο μεγάλου μήκους ντεμπούτο σου αφήνει υποσχέσεις για ένα ακόμα πιο λαμπρό μέλλον. Πόσο απαιτητικό είναι το να είσαι σκηνοθέτρια στο σύγχρονο Μεξικό;

Στο πλαίσιο των λατινοαμερικανικών και κάποιων αναπτυσσόμενων χωρών είμαστε τυχεροί, γιατί υπάρχουν ακόμα δημόσιοι πόροι, αν και ορισμένοι χάθηκαν εξαιτίας της πανδημίας, οπότε μπορούμε να αφηγούμαστε ιστορίες με πολλή ελευθερία.

Βρισκόμαστε ίσως σε μία συνθήκη κατά την οποία υπάρχει πολλή πίεση από το χολιγουντιανό σινεμά.

Μόλις τρία χρόνια πριν, υπογράφτηκε εκ νέου η εμπορική συμφωνία ανάμεσα στον Καναδά, το Μεξικό και τις Η.Π.Α. δυσκολεύοντας τη χρηματοδότηση των μεξικανικών παραγωγών, καθώς δεν υπάρχουν και ιδιώτες επενδυτές.

Είναι πιο δύσκολο να κάνεις ταινίες στο Μεξικό, αν δεν προστατεύονται σε επίπεδο διανομής. Γι’ αυτό και είναι σημαντική η υπεράσπιση των δημόσιων πόρων.

Τι είδους ιστορίες σε ενδιαφέρει και θα σε ενδιαφέρει να αφηγείσαι;

Έχουμε ένα φιλμ που ήδη χρηματοδοτείται, το οποίο συν-σκηνοθετούμε με την Astrid.

Αφηγούμαστε μια ιστορία ενηλικίωσης, η οποία αφορά σε ένα ορφανό, παιδί ενός sicario, από την οπτική γωνία των ανθρώπων που το συναντούν. Είμαστε πολύ ενθουσιασμένες μ’ αυτό, κι ελπίζουμε να το γυρίσουμε ίσως σ’ έναν χρόνο!

Μέχρι τότε, ελπίζω περισσότεροι θεατές να εκτιμήσουν την ήρεμη, στοχαστική ποιότητα που αποπνέουν τα Χαρακτηριστικά γνωρίσματα.

Προσπαθήσαμε να κάνουμε την καλύτερη ταινία που μπορούσαμε, να αφηγηθούμε μια ιστορία συναισθηματικά συναρπαστική, αντί να είμαστε ενδιαφέρουσες σε κοινωνικό επίπεδο.

Ο τρόπος που το μεξικανικό σινεμά συνδέεται με θεατές από άλλα μέρη του κόσμου ίσως πηγάζει από έναν εξωτισμό παρά από μια ανθρώπινη κοινή ενσυναίσθηση. Αυτή την ανθρώπινη ενσυναίσθηση αποπειραθήκαμε να διεγείρουμε.

Ευχαριστώ θερμά την Diana Arcega (EnAguas Cine) για την πολύτιμη συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Η ταινία της Fernanda Valadez Χαρακτηριστικά γνωρίσματα προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 14 Οκτωβρίου σε διανομή της NEO Films.