Συνομιλώντας με την σκηνοθέτρια και την πρωταγωνίστρια του ντοκιμαντέρ «Μεταστροφή»

 

Eman Abdelhadi (αριστερά), Σάντρα Ιτάινεν (δεξιά) (Φωτογραφία: Γιάννης Κοντός)

Αιχμηρό όσο και τρυφερό, το ντοκιμαντέρ της Φινλανδής Σάντρα Ιτάινεν, Μεταστροφή, καταγράφει το σταδιακό «coming out» της Eman, μιας Παλαιστινιο-Αιγύπτιας δεύτερης γενιάς που ζει στο Μπρούκλιν, στην Μουσουλμάνα μητέρα της.

Το φιλμ πραγματοποίησε την παγκόσμια πρεμιέρα του στο 25^ο ΦΝΘ, στο πλαίσιο του οποίου συναντηθήκαμε με την σκηνοθέτρια και την πρωταγωνίστρια.

Tο αιχμηρό όσο και τρυφερό μεγάλου μήκους ντεμπούτο σου στο πεδίο του ντοκιμαντέρ τιτλοφορείται  Μεταστροφή (Coming Around). Γιατί, αλήθεια, Μεταστροφή και όχι Αποκάλυψη (Coming Out);

(Σάντρα Ιτάινεν) Η Eman Abdelhadi, η πρωταγωνίστρια του φιλμ, ανέκαθεν έκανε λόγο για «μεταστροφή» σε σχέση είτε με καταστάσεις είτε με την μητέρα της.

Οπότε ο όρος αφορά στην ενεργητική μεταστροφή κάποιου, στη μακρόχρονη -σε μερικές περιπτώσεις- διαδικασία τού να πειστεί, να βρεθεί κοινό έδαφος με αυτόν.

Μπορείς, λοιπόν, να βρεις τρόπους να αγαπάς και να σέβεσαι κάποιον άνθρωπο, χωρίς κατ’ ανάγκη να συμφωνείς στα πάντα με αυτόν.

Αλλά και μεταστροφή αναφορικά με την καθαρά σωματική επαφή μαζί του, όπως στην περίπτωση της Eman, η οποία παίρνει το αεροπλάνο προκειμένου να συναντήσει την μητέρα της.

Θέλεις να συμπληρώσεις κάτι, Eman;

(Eman Abdelhadi) Υπάρχει το συνηθισμένο αφήγημα περί της ξαφνικής αποκάλυψης (coming out) των κουίρ ανθρώπων κάποια μέρα. Και δύο εκδοχές ως προς την αντίδραση που θα αντιμετωπίσεις από τον άνθρωπο στον οποίο αποκαλύπτεσαι.

Η μία είναι να σου πει: «Θεέ μου, σ’ ευχαριστώ που μου το είπες, σ’ αγαπώ άνευ όρων». Η άλλη, «Δε σε αποδέχομαι», κι εσύ να απαντήσεις, «Εγώ τελείωσα, φεύγω». Υπάρχει, άρα, η πίεση να ταιριάξεις σε ένα από αυτά τα «κουτάκια».

Η ιστορία που αφηγούμαστε στο ντοκιμαντέρ δεν είναι τόσο απλή, ιδίως σε σχέση με έγχρωμους κουίρ ανθρώπους ή προερχόμενους από περιθωριοποιημένες κοινότητες.

Ο κόσμος δε θα αντικαταστήσει τις οικογένειές μας, τις μαμάδες μας ή τα αδέρφια μας. Δε θα μας προσφέρει κάποια εναλλακτική.

Άρα είναι ουσιώδες να εγκαθιδρύσεις μια βαθιά σχέση με τους οικείους σου.

(Ε.Α.) Ακριβώς. «Ταξιδεύουν» κι εκείνοι μαζί σου, κι υπάρχει χώρος για ενσυναίσθηση στη διάρκεια αυτού του «ταξιδιού». Αυτό επιχειρούμε να καταδείξουμε με το συγκεκριμένο φιλμ.

Σε ποιο στάδιο της γνωριμίας σας -που υποθέτω ότι προηγήθηκε των γυρισμάτων- αποφασίσατε πως ήταν η κατάλληλη στιγμή να ξεκινήσετε το φιλμικό σας «ταξίδι»;

(Ε.Α.) Ξεκίνησε όταν η Σάντρα μου πήρε συνέντευξη για ένα πρότζεκτ της σχολής, καθώς εμπλεκόμουν σε μια ακτιβιστική διαδικασία στη Νέα Υόρκη..

(Σ.Ι.) Ήξερα ότι η Eman είναι κουίρ, αλλά δεν είχε αποκαλυφθεί ακόμα τότε.

Αυτό συνέβη μετά τον πολύνεκρη επίθεση σε γκέι κλαμπ στο Ορλάντο τον Ιούνιο του 2016 όπου δράστης ήταν ένας Μουσουλμάνος, οπότε και της απευθύνθηκα. Δεν το είχε συζητήσει με την μητέρα της, ωστόσο.

Στην αρχή είχαμε εστιάσει στην ακτιβιστική της δραστηριότητα, αλλά μετά καταπιαστήκαμε με το πώς έβγαλε άκρη με τη δημόσια αποκάλυψη του σεξουαλικού προσανατολισμού της.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισες ξεκινώντας τα γυρίσματα;

(Σ.Ι.) Η μεγαλύτερη πρόκληση αρχικά ήταν η κινηματογράφηση της μητέρας της Eman, της Fatin, οπότε ήμουν κάπως νευρική απευθυνόμενη στην Eman σχετικά με αυτό το ζήτημα.

Δεν ήθελα να αναπαράγω το αφήγημα της «ανώνυμης» συντηρητικής, δυσανεκτικής Μουσουλμάνας. Ήθελα να δείξω ότι έχουν στενή, περίπλοκη σχέση, πως η μητέρα της είναι ένας τρυφερός άνθρωπος, κι όχι να την διασύρω.

Υπήρξαν για σένα, Eman, δύσκολες στιγμές κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων;

(E.A.) Φοβόμουν μήπως διασυρθεί η μητέρα μου, με την υιοθέτηση της οριενταλιστικής προσέγγισης περί της ομοφοβικότητας των Μουσουλμάνων.

Ή -αντιστρόφως- με την παρουσίασή της ως εξαίρεσης στον κανόνα.

(Ε.Α.) Ακριβώς! Έμαθα, όμως, να εμπιστεύομαι την Σάντρα πραγματικά γρήγορα. Από τις κουβέντες μας διαπίστωσα ότι η καρδιά της βρισκόταν εκεί που έπρεπε.

Σε κάθε περίπτωση, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων αποκαλύφθηκα στην μητέρα μου.

Ανέκαθεν η στρατηγική μου ήταν να την προσκαλέσω στον κόσμο μου. Την σύστησα, λοιπόν, στους φίλους και τις φίλες μου που στο σύνολό τους είναι γκέι.

Υπήρξε έτσι η στιγμή της συνειδητοποίηση από την πλευρά της μητέρας μου- και μετά γρήγορα άλλαξε το θέμα συζήτησης. Αντιμετώπιζα με δέος την έναρξη αυτής της συνομιλίας.

Μετά;

(Ε.Α.) Όπως με τα περισσότερα πράγματα που φοβόμαστε, ο φόβος είναι τελικά χειρότερος από την πραγματική εμπειρία- της κουβέντας, εν προκειμένω.

Όταν, επομένως, τον ξεπέρασα, αυτό εδραίωσε την ομοφυλοφιλία μου και σε προσωπικό επίπεδο και αναφορικά με τη σχέση μου με την μητέρα μου.

Στην κοινότητα όπου μεγάλωσα μπορείς, άλλωστε, να είσαι κουίρ χωρίς να το διατυμπανίζεις. Οι άνθρωποι από τη γενέτειρά μου με ακολουθούν στο Instagram, Είμαι πολύ γκέι! Άρα όλοι το ξέρουν (Γέλιο)

Η μητέρα μου κι εγώ έχουμε περισσότερα κοινά από ό,τι διαφορές, και σίγουρα μοιραζόμαστε τη δέσμευση να είμαστε αυτό που είμαστε και να αντιμετωπίζουμε τις συνέπειες της στάσης μας. Να δρούμε βάσει αρχών.

Ανέκαθεν με εντυπωσίαζε το πώς οι άνθρωποι αποφασίζουν να εμπλακούν -ως «βιογραφούμενοι»- σε ντοκιμαντέρ που υιοθετούν μια τόσο προσωπική προσέγγιση.

(Ε.Α.) Στην αρχή όλα είναι αφηρημένα. Κανένας δεν ξέρει ποια ιστορία θα προκύψει. Στην τελική, όμως, πιστεύω στην τέχνη, στη δύναμη της αφήγησης ιστοριών ως ενός τρόπου να μάθουμε κάτι για τον εαυτό μας.

Υπάρχει μια ευθραυστότητα στο να παρακολουθείς ένα τέτοιο ντοκιμαντέρ- ακόμα και στο να βλέπω το σώμα μου σε διαφορετικές φάσεις. Έτσι, όμως, μαθαίνω κάτι για την εαυτή μου που δε θα μάθαινα αλλιώς.

(Σ.Ι.) Η άλλη σημαντική πτυχή ήταν η προετοιμασία για την on screen  συνομιλία της Eman με την μητέρα της που λαμβάνει χώρα προς το τέλος του φιλμ και δεν ήταν εγγυημένο ότι θα συνέβαινε. Υπήρξε ένα σημείο καμπής.

Ένιωθα νευρικότητα γι’ αυτή τη διαδικασία, αλλά η Fatin συμφώνησε, γιατί ήταν σημαντικό και για την ίδια να πει τη γνώμη της. Πρόκειται για μια μορφωμένη, ευφυή γυναίκα.

Αισθάνεσαι πως ωρίμασες ως κουίρ άτομο, ως ακτιβίστρια, ως κόρη κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων;

(E.A.) Έτσι νομίζω. Μεγάλωσα βάσει της αρχής τού να επικοινωνώ ευθέως.

Αυτό το ντοκιμαντέρ με πήγε, πάντως, σε ένα εντελώς διαφορετικό επίπεδο και με ανάγκασε να ανταποκριθώ στις απαιτήσεις της ενσυναίσθησης και της προστατευτικότητας απέναντι στην μητέρα μου.

Χωρίς την κάμερα και την αφήγηση της ιστορίας μπορεί να είσαι πολύ πιο εγωκεντρικός άνθρωπος. Σ’ αυτό το πλαίσιο, όμως, αναρωτιόμουν: «Αντιπροσωπεύει και την μητέρα μου το φιλμ;» Με ενδιέφερε να μπω στη θέση της.

Από την πλευρά σου, Σάντρα, έγινες πιο ώριμη ως σκηνοθέτρια μέσα από αυτή τη διαδικασία;

(Σ.Ι.) Ναι, ήταν μια διαδικασία μάθησης. Ξεκνήσαμε πριν από επτά χρόνια. Πολλά πράγματα -σε επίπεδο φόρμας- θα τα είχα κάνει διαφορετικά. Όλα εξαρτώνταν από τους χρόνους της Eman στην πορεία του coming out της.

Με τρομοκρατούσε η ιδέα πως η μητέρα της Eman θα μισούσε την ταινία, αλλά αυτό δε συνέβη. Είχα υποτιμήσει το γεγονός ότι κατανοούσε το ζήτημα. Με εξέπληξε η προθυμία της να υποστηρίξει το εγχείρημα, αλλά και να έρθει εδώ, στη Θεσσαλονίκη.

«Πότε θα πραγματοποιηθεί η βορειοαμερικανική πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ;» με ρωτά τώρα.

Δέχεσαι κριτική για τον σεξουαλικό σου προσανατολισμό και τις απόψεις σου εντός των μουσουλμανικών κοινοτήτων στις Η.Π.Α.;

(E.A.) Υπάρχει τεράστιο εύρος απόψεων.

Τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μια μετατόπιση της γνώμης των Αμερικανών Μουσουλμάνων σχετικά με την ομοφυλοφιλία. Η πλειονότητά τους ισχυρίζεται πως η ομοφυλοφιλία πρέπει να είναι αποδεκτή.

Το ποσοστό αυτό παραμένει, πάντως, σημαντικά κατώτερο συγκριτικά με εκείνο της κοινής γνώμης συνολικά.

Κάποιες φορές μου ασκούν κριτική σε θρησκευτική βάση. Ως ακτιβίστρια, και πριν κάνω το coming out μου, είχα δεχτεί απειλές -όχι από μέλη της μουσουλμανικής κοινότητας- ότι θα με σκοτώσουν

Οι Αμερικανοί Μουσουλμάνοι βρίσκονται σε περίεργη θέση. Από τη μία, δε θέλουν να φαίνονται ομοφοβικοί- κι αυτή είναι μια στάση που συνήθως αποδίδεται στους Μουσουλμάνους.

Από την άλλη, χρειάζονται τους κουίρ Μουσουλμάνους. Μετά από τη φονική επίθεση στο Ορλάντο ήμασταν εμείς που υποστηρίξαμε πως υπάρχουν «αποχρώσεις» στην κοινότητα. Μας χρειάζονται, αλλά διστάζουν να αποδεχτούν την ομοφυλοφιλία.

Σήμερα είναι Τέτάρτη 8 Μαρτίου, η διεθνής μέρα της γυναίκας. Τι απομένει να διεκδικηθεί και να κερδηθεί στο επίπεδο των δικαιωμάτων των γυναικών και των κουίρ ατόμων στις μέρες μας στις Η.Π.Α.;

(E.A.) Οι περιορισμοί της έμφυλης απελευθέρωσης συνδέονται με τους περιορισμούς τού να ζεις στον καπιταλισμό.

Υπό αυτές τις συνθήκες, διασκορπισμένες οικογένειες αναλαμβάνουν τον ρόλο της κοινωνικής αναπαραγωγής. Κι αυτός ο ρόλος έχει παραδοσιακά έμφυλο χαρακτήρα.

Η μάχη, λοιπόν, είναι μια μάχη ενάντια στον καπιταλισμό. Μ’ αυτή συμβαδίζει η μάχη για την έμφυλη απελευθέρωση.

Ζούμε σε εξαιρετικά πολωμένους καιρούς -ιδεολογικά και πολιτικά- στις Η.Π.Α., συνεπώς είναι αυξανόμενα σημαντικό να βρούμε κοινό έδαφος για να συνυπάρξουμε με τους άλλους, ακόμα κι αν διαφωνούμε μ’ αυτούς.

Η συνέντευξη με τις Σάντρα Ιτάινεν και Eman Abdelhadi πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 25^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Ευχαριστώ θερμά τον Γιώργο Παπαδημητρίου από το Γραφείο Τύπου του Φεστιβάλ για τη συμβολή του στον προγραμματισμό της.

Το ντοκιμαντέρ της Σάντρα Ιτάινεν Μεταστροφή πραγματοποίησε την παγκόσμια πρεμιέρα του στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού Newcomers του 25^ου ΔΦΝΘ.

Είναι διαθέσιμο στη διαδικτυακή πλατφόρμα του Φεστιβάλ μέχρι την ολοκλήρωσή του.

«Κάτω από τον ουρανό της Δαμασκού»: Συζητώντας με την Χέμπα Χαλέντ & τον Ταλάλ Ντερκί

 

Ταλάλ Ντερκί, Χέμπα Χαλέντ (Φωτογραφία: Άρης Ράμμος)

Σκηνοθετημένο από τους Χέμπα Χαλέντ, Ταλάλ Ντερκί και Αλί Γουαζί, το ντοκιμαντέρ Κάτω από τον ουρανό της Δαμασκού είναι μια αιχμηρή -και συχνά σπαρακτική- ματιά στην πατριαρχική κοινωνία της Συρίας.

Το φιλμ προβάλλεται στο Διεθνές Διαγωνιστικό του 25^ου ΦΝΘ. Κουβεντιάζοντας με την Χέμπα Χαλέντ και τον Ταλάλ Ντερκί.

Στα ντοκιμαντέρ σχετικά με τον πόλεμο στη Συρία δε δίνεται, συνήθως, πολλή έμφαση στις γυναίκες- τόσο ως θύματα βίας όσο και ως μαχήτριες της ζωής.

Γι’ αυτό και επιλέξατε να εστιάσετε σε αυτόν τον άξονα στο πιο πρόσφατο ντοκιμαντέρ σας, Κάτω από τον ουρανό της Δαμασκού;

(Ταλάλ Ντερκί) Δεν μπορώ να πω ότι και στα προηγούμενα δύο ντοκιμαντέρ μου δε με απασχολούσε η θέση των γυναικών, ούτε ότι δεν εξέταζα τον ρόλο των αντρών στο πεδίο της λήψης των αποφάσεων στη Συρία κατά τα τελευταία δώδεκα χρόνια.

Είναι, μάλιστα, γεγονός πως οι πιο σημαντικές αποφάσεις στη χώρα λαμβάνονται από τους άντρες όλες των εμπλεκόμενων πλευρών και είναι όλο και πιο αιματοβαμμένες, καταστροφές και βλαπτικές για τους αντιπάλους τους.

Αν οι γυναίκες ήταν πιο ελεύθερες και ισότιμες στη λήψη αποφάσεων, δε θα ήταν ο πόλεμος τόσο άσχημος.

Aν, δηλαδή, οι γυναίκες βρίσκονταν στην εξουσία, θα ήταν η κατάσταση στη Συρία διαφορετική;

(Τ.Ν.) Έχουμε έναν πολιτισμό χιλιάδων χρόνων. Καταστρέψαμε πολλά μνημεία του στη διάρκεια αυτού του πολυετούς πολέμου, μεγάλος αριθμός ανθρώπων σκοτώθηκε, ενώ ολοένα και περισσότεροι φανατικοί ήρθαν να πολεμήσουν στη χώρα.

Όταν είχαμε την παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας στη φετινή Μπερλινάλε, πολλοί Σύριοι ήρθαν και μας είπαν: «Δεν είναι ο καιρός κατάλληλος για ένα τέτοιο φιλμ».

Γιατί;

Επειδή γι’ αυτούς τα βάσανα και τα προβλήματα των γυναικών δεν είναι σημαντικά, θεωρούν ότι η ενασχόληση με αυτά είναι πρόωρη και θέλουν να συνεχίσουν την πολιτική διαμάχη.

Για μας, οι περισσότεροι Σύροι εξακολουθούν να κινούνται σε λάθος κατεύθυνση.

Γι’ αυτό και αποκαλούμε τον σιωπηλό πόλεμο εναντίον των γυναικών σε κάθε πόλη, σε κάθε σπίτι «ξεχασμένο». Γι’ αυτό και στην ταινία μας οι γυναίκες συμφωνούν πως θέλουν να φωνάξουν.

Υπήρξε κοινή ανάγκη της συντρόφου σου και συν-σκηνοθέτριας, Χέμπα Χαλέντ, αυτή η ενασχόληση;

(Xέμπα Χαλέντ) Το ντοκιμαντέρ πηγάζει από πραγματικές εμπειρίες ζωής. Επί χρόνια πάλευα μέρα-νύχτα να αποδράσω από τη σκοτεινιά που αναγκαζόμουν να αντιμετωπίζω ζώντας σε μια συντηρητική κοινωνία.

Προσπάθησα πολλές φορές να κάνω μια μικρή επανάσταση, μέχρι που ξεκίνησε ο πόλεμος και οι διαδηλώσεις ενάντια στο καθεστώς του Άσαντ στις οποίες συμμετείχα και ήρθα σε επαφή με άλλες γυναίκες.

Συνειδητοποίησα, λοιπόν, ότι μια κοινωνία με αναχρονιστικό τρόπο σκέψης δεν μπορεί να αλλάξει από μεμονωμένους ανθρώπους.

Η καλύτερη λύση ήταν να βρω έναν άντρα που πιστεύει στις ανάγκες και την ελευθερία μου και μαζί να «σπάσουμε» αυτή την πολιορκία. Έτσι γνωριστήκαμε με τον Ταλάλ, και κατόπιν παντρευτήκαμε.

Ο τρόπος που υλοποιήθηκε το φιλμ φαντάζει παράδοξος, αν και αναπόφευκτος. Μιας και δε σας επιτρέπεται να εισέλθετε στη Συρία, μόνο εξ αποστάσεως μπορούσατε να το γυρίσετε.

Πώς καταφέρατε να εγκαταστήσετε μια τόσο προσωπική σχέση μ’ αυτές τις γυναίκες, από τη μία, υιοθετώντας, από την άλλη, αυτή τη διαμεσολαβημένη και αποστασιoποιητική σκηνοθετική προσέγγιση;

(X.X.) H διαδικασία δημιουργίας του ντοκιμαντέρ ήταν τόσο περίπλοκη που μας ανάγκασε να εντάξουμε αυτή την περιπλοκότητα στο ίδιο το φιλμ.

Τα όσα αντιμετωπίσαμε, μάλιστα, είναι πολύ πιο περίπλοκα απ’ όσα βλέπεις στην τελική εκδοχή της ταινίας. Αν περιλαμβάναμε όλες τις σχετικές λεπτομέρειες, το ντοκιμαντέρ θα διαρκούσε δυόμισι και πλέον ώρες, και το κοινό δε θα τις καταλάβαινε.

Όσοι και όσες βρίσκονται εντός Συρίας -που μοιάζει με την πρώην Γιουγκοσλαβία, αλλά ελπίζουμε να ενοποιηθεί ξανά- δε γνωρίζουν πολλά για τη δημιουργία μη μυθοπλαστικών φιλμ.

Χρειαζόταν, επομένως, να δίνουμε στο συνεργείο διαρκώς οδηγίες σχετικά με το πώς έπρεπε να διαχειριστούν τους χαρακτήρες και να χρησιμοποιήσουν την κάμερα. Ήταν μια δύσκολη διαδικασία, και τη δουλεύαμε μέρα-νύχτα.

Αισθάνεστε, ωστόσο, οικεία με τη Δαμασκό.

(Χ.Χ.) Είναι η πόλη μας, εκεί γεννηθήκαμε, οπότε μπορούσαμε με μεγαλύτερη ευκολία να δίνουμε οδηγίες στον σκηνοθέτη στο πλατό ή στον διευθυντή φωτογραφίας μέσω βιντεοκλήσης.

Ήταν για μας σημαντικό να προσδώσουμε στην ταινία μια όμορφη καλλιτεχνική διάσταση.

Νιώθετε ότι ο πόλεμος στη Συρία έχει παραμεριστεί, αν όχι ξεχαστεί, από τη «διεθνή κοινότητα»;

(Χ.Χ.) Τα άτομα που αντιτίθενται στο καθεστώς Άσαντ φοβούνται πως οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει τον αγώνα τους, ότι τους έχουν εγκαταλείψει και προδώσει.

Πιστεύετε πως θα έρθει κάποτε ο καιρός που δε θα φοβάστε έστω και να ταξιδέψετε στη Συρία;

(Χ.Χ.) Είμαι στη «μαύρη λίστα» παντού στη Συρία, επαναστατώ ενάντια σε όλους όσους φέρουν όπλα σε διαφορετικές πλευρές στη χώρα.

Ο κίνδυνος είναι πιο ευρύς από το καθεστώς ή όσους βρίσκονται στην εξουσία: υπάρχει σημαντική κληρονομιά μίσους. Δεν αισθάνεσαι καλά πέφτοντας για ύπνο στη Συρία.

(Τ.Ν.) Με την ολοκλήρωση της τριλογίας για τον πόλεμο στη Συρία ολοκληρώνω και την ενασχόλησή μου με τη χώρα όσον αφορά στις ταινίες τεκμηρίωσης. Από εδώ και στο εξής θα ασχοληθώ με άλλες περιοχές, άλλες ιστορίες.

Η Χέμπα, με τη σειρά της, θα καταπιαστεί με την πρώτη της ταινία μυθοπλασίας. Έγραψε το σενάριο και θέλει να το χρηματοδοτήσει και να ξεκινήσει γυρίσματα ίσως σε κάποια άλλη αραβική χώρα, αλλά θα εκτυλίσσεται στη Συρία προ εκατονταετίας.

Άρα δε θα συνεργαστείτε σε κάποιο από τα πρότζεκτ που έχετε στα «σκαριά»;

(Τ.Ν.) Όχι κατ’ ανάγκη στο επίπεδο της συν-σκηνοθεσίας. Ωστόσο, θα την βοηθήσω στην παραγωγή της ταινίας της, κι εκείνη, αντιστοίχως, θα συνδράμει στη δικιά μου δουλειά.

Πώς νιώθεις που επιστρέφεις για άλλη μια φορά στην Ελλάδα και τη Θεσσαλονίκη, Ταλάλ; Οικεία;

(Τ.Ν.) Βιώνω πάντα ανάμικτα συναισθήματα. Φτάνοντας στην Ελλάδα ήμουν εικοσιενός-εικοσιδύο χρονών, κι αυτή η εμπειρία μού άνοιξε τα μάτια τελείως.

Έπρεπε να κάνω πολλές δουλειές για να επιβιώσω και για να χρηματοδοτήσω τις κινηματογραφικές σπουδές μου.

(Χ.Χ.) Του αρέσει να πηγαίνει στη Θεσσαλονίκη γιατί γνωρίζει πολλούς ανθρώπους εκεί και τον κάνουν να αισθάνεται σαν σταρ! (Γέλιο)

(Τ.Ν.) Η δικιά μου αίσθηση είναι ότι επιστρέφω στην αφετηρία, η Ελλάδα είναι ο τόπος όπου η καρδιά και η ψυχή μου μπορούν να βρουν ανακούφιση.

(Χ.Χ.) Έχω κι εγώ επισκεφτεί τη Θεσσαλονίκη για τα γυρίσματα της πρώτης μικρού μήκους ταινίας μου, People of the Wasteland, και θέλω να μεταφράζει ο Ταλάλ αυτά που θα λέω στο κοινό από τα αραβικά στα ελληνικά. (Γέλιο)

(Τ.Ν.) Το κοινό του ΦΝΘ είναι πολύ ευφυές και ικανό να αντιλαμβάνεται τις ανθρώπινες και τις καλλιτεχνικές πτυχές του κάθε φιλμ, συνεπώς αποτελεί μεγάλη πρόκληση να συζητάμε μαζί του.

Ιδίως για ζητήματα όπως η βία ενάντια στις γυναίκες, που έρχεται ολοένα και περισσότερο στην επιφάνεια και στην Ελλάδα.

(Τ.Ν.) Μετά το Αφγανιστάν, η Συρία είναι η δεύτερη χειρότερη χώρα στον κόσμο όσον αφορά στη μεταχείριση των γυναικών.

Το σημαντικό, όμως, είναι, όπως μας καταδεικνύει και το ντοκιμαντέρ σας, είναι πως οι γυναίκες έρχονται σε επαφή, ενώνουν τις δυνάμεις τους, μιλάνε για τις ανάγκες τους και πολεμάνε. Κι αν παλεύεις συλλογικά, μπορεί να κερδίσεις κάτι.

(Χ.Χ.) Ένας από τους βασικούς στόχους του ντοκιμαντέρ ήταν να μετατοπίσουμε το συναίσθημα της ντροπής από τις γυναίκες στους άντρες. Στην κοινωνία μας η γυναίκα πάντα θα κατηγορηθεί αν μιλήσει ανοιχτά.

Ευχαριστώ θερμά τον Ταλάλ Ντερκί για τη διαδοχική διερμηνεία των απαντήσεων της Χέμπα Χαλέντ από τα αραβικά στα αγγλικά.

Ευχαριστώ, επίσης, τον Freddy Neumann (Real Lava) για την πολύτιμη συμβολή του στον προγραμματισμό της συνέντευξης.

Το ντοκιμαντέρ των Χέμπα Χαλέντ, Ταλάλ Ντερκί, και Αλί Γουαζί Κάτω από τον ουρανό της Δαμασκού προβάλλεται, σε διεθνή πρεμιέρα, στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 25^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Η επαναληπτική προβολή του πραγματοποιείται την Παρασκευή 10 Μαρτίου (αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, 15:00). Είναι επίσης διαθέσιμο στη διαδικτυακή πλατφόρμα του Φεστιβάλ από την Παρασκευή 10 Μαρτίου.

Ραλφ Άρλικ: «Η επιθυμία τού να μπορείς να δουλεύεις μόνος σου δε θα πεθάνει»

 

Μια γλυκόπικρη, στοχαστική και (αυτο)σαρκαστική κατάφαση στη ζωή, το ντοκιμαντέρ Μου αρέσει εδώ του βετεράνου πρωτοπόρου του ανεξάρτητου σινεμά, Ραλφ Άρλικ, προβάλλεται στο πλαίσιο του 25^ου ΦΝΘ στις 10 και 11 Μαρτίου.

Μια συνομιλία με τον αειθαλή σκηνοθέτη.

Για να «φρεσκάρω» τις εντυπώσεις μου από το Sean, το κριτικά καταξιωμένο μικρού μήκους ντεμπούτο σας που φέτος συμπληρώνει 54 χρόνια ζωής, το παρακολούθησα τις προάλλες.

Ήταν η δημιουργία του η ακριβής στιγμή που συνειδητοποιήσατε πως η δημιουργία ντοκιμαντέρ ήταν αυτό που γουστάρατε; Και για γιατί «συνυφάνατε» ειδησεογραφικό υλικό της εποχής με πλάνα του μικρού Sean;

Δε θα έλεγα ότι «πήδησα» στη δημιουργία ταινιών. Πιο πολύ είναι σαν να «έπεσα» σ’ αυτή.

Είχα βρεθεί στο Σαν Φρανσίσκο μετά από δύο χρόνια στο Ειρηνευτικό Σώμα και έναν χρόνο σπουδής σε δημοσιογραφική σχολή με την ιδέα να πιάσω μια δουλειά στον δημόσιο τηλεοπτικό σταθμό εκεί. Εξαιρετικά μη ρεαλιστική ιδέα!

Σύντομα συνειδητοποίησα πως χρειαζόταν να μάθω περισσότερα για την τέχνη, οπότε γράφτηκα σε κινηματογραφικά μαθήματα στο Πανεπιστήμιο της Πολιτείας του Σαν Φρανσίσκο, σε μια περίοδο που αυτό βρισκόταν σε έντονη αναταραχή.  

Χρειαζόμουν ένα θέμα για ένα φιλμ και, προς μεγάλη μου χαρά, ανακάλυψα αυτόν τον πρόωρα ανεπτυγμένο τετράχρονο πιτσιρίκο, ο οποίος έμενε στο αποπάνω διαμέρισμα στο Haight Ashbury.

Φυσικά, «τα νέα» συνέβαιναν ολόγυρά μου τόσο στο campus όσο και στους δρόμους.

Μερικές δεκαετίες αργότερα επιστρέψατε σ’ αυτή την ταραχώδη περίοδο, τον Sean, το ίδιο σας το παρελθόν και την εξέλιξή σας ως σκηνοθέτη με το Following Sean (2005).

Γιατί νιώσατε την ανάγκη να έρθετε αντιμέτωπος μ’ αυτό το παρελθόν υπό νέο πρίσμα.

Ανέκαθεν αισθανόμουν αμφιθυμικά απέναντι στη δεκαετία του 1960 και τα χρόνια μου στο Σαν Φρανσίσκο.

Ήταν μια συναρπαστική και δελεαστική περίοδος να βρίσκεσαι στο Haight, αλλά είχα επίσης την αίσθηση πως υπήρχε μια «γραμμή» αντικουλτούρας που κάποιος αναμενόταν να υιοθετεί.

Επιστρέφοντας στον καιρό που πέρασα εκεί με τον Sean και την οικογένειά του ήταν ένας ενδιαφέρων τρόπος να επανεξετάσω εκείνα τα χρόνια.

Το Μου αρέσει εδώ, η πιο πρόσφατη δουλειά σας, συνιστά μια γλυκόπικρη, θερμή και πότε πότε (αυτο)σαρκαστική κατάφαση στη ζωή.

Αν και αρχικά δεν την είχατε συλλάβει ως τέτοια, μετατράπηκε σταδιακά σ’ ένα είδος τόσο «διαθήκης» όσο και μαρτυρίας;

Το έθεσες πολύ καλύτερα απ’ όσο θα μπορούσα εγώ- «διαθήκη και μαρτυρία». Θα το προσυπογράψω.

Και τι περιλαμβάνει αυτό το «εδώ» στο οποίο αναφέρεστε και που τόσο εμφατικά σας «αρέσει»; Τόπους, ανθρώπους, ζώα (λάτρεψα την γάτα σας), μνήμες, καταστάσεις του μυαλού; 

Λοιπόν, είναι βέβαια τόσο ο φυσικός κόσμος της Hudson Valley όπου η Ελίζαμπεθ, η σύζυγός μου, κι εγώ είμαστε τόσο ευτυχείς να κατοικούμε, όσο και το «εδώ» της ζωής σε αντίθεση προς τον θάνατο.

Υπάρχει κάτι που στην πραγματικότητα δε σας αρέσει και θα θέλατε να αλλάξετε, αν ήταν στο χέρι σας;

Υπάρχει πάρα πολλή σκληρότητα και ηλιθιότητα στον κόσμο- κι αυτές με χτυπάνε κατάμουτρα καθημερινά.

Επί του παρόντος νιώθω ιδιαιτέρως καταπιεσμένος από την πανταχού παρούσα διαφήμιση.

Προσωπικά δε μου αρέσει το πόσο ανίκανος είμαι σε τεχνολογικό επίπεδο. Πρόκειται για έναν τεράστιο αγώνα για έναν σκηνοθέτη, ένα καθημερινό εμπόδιο, και ένα απίστευτο χάσιμο χρόνου.

«Η δημιουργία ντοκιμαντέρ είναι σαν ένα τετραπλό μπαϊπάς», αναφέρετε κάπου. Αντιλαμβάνεστε τη δημιουργία ταινιών ως μια δυνητικά θεραπευτική ή/και απειλητική για τη ζωή διαδικασία;

Αυτό αναφερόταν στην επεμβατικότητα της δημιουργίας φιλμ- το να μπλέκεσαι στα πόδια και την ιδιωτική ζωή των άλλων κατά τον ίδιο τρόπο που ένας χειρουργός εξετάζει και πιέζει τις αρτηρίες σου.

Μεγάλα τμήματα του Μου αρέσει εδώ φαίνεται να έχουν γυριστεί στην περίοδο της πανδημίας του κορονοϊού.

Σε ό,τι σας αφορά, σημαδεύτηκε η περίοδος αυτή από φόβο, απομόνωση, αυτοστοχασμό ή από μια προσπάθεια αναζήτησης εναλλακτικών τρόπων επικοινώνησης των δημιουργικών αναγκών σας;

Δεν αισθανόμουν και τόσο απομονωμένος στη διάρκεια αυτής της περιόδου, αν και ανησυχούσαμε για τις επιπτώσεις της στους γιους και τα εγγόνια μας.

Όντως ένιωθα αμφιθυμικά σε σχέση με το να συμπεριλάβω σκηνές από αυτή στο ντοκιμαντέρ, γεγονός που πηγάζει από τον όρο να μη σφραγίζεις ανεξίτηλα τη δουλειά σου με τοπικές αναφορές.

Από μια ψευδαισθητική πεποίθηση ότι αυτή η ταινία μπορεί να άντεχε σε κάποια δοκιμασία του χρόνου, ανησυχούσα, λοιπόν, για τη συμπερίληψη εκείνων των αναφορών.

Αποφάσισα τελικά πως ο κορονοϊός, έχοντας αρκετό αντίκτυπο, ήταν πιθανό να αποτελέσει έναν μείζονα δείκτη της συγκεκριμένης εποχής- όπως ένας πόλεμος. Δε θα ανατρέχεις στον κορονοϊό όπως θα έκανες, για παράδειγμα, με ένα ποπ τραγούδι.

Είστε πρωτοπόρος και ενεργός υπέρμαχος του ανεξάρτητου σινεμά.

Πώς το ορίζετε στις μέρες μας από την άποψη των θεματικών ενδιαφερόντων, πολιτικής εμπλοκής και χρηματοδοτικών προοπτικών/περιορισμών σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο πολιτισμικό, και κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον;

Ποιες είναι οι μελλοντικές προοπτικές του, κατά τη γνώμη σας;

Ως επί το πλείστον, η μιντιακή χρήση του όρου «ανεξάρτητο σινεμά» μοιάζει να έχει χάσε όλο της το νόημα.

Θυμάμαι έναν γκριζομάλλη κύριο από τη βιομηχανία του κινηματογράφου να φωνάζει από το βάθος της αίθουσας όπου διεξαγόταν ένα συνέδριο στη δεκαετία του 1970: «Ανεξάρτητο- από τι;»

Αν διαβάζεις το Indiewire αυτή την εποχή, δε θα είχες ιδέα ότι κάποτε υπήρξε ένα νεόκοπο κίνημα το οποίο υποστήριζε άτομα που ήθελαν να κάνουν φιλμ χωρίς πολύ «υλικό» από άλλους. Αυτό μονάχα υπήρχε.

Και δε θα πεθάνει- η επιθυμία, ίσως ψευδαίσθηση, τού να μπορείς να δουλεύεις μόνος σου. Απλώς θα μετασχηματιστεί σύμφωνα με όποια νέα τεχνολογία προκύψει.

Το Μου αρέσει εδώ προβάλλεται στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 25^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Υποθέτοντας ότι δε θα είστε παρών στο Φεστιβάλ, πώς θα παρουσιάζατε την ταινία σας, ιδίως προς ένα κοινό νεότερων ηλικιών;

Όχι, θα πάω. Δε θα έχανα κάτι τέτοιο. Πιθανόν το μόνο που θα κάνω στην εισαγωγική παρουσίαση θα είναι να ζητήσω από το κοινό αν αισθανθεί μια κρίση βήχα να επίκειται, να αποσυρθεί, παρακαλώ, στο φουαγέ!

Ευχαριστώ τον σκηνοθέτη για την παραχώρηση του φωτογραφικού υλικού που συνοδεύει το κείμενο.

Το ντοκιμαντέρ του Ραλφ Άρλικ Μου αρέσει εδώ προβάλλεται, σε διεθνή πρεμιέρα, στο πλαίσιο του 25^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης την Παρασκευή 10 (Ολύμπιον, 16:30) και το Σάββατο 11 Μαρτίου (αίθουσα Φρίντα Λιάππα, 16:00), παρουσία του ίδιου.

Η ταινία είναι, επίσης, διαθέσιμη στη διαδικτυακή πλατφόρμα του Φεστιβάλ το Σάββατο 11 και την Κυριακή 12 Μαρτίου.