Φρανθίσκο Άλβαρεθ: «Ο λόγος του Ντουρούτι είναι ακόμα ζωντανός και επίκαιρος»

 

Συνυφαίνοντας Ιστορία και μυθοπλασία, ο Ισπανός συγγραφέας/δημοσιογράφος Φρανθίσκο Άλβαρεθ ξαναζωντανεύει στο μυθιστόρημά του, Αυγουστιάτικη βροχή, την ελευθεριακή επανάσταση του καλοκαιριού του 1936 στην Ισπανία και την φιγούρα του αναρχικού αντιφασίστα Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι.

Το βιβλίο του Άλβαρεθ κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων. Αυτή υπήρξε η αφορμή για μια εγκάρδια συνομιλία με τον συγγραφέα.

Το πρώτο σου μυθιστόρημα, Αυγουστιάτικη βροχή, εγγράφεται σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό/κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, αναδεικνύοντας την προσωπικότητα του ένοπλου αναρχικού αντιφασίστα, μέλους της CNT και απαλλοτριωτή τραπεζών, Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι.

Από απλή περιέργεια ωθήθηκες να ασχοληθείς με τη διερεύνηση και τη μυθοπλαστική ανασύνθεση αυτής της εποχής και ορισμένων χαρακτήρων ή υπάρχει και μια εκλεκτική πολιτική συγγένεια με/συμπάθεια προς αυτούς;

Νιώθω πολλή συμπάθεια για και συγγένεια με τον Ντουρούτι και τους Λος Σολιδάριος.

Σε μια από τις παρουσιάσεις του βιβλίου μου στην Ισπανία είπα κάτι που κατά κάποιον τρόπο ισχύει: ήμουν στη φυλακή με τον Ντουρούτι.

Είμαι αντιμιλιταριστής και ανήκα στο Μovimiento de insumisión, το Κίνημα της ανυποταξίας.

Το κίνημα αυτό δημιουργήθηκε από νέους από όλη την Ισπανία που τη δεκαετία του 1990 αρνήθηκαν να υπηρετήσουν την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία τους αλλά και την κοινωνική θητεία, καθώς ήταν ένας τρόπος νομιμοποίησης της στρατιωτικής θητείας.

Πέρασα δεκατέσσερις μήνες στην φυλακή με άλλους αντάρτες και στον τοίχο του κελιού μου τοποθέτησα πολλές αφίσες που μας έστειλαν συνδικαλιστικές, κοινωνικές και αριστερές πολιτικές ομάδες οι οποίες υποστήριζαν τον αγώνα μας.

Μία από αυτές, που έστειλε η CNT, απεικόνιζε τον Ντουρούτι, και συνοδευόταν από την φράση: «Κουβαλάμε έναν καινούριο κόσμο στις καρδιές μας».

Εκείνη η εικόνα και εκείνα τα λόγια ήταν το πρώτο πράγμα που έβλεπα κάθε πρωί, όταν ξυπνούσα στη φυλακή, και αυτό μου έδινε δύναμη και ενθάρρυνση να συνεχίσω τον αγώνα μας.

Η φιγούρα του Ντουρούτι ήταν παρούσα στη ζωή μου πολλά χρόνια και ήθελα να γράψω κάτι γι’ αυτόν.

Πρώτα έγραψα τους στίχους ενός τραγουδιού για ένα ροκ συγκρότημα στην αστουριανή γλώσσα -αν και δεν το δημοσίευσαν στο τέλος-, μετά σκέφτηκα να γράψω μια ιστορία.

Πρότεινα μάλιστα να γράψω ένα σενάριο ταινίας, γιατί μου φαίνεται πως ο Ντουρούτι είχε μια ζωή σαν ταινία, κινηματογραφική.

Στο τέλος, αφού συγκέντρωσα πολλή ιστορική τεκμηρίωση, τόλμησα να γράψω ένα μυθιστόρημα στα αστουριανά, το πρώτο μου μυθιστόρημα.

Κέρδισα το σημαντικότερο βραβείο στην αστουριανή γλώσσα με αυτό, ο εκδοτικός οίκος Hoja de Lata το εξέδωσε και στα ισπανικά, μετά ένας αυστριακός εκδοτικός οίκος το δημοσίευσε στα γερμανικά και τώρα εκδόθηκε στα ελληνικά.

Το βιβλίο σου είναι δομημένο πάνω σε δύο άψογα αλληλένδετους άξονες:

O ένας εκτείνεται στα χρόνια που οδήγησαν στην Ισπανική Επανάσταση/Εμφύλιο. Ο άλλος, στο πρόσφατο παρελθόν, αφορώντας στη διερεύνηση των συνθηκών θανάτου του Ντουρούτι από την επινοημένη δημοσιογράφο Λιμπερτάδ Καζάλ.

Γιατί αποφάσισες να χτίσεις την αφήγησή σου πάνω σε και γύρω από αυτούς τους δύο άξονες;

Ήθελα να χρησιμοποιήσω δύο διαφορετικούς αφηγητές και ήθελα επίσης η ιστορία να έχει δύο πλοκές, δύο διαφορετικές αλλά συμπληρωματικές γραμμές πλοκής: μία πιο επική και μια πιο προσωπική.

Ως δημοσιογράφος, σκέφτηκα ότι ο πιο βολικός τρόπος για να προχωρήσω θα ήταν να απεικονίσω τον πρωταγωνιστή της δευτερεύουσας πλοκής ως ερευνήτρια δημοσιογράφο, και ειδικότερα ως γυναίκα, επειδή οι περισσότεροι χαρακτήρες του βιβλίου είναι άντρες.

Ήθελα να υπάρχει και μια γυναίκα συμπρωταγωνίστρια. Προσπαθώ να διασφαλίσω πως σε όλα μου τα βιβλία οι γυναίκες έχουν θεμελιώδη παρουσία, γιατί είναι θεμελιώδεις σε όλους τους κοινωνικούς αγώνες.

Το να επαναφέρεις στη ζωή -αν και ως μυθοπλαστικούς χαρακτήρες- με τρόπο οργανικό και όχι διδακτικό πραγματικά πρόσωπα που, για πολλές/πολλούς από εμάς, αποτελούν θρύλους πρέπει να ήταν μια μεγάλη πρόκληση για σένα.

Πώς κατάφερες να «απαντήσεις» σε αυτή την πρόκληση τόσο δημιουργικά;

Ξεκίνησα να το κάνω παραμένοντας πιστός σε χαρακτήρες που θεωρώ αξιοθαύμαστους, αλλά και με ειλικρίνεια ως συγγραφέας προς τους αναγνώστες.

Χωρίς να εξιδανικεύω τον Ντουρούτι ή τους Λος Σολιδάριος, που είχαν επιτυχίες αλλά έκαναν και λάθη, που είχαν φωτεινές και σκοτεινές πτυχές, όπως όλοι οι άνθρωποι.

Ως δημοσιογράφος, για μένα είναι σημαντικό να είμαι αυστηρός με και πιστός στα δεδομένα, αν και σ’ αυτή την περίπτωση έπρεπε να συνεισφέρω το «συν» της μυθοπλασίας.

Δεν ήταν μόνο θέμα αναδημιουργίας πραγματικών γεγονότων και χαρακτήρων, αλλά και δημιουργίας μυθοπλαστικών γεγονότων και χαρακτήρων.

Μου πήρε περισσότερο χρόνο για να συγκεντρώσω την ιστορική τεκμηρίωση από το να γράψω το μυθιστόρημα. Έγραψα το μυθιστόρημα σε λίγο περισσότερο από δύο μήνες.

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν τον πρόωρο θάνατό του, ο Ντουρούτι σταδιακά εξελίχθηκε σχεδόν σε είδωλο, που εκτιμήθηκε και λειτούργησε ως πηγή έμπνευσης για τις νεότερες γενιές αναρχικών - και ως «αγκάθι» για την Δεξιά.

Σε ποιον βαθμό είναι προβληματική η μετατροπή των «ηρώων/ηρωίδων» του παρελθόντος στους συχνά αποστειρωμένους «μύθους» τού σήμερα, ειδικά όταν ο κυρίαρχος λόγος οικειοποιείται τέτοιες μορφές κι έτσι αυτές αφομοιώνονται;

Συνήθως λέω -και μ’ αυτό δε θέλω να προσβάλω αναρχικούς ή κομμουνιστές- ότι η φιγούρα του Ντουρούτι είναι τόσο σημαντική για τον διεθνή αναρχισμό όσο αυτή του Τσε Γκεβάρα για τον διεθνή κομμουνισμό.

Δεν ήταν θεωρητικοί ιδεολόγοι, ήταν άνθρωποι της δράσης και πέθαναν και οι δύο στη μάχη, πολύ νέοι: ο Τσε ήταν 39 ετών και ο Ντουρούτι 40.

Ξέρω πως ο Ντουρούτι είναι μια πολύ γνωστή φυσιογνωμία στην Ελλάδα και ότι στην Ελλάδα το αναρχικό κίνημα είναι πολύ σημαντικό. Είμαι πολύ χαρούμενος που αυτό το μυθιστόρημα κυκλοφορεί στα ελληνικά.

Κατά τη διαδικασία τεκμηρίωσης για την συγγραφή του βιβλίου αναζήτησα ομιλίες και δημόσιες παρεμβάσεις του σε συνδικαλιστικές συγκεντρώσεις και σε συνεντεύξεις σε εφημερίδες και περιοδικά.

Με έκπληξη ανακάλυψα πως ο λόγος του Ντουρούτι είναι ακόμα πολύ ζωντανός και επίκαιρος.

Οι τρόποι εκμετάλλευσης και συντριβής της εργατικής τάξης έχουν αλλάξει, αλλά ο καπιταλισμός συνεχίζει να εκμεταλλεύεται και να τσαλαπατά εργαζόμενους και εργαζόμενες για να πλουτίζει με τον ιδρώτα και τα δεινά της εργατικής τάξης.

Ευτυχώς, η άρχουσα τάξη δεν έχει οικειοποιηθεί τη φιγούρα του Ντουρούτι επειδή εξακολουθεί να τον βλέπει ως ληστή τραπεζών και τρομοκράτη. Για μένα δεν ήταν αυτό, αλλά ένας απαλλοτριωτής τραπεζών και μέλος μιας ομάδας αυτοάμυνας εργαζομένων.

Πρέπει να θυμόμαστε ότι εκείνα τα χρόνια εργάτες και συνδικαλιστές δολοφονούνταν ατιμώρητα από ένοπλους που προσλάμβαναν και πλήρωναν τα αφεντικά.

Φέτος ήταν η εκατοστή επέτειος από την ληστεία του Ντουρούτι και των Λος Σολιδάριος σε μια τράπεζα στην πόλη μου, την Χιχόν.

Λέγεται πως μέρος των χρημάτων δόθηκε για την δημιουργία αναρχικού βιβλιοπωλείου στο Παρίσι. Αυτό δεν είναι ληστεία, δεν είναι τρομοκρατία, είναι ρομαντισμός και προσήλωση στην ελευθερία και τον πολιτισμό.

Και ποιο είναι, κατά τη γνώμη σου, το «αποτύπωμα» της διαδρομής του Ντουρούτι στην σύγχρονη Ισπανία;

Η σύγχρονη Ισπανία κυβερνάται από έναν συνασπισμό δύο κομμάτων που εκπροσωπούν σοσιαλιστές, κομμουνιστές, οικολόγους...

Η Ισπανία δεν είχε ποτέ τόσο αριστερή κυβέρνηση από την εποχή της Δημοκρατίας, εκείνου του καθεστώτος που εξοντώθηκε από τον διεθνή φασισμό (Φράνκο, Μουσολίνι και Χίτλερ).

Στη σημερινή Ισπανία, ωστόσο, για πρώτη φορά μετά τον θάνατο του δικτάτορα Φράνκο το 1975, ο φασισμός είναι και πάλι παρών στους θεσμούς. Η Ακροδεξιά ήταν η τρίτη σε ψήφους πολιτική δύναμη στις τελευταίες εκλογές.

Ο Ντουρούτι και οι αναρχικοί, που είχαν καταπιεστεί και διωχθεί από την Δημοκρατία, κατέληξαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους με την Δημοκρατία στην αρχή του πολέμου για να πολεμήσουν τον φασισμό.

Ταυτόχρονα, ξεκίνησαν τη κολεκτιβοποίηση της γης και την κοινωνική επανάσταση.

Συνδύασαν, δηλαδή, τον κοινό στόχο της καταπολέμησης του φασισμού με την αναρχοσυνδικαλιστική υπόθεση.

Νομίζω ότι είναι σημαντικό και απαραίτητο για ανθρώπους διαφορετικών αριστερών πεποιθήσεων να υπερασπιστούν τη δική τους ιδεολογία, ο καθένας να αγωνιστεί για τον δικό του σκοπό.

Νομίζω, ωστόσο, πως πρέπει επίσης να ενωθούμε στον κοινό αγώνα ενάντια στον φασισμό, που αναδύεται ξανά σε όλον τον κόσμο.

Στην σύγχρονη Ισπανία υπάρχουν πολλοί αριστεροί άνθρωποι οι οποίοι αναφέρουν το όνομα του Ντουρούτι και επαναλαμβάνουν φράσεις που αποδίδονται σ’ αυτόν - και τις οποίες, σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν είπε ποτέ.

Λίγοι, όμως, είναι αυτοί που γνωρίζουν πραγματικά ποιος ήταν ο Ντουρούτι.

Εκτός από συγγραφέας, είσαι επίσης δημοσιογράφος και μεταφραστής μυθιστορημάτων από τα ιταλικά στα ισπανικά.

Αν δε σου ανατεθεί η μετάφραση ορισμένων τίτλων, με βάση ποια κριτήρια επιλέγεις τα βιβλία που μεταφράζεις;

Είμαι τυχερός που ως μεταφραστής εργάζομαι κυρίως για τον εκδοτικό οίκο Hoja de Lata, ο οποίος δημοσίευσε την Αυγουστιάτικη βροχή σε αστουριανά και ισπανικά, και είναι αφοσιωμένος στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες.

Πρόκειται για έναν ανεξάρτητο εκδοτικό οίκο που συμπλήρωσε δέκα χρόνια ζωής το 2023.

Για τον Hoja de Lata μεταφράζω τώρα το One Big Union, ένα βιβλίο του Valerio Evangelisti για τις απαρχές του επαναστατικού συνδικαλισμού στις Η.Π.Α., τους «Wobblies» και το σωματείο Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου.

Για τον ίδιο εκδοτικό οίκο έχω μεταφράσει επίσης τoν Amara Lakhous, έναν συγγραφέα αλγερινής καταγωγής που βρίσκω πολύ ενδιαφέροντα γιατί στα μυθιστορήματά του πραγματεύεται θέματα όπως ο ρατσισμός και η πολυπολιτισμικότητα.

Από τον Hoja de Lata κυκλοφόρησε και το τελευταίο βιβλίο μου, Cabeza alta. Relatos de lucha y dignidad, μια συλλογή ιστοριών όπου οι αγώνες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι συνδικαλιστικοί αγώνες, οι εθνικές μειονότητες είναι πολύ παρόντες/παρούσες.

Μεταξύ των συγγραφέων που έχεις μεταφράσει περιλαμβάνεται ο Aλμπέρτο Προυνέτι, ένας από τους καλύτερους σύγχρονους εκπροσώπους της λογοτεχνίας της εργατικής τάξης. Με ποιους τρόπους συνδέεσαι με τα μυθιστορήματά του;

Ο Aλμπέρτο Προυνέτι είναι ένας συγγραφέας που θαυμάζω και ένας συνάδελφος που εκτιμώ. Εκτός από συγγραφέας, είναι και μεταφραστής, όπως εγώ. Μεταφράζει από τα ισπανικά και τα αγγλικά στα ιταλικά.

Η τριλογία του για την εργατική τάξη μου φαίνεται ότι είναι μια πολύ οικεία ιστορία, γιατί κι οι δύο γεννηθήκαμε τη δεκαετία του 1970 και είμαστε κι οι δύο γιοι της εργατικής τάξης.

Ο πατέρας του ήταν μεταλλεργάτης, ο πατέρας μου ήταν κεραμοποιός και χτίστης, ένας εργάτης οικοδομής.

Είμαστε κι οι δύο περήφανοι που ανήκουμε σε οικογένειες της εργατικής τάξης και πεπεισμένοι ότι έχουμε το δικαίωμα και το καθήκον να λέμε τις ιστορίες της κοινωνικής μας τάξης, της εργατικής τάξης.

Αν είχες την ευκαιρία να επιβιβαστείς σε μια χρονομηχανή και να συναντήσεις τον Ντουρούτι, τον Aσκάσο, τον Χοβέρ ή την Εμιλιέν Μορέν, την σύντροφο του Ντουρούτι, τι θα τους έλεγες;

Σας ευχαριστώ που υπερασπιζόσασταν την ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη και την ελπίδα. Σας ευχαριστώ που κουβαλούσατε έναν καινούριο κόσμο στις καρδιές σας.

Σας ευχαριστώ που μας αφήσατε την όμορφη κληρονομιά σας, την μεγάλη σας κληρονομιά αγώνα και αξιοπρέπειας. Ευχαριστώ, συντρόφια!

Ευχαριστώ θερμά τον Κώστα Λεγάκη (Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων) για την πολύτιμη συνδρομή του στην πραγματοποίηση της συνέντευξης, και τον συγγραφέα για την εγκαρδιότητά του και την παραχώρηση της φωτογραφίας του.

Το μυθιστόρημα του Φρανθίσκο Άλβαρεθ Αυγουστιάτικη βροχή κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων σε μετάφραση του Άνχελ Πέρεθ Γκονθάλεθ.