Αλεξάντερ Νανάου: «Μόνο πολίτες και Τύπος μπορούν να φέρουν την αλήθεια στο φως»

 

Στο Κολέκτιβ, το ερευνητικό ντοκιμαντέρ της χρονιάς, ο σημαντικός Ρουμάνος σκηνοθέτης Αλεξάντερ Νανάου χώνει βαθιά το «νυστέρι» του στο διεφθαρμένο σύστημα υγείας της χώρας του με αφετηρία μια πολύνεκρη πυρκαγιά του 2015.

Συνομιλώντας διαδικτυακά με τον σκηνοθέτη ενόψει της προβολής του φιλμ στους κινηματογράφους από τις 14 Οκτωβρίου.

Η πολύνεκρη πυρκαγιά στο ρουμανικό κλαμπ Κολέκτιβ το 2015 είναι πολυδιάστατη. Γιατί στο ομότιτλο ντοκιμαντέρ σου επιλέγεις να εστιάσεις στο υγειονομικό σκάνδαλο που σχετίζεται με τα αραιωμένα αντισηπτικά;

Το ρουμανικό σύστημα υγείας φανερώνει πόσο οπισθοδρομική παραμένει η κοινωνία, και εξακολουθεί να λειτουργεί όπως επί του κομμουνιστικού συστήματος, δηλαδή φεουδαλιστικά.

Δεν έχει καθόλου να κάνει με την αξιοκρατία, καθοδηγείται από τον κυνισμό της διαφθοράς και από γιατρούς που βασικά δε λειτουργούν ως τέτοιοι, οι οποίοι συμμαχούν με τους πολιτικούς για να κλέψουν λεφτά.

Επιπλέον, δεν έχουν κανένα πρόβλημα να πουν ψέματα ότι μπορούν να θεραπεύσουν εγκαυματίες ασθενείς, όπως εκείνους από το περιστατικό της πυρκαγιάς στο κλαμπ, ενώ δεν μπορούν να το κάνουν σε ένα απλό νοσοκομείο.

Βασικά κάνω ντοκιμαντέρ παρατήρησης.

Αυτός ήταν ο καλύτερος τρόπος να κινηματογραφήσουμε, μέρα με τη μέρα, πολύ ευθέως την πραγματικότητα όπως αυτή εξελισσόταν, και αφορούσε στη μάχη ανάμεσα στον Τύπο, τους πολίτες και την εξουσία.

Ένας από τους βασικούς εχθρούς κατονομάζεται από πολύ νωρίς στο ντοκιμαντέρ, και μάλιστα από τον πατέρα ενός εκ των θυμάτων: πρόκειται για τη διαφθορά. Μπορεί να ιδωθεί αποκομμένη από το οποιοδήποτε πολιτικό σύστημα;

Πρόκειται για κάτι συστημικό, και αυτό ήταν η πρόθεσή μου να δείξω με το φιλμ. Δεν είναι ζήτημα μεμονωμένων ανθρώπων.

Επαναλαμβάνεται, εξάλλου, και με την πανδημία, την οποία διαχειρίστηκε με καταστροφικό τρόπο μια ανίκανη κυβέρνηση: αυτή τη φορά όχι σοσιαλδημοκρατική, αλλά φιλελεύθερη.

Οι φιλελεύθεροι είναι εξίσου ανίκανοι και διεφθαρμένοι με τους σοσιαλδημοκράτες. Μια ταινία, λοιπόν, μπορεί μονάχα να δείξει ένα μοτίβο, ένα σύστημα.

Είναι, επομένως, σημαντικό να κατανοήσουμε πώς αυτό το σύστημα και οι άνθρωποι λειτουργούν και καταχρώνται την εξουσία τους για να χειραγωγήσουν και να κλέψουν χρήματα.

Είναι, κατά τη γνώμη σου, η ανεξάρτητη ερευνητική δημοσιογραφία ένας τρόπος ενασχόλησης με κοινωνικοπολιτικά ζητήματα όπως αυτό;

Η ερευνητική δημοσιογραφία είναι ένας ουσιώδης πυλώνας μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Προσφέρει την αλήθεια.

Είναι εξίσου ουσιώδης με πολίτες που έχουν επίγνωση ότι είναι μέρος του παιχνιδιού και πως έχουν ευθύνη που η Ρουμανία είναι τόσο διεφθαρμένη, εφόσον δωροδοκούν τους γιατρούς ή τους αντιμετωπίζουν σαν θεούς.

Δεν μπορεί, όμως, να είναι η λύση.

Η λύση εξακολουθεί να βρίσκεται στους ανθρώπους, στη συνειδητοποίηση του πώς πρέπει να είναι μια κοινωνία βασισμένη σε δημοκρατικές αξίες και της συμβολής τους σε αυτή την κατεύθυνση.

Σε κάθε περίπτωση, η ανεξάρτητη ερευνητική δημοσιογραφία είναι ένα πολύ βοηθητικό εργαλείο, το οποίο δε βρίσκεται σε αφθονία στις μέρες μας.

Δε συμφωνώ.

Συμφωνώ στο ότι σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως άλλωστε και στη Ρουμανία, τα μεγάλα Μ.Μ.Ε. πολλές φορές επηρεάζονται από την πολιτική εξουσία.

Με την κρίση της πανδημίας εισέπραξαν πόρους από την κυβέρνηση. Επρόκειτο για μια συγκαλυμμένη δωροδοκία, βασικά.

Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στην Ελλάδα.

Βλέπουμε πώς τα μεγάλα Μ.Μ.Ε. στην Ρουμανία προστατεύουν την κακή άσκηση της εξουσίας.

Ταυτόχρονα, όμως, έχουμε πολλούς σπουδαίους ερευνητικούς δημοσιογράφους, κυρίως νεαρής ηλικίας, που κάνουν τη δουλειά και αποκαλύπτουν τα πάντα.

Το πρόβλημα συνίσταται στο ότι δε λειτουργεί το δικαστικό σύστημα και δεν επιλύει όσα υποδεικνύουν οι ερευνητικοί δημοσιογράφοι.

Δες τι συμβαίνει και με τα Pandora Papers. Είναι μια ανοιχτή μάχη, νομίζω.

Πάντως υπάρχει πολύς δρόμος μπροστά. Τι γίνεται με τη κοινωνία των πολιτών στη Ρουμανία, που φαίνεται πως ταρακουνήθηκε από αυτό το περιστατικό;

Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι το περιστατικό στο κλαμπ Κολέκτιβ ήταν ένα σημείο καμπής για τη ρουμανική κοινωνία.

Η κοινωνία των πολιτών αφυπνίστηκε και άρχισε να διαμορφώνεται και να αποκτά επίγνωση.

Ισχυροποιήθηκε τόσο πολύ το κίνημα διαμαρτυρίας που πολλοί Ρουμάνοι της Διασποράς επέστρεψαν στο Βουκουρέστι για να συμμετάσχουν σε αυτό. Και χτυπήθηκε από την αστυνομία με οργανωμένο τρόπο.

Η Εισαγγελία ξεκίνησε να διερευνά την οργανωμένη βία εναντίον των ειρηνικών διαδηλωτών κι έπειτα ο Πρόεδρος Κλάους Γιοχάνις τοποθέτησε έναν διεφθαρμένο εισαγγελέα που «έκλεισε» την υπόθεση.

Ελάχιστα απρόσμενη εξέλιξη.

Όχι, έτσι λειτουργούν τα πράγματα.

Από τη μία, έχουμε μια κοινωνία πολιτών που καταλαβαίνει όλο και περισσότερο τι θέλει.

Από την άλλη, τους ισχυρούς που αλληλοπροστατεύονται και κάνουν κακή χρήση της εξουσίας τους για να «πνίξουν» κάθε απόπειρα διαμόρφωσης μιας ανοιχτής κοινωνίας.

Μετά την πυρκαγιά στο κλαμπ Κολέκτιβ δημιουργήθηκε για πρώτη φορά στη Ρουμανία ένα μεταρρυθμιστικό κόμμα από νεαρούς ανθρώπους, οι οποίοι προσπάθησαν να προωθήσουν μια μεταρρυθμιστική ατζέντα.

Καθώς μιλάμε, συντρίβονται από το παλαιοκομματικό σύστημα, γιατί θέλουν να μεταρρυθμίσουν το διεφθαρμένο κράτος.

Τις προάλλες, άλλωστε, «έπεσε» η τρέχουσα κυβέρνηση κατά τη διάρκεια της συζήτησης για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης.

Ακριβώς επειδή εκδιώχτηκε από την κυβέρνηση το μεταρρυθμιστικό κόμμα και ο Πρόεδρος ήθελε να διορίσει ξανά αμφιλεγόμενους εισαγγελείς, κάτι με το οποίο διαφωνούσε ο υπουργός Δικαιοσύνης που προερχόταν από το μεταρρυθμιστικό κόμμα.

Τη στιγμή που εκδιώχτηκαν, άρχισαν να αντικαθίστανται οι επαγγελματίες οι οποίοι είχαν τοποθετηθεί σε κρατικούς φορείς από άτομα πολιτικά προσκείμενα στο παλαιοκομματικό σύστημα.

Πολύ αποκαρδιωτικά ακούγονται όλα αυτά.

Όλος ο Τύπος είναι εξοργισμένος και χιλιάδες άνθρωποι μπαίνουν στη σελίδα του Προέδρου αφήνοντας σχόλια.

Είναι σαφές ότι η κοινωνία έχει αλλάξει, όχι όμως κι αυτά τα άτομα. Αλλά θα πέσουν. Δε θα συνεχιστεί αυτό για πάντα.

Επιστρέφοντας στο ντοκιμαντέρ, «πρωταγωνιστούν» σ’ αυτό κάποιοι χαρακτήρες.

Εκτός από τον δημοσιογράφο Καταλίν Τολοντάν και την ομάδα του, που αποκάλυψαν το υγειονομικό σκάνδαλο, υπάρχει κι η επιζώσα εγκαυματίας. Ήταν δύσκολο να πειστεί να συμμετάσχει;

Στην αρχή ήταν.

Όσο, όμως, δυνάμωνε κι εκείνη έγινε ευκολότερο.

Αυτό που βοήθησε ήταν πως ένα από τα μέλη του δημιουργικού τιμ, που κινηματογραφούσε τη συναυλία εκείνη τη βραδιά, ήταν επίσης θύμα της πυρκαγιάς.

Έπειτα έχουμε τον μεταβατικό υπουργό Υγείας, τον οποίο παρουσιάζεις με έναν αρκετά θετικό τρόπο.

Τον αποτύπωσα όσο πιο ρεαλιστικά μπορούσα. Αυτό που προσπάθησα να δείξω ήταν η σωστή ισορροπία ανάμεσα στα δυνατά του σημεία και τις αδυναμίες του.

Το καλύτερο που μπορείς να κάνεις ως αφηγητής είναι να αφήσεις αρκετό χώρο στον θεατή να αμφισβητήσει τον χαρακτήρα και να διατυπώσει τις δικές του ερωτήσεις

Σε κάθε περίπτωση, ο εν λόγω πολιτικός αντιπροσωπεύει το ακριβώς αντίθετο της σαπίλας των ανθρώπων του συστήματος. Όντως πάλευε για διαφάνεια και αλήθεια.

Δεν μπορώ να το αρνηθώ αυτό ως σκηνοθέτης.

Αποτελούν τέτοιοι άνθρωποι την απάντηση σε εκκρεμή ζητήματα όπως της διαφθοράς;

Οι αξίες από τις οποίες εμφορούνται και η στάση τους εναντίον της αδικίας είναι σίγουρα ο τρόπος ν’ αλλάξουν τα πράγματα.

Από την άλλη, δεν είναι ο ένας ή ο άλλος άνθρωπος η λύση, γιατί, όπως ξέρεις και από την ελληνική πραγματικότητα, τα άτομα μπορούν να συντριβούν μέσα σε μια ώρα.

Η ειλικρίνεια που τους χαρακτηρίζει και η διαφάνεια που προωθούν μπορούν, ωστόσο, να ανοίξουν «πόρτες» προς έναν άλλο τρόπο άσκησης της πολιτικής.

Θα αποδοθεί ποτέ δικαιοσύνη για τα θύματα και τους συγγενείς τους;

Μέχρι σήμερα κανένας δεν έχει καταδικαστεί αμετάκλητα.

Ούτε κάποιος από τη φαρμακευτική εταιρεία που αραίωνε τα αντισηπτικά, ούτε κάποιος γιατρός από το νοσοκομείο.

Ο δήμαρχος της περιοχής όπου βρισκόταν το κλαμπ καταδικάστηκε σε πρώτο βαθμό σε οκτώμισι χρόνια, αλλά άσκησε έφεση.

Ο απελθών πρωθυπουργός στάθηκε δίπλα του όταν άνοιξαν τα σχολεία, για να δώσει «σήμα» στο δικαστικό σύστημα ότι είναι άνθρωπός τους και χρήζει προστασίας.

Είναι ανοιχτό ερώτημα το αν θα υπάρξει απόδοση δικαιοσύνης.

Μπορεί το ντοκιμαντέρ σου να βοηθήσει, όχι στο επίπεδο της δικαστικής διερεύνησης της υπόθεσης, αλλά στην καλλιέργεια επίγνωσης, συνειδητοποίησης;

Αυτό που μπορεί να κάνει είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να σκεφτούν τι θέλουν από την κοινωνία και τη ζωή τους.

Κι αυτό το κατάφερε, αν κρίνω από τον αριθμό-ρεκόρ εισιτηρίων που έκοψε και τη μετέπειτα προβολή του στο HBO.

Βλέπουν ποιοι είναι και αναγνωρίζουν τι δε θέλουν μέσα από αυτό. To φιλμ είναι μέρος μιας αλλαγής που συντελέστηκε στη ρουμανική κοινωνία μετά την πυρκαγιά και πολλοί απέκτησαν μεγαλύτερη επίγνωση.

Αυτό σημαίνει δύο πράγματα:

Αρκετοί αποφάσισαν να μεταναστεύσουν -η Ρουμανία έχει το μεγαλύτερο μεταναστών μετά τη Συρία το 2019-20-, κυρίως λόγω της έλλειψης αξιοκρατίας και γιατί δε θέλουν να χαραμίσουν τη ζωή τους σε μια τέτοια κοινωνία.

Το άλλο μέρος αποφάσισε να εμπλακεί.

Προτιμώ τη δεύτερη επιλογή, οπουδήποτε στον κόσμο διεξάγονται παρόμοιες μάχες.

Το σημαντικό είναι το ότι η εμπιστοσύνη ανάμεσα στους πολίτες και τον Τύπο ενισχύεται. Μόνο οι πολίτες και ο Τύπος μπορούν να φέρουν την αλήθεια στο φως.

Και η πίεση που έπειτα ασκεί ο Τύπος ενημερώνοντας μπορεί να φέρει την αλλαγή.

Το ντοκιμαντέρ του Αλεξάντερ Νανάου Κολέκτιβ προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 14 Οκτωβρίου σε διανομή του Cinobo.