Αλιρέζα Κατάμι: «Το τραύμα δεν εξαφανίζεται επειδή έχει εκφραστεί»

 

Αλιρέζα Κατάμι (Φωτογραφία: Brian Van Wyk)

Βασισμένη στα προσωπικά βιώματα του ιρανικής καταγωγής Καναδού σκηνοθέτη της, Αλιρέζα Κατάμι, η βραβευμένη στο Σάντανς ταινία Αυτά που σκοτώνεις είναι ένα καθηλωτικό υπαρξιακό θρίλερ για το τραύμα και την υπέρβασή του.

Μια συζήτηση με τον σκηνοθέτη με αφορμή την κυκλοφορία του φιλμ στις αίθουσες από τις 18 Δεκεμβρίου.

Έχεις γεννηθεί στο νοτιοδυτικό Ιράν, ζεις στον Καναδά και γύρισες τη βαθιά προσωπική και υπαρξιακή τελευταία σου ταινία, Αυτά που σκοτώνεις, στην Τουρκία.

Με ποιον τρόπο ή τρόπους συμβάλλει κάθε πτυχή της ταυτότητάς σου στη συνολική κινηματογραφική δομή και σε ποιον βαθμό κάθε τοποθεσία, ή η απουσία της, επηρεάζει την οπτική σου για το συγκείμενο του έργου σου;

Κανένας από αυτούς τους τόπους δε λειτουργεί ως απλό σκηνικό. Είναι ψυχολογικές και συναισθηματικές θέσεις που διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο βλέπω τον κόσμο και δομώ τον κινηματογράφο.

Το Ιράν είναι ο τόπος καταγωγής, αλλά και ρήξης. Εκεί διαμορφώθηκε η συναισθηματική μου γραμματική.

Ο Καναδάς είναι ο τόπος της απόστασης και της περισυλλογής. Προσφέρει διαλογισμό και διαύγεια, αλλά και οξύνει την αίσθηση της εξορίας.

Η Τουρκία υπάρχει στο ενδιάμεσο. Μου έδωσε ένα κινηματογραφικό σπίτι και με υιοθέτησε. Αυτή η ενδιάμεση κατάσταση ήταν απαραίτητη για την ταινία. Η απουσία του Ιράν είναι εξίσου σημαντική με την παρουσία της Τουρκίας.

Τα φιλμ στοιχειώνεται από μια γεωγραφία που δε δείχνει ποτέ. Δομικά, η αφήγηση βασίζεται στην μετατόπιση, στην μη πλήρη άφιξη, όπως ακριβώς και ο ίδιος ο πρωταγωνιστής.

Επηρεασμένη από τον Ντέιβιντ Λιντς και τον Αμπάς Κιαροστάμι, η περίπλοκη, πολυεπίπεδη και ενίοτε συγκεχυμένη αφήγηση επικεντρώνεται σε έναν νεαρό καθηγητή, ο οποίος επιστρέφει στη γενέτειρά του μόνο και μόνο για να έρθει αντιμέτωπος με το καταπιεσμένο παρελθόν του.

Θα ήθελες να μου πεις περισσότερα για τη δημιουργία του πρωταγωνιστικού χαρακτήρα, που τον υποδύεται η Eκίν Κοτς, και για τον κακοποιητικό πατέρα, τον οποίο ενσαρκώνει ο Eρτζάν Κεσάλ, και για τη δυναμική της σχέσης τους;

Ο πρωταγωνιστής είναι ένας άνθρωπος που έχει μάθει να επιβιώνει μέσω της διανόησης. Το επάγγελμά του ως καθηγητής δεν είναι τυχαίο.

Ζει μέσα στην ανάλυση, στην αφαίρεση και στη θεωρία επειδή η άμεση συναισθηματική αντιπαράθεση μοιάζει επικίνδυνη.

Ο Eκίν Koτς κατάλαβε ότι αυτός ο χαρακτήρας δεν είναι παθητικός, αλλά παγωμένος. Η αυτοσυγκράτησή του είναι μια μορφή άμυνας.

Ο πατέρας, τον οποίο υποδύεται ο Ερτζάν Κεσάλ, δε θεωρήθηκε ποτέ ως τέρας.

Δε με ενδιέφερε μια απλοϊκή απεικόνιση του «κακού». Είναι αυταρχικός, βίαιος, χαρισματικός και πληγωμένος. Αυτή η πολυπλοκότητα είναι που τον κάνει τρομακτικό. Ο Ερτζάν φέρνει στον ρόλο μια βαθιά κατανόηση της εξουσίας και της πατριαρχίας.

Η σχέση μεταξύ πατέρα και γιου βασίζεται στη σιωπή, την αποφυγή και τον φόβο της κληρονομιάς. Ο γιος δε φοβάται μόνο τον πατέρα, αλλά και το να γίνει αυτός.

Γιατί ο πρωταγωνιστής επιθυμεί τόσο πολύ να εξερευνήσει την έννοια της μετάφρασης και πώς συνδέεις τη μετάφραση με την κινηματογράφηση;

Δεν είναι κάθε μορφή κατανόησης μια μορφή μετάφρασης;

Τη στιγμή που προσπαθούμε να συλλάβουμε την πραγματικότητα, μεταφράζουμε την εμπειρία σε γλώσσα, τη μνήμη σε αφήγηση, το συναίσθημα σε σκέψη. Δεν υπάρχει άμεση πρόσβαση χωρίς παραμόρφωση.

Έτσι λειτουργεί και η ταινία. Το Αυτά που σκοτώνεις είναι δομημένο ως μια πράξη μετάφρασης και όχι εξήγησης. Οι εσωτερικές καταστάσεις μεταφράζονται σε τοπία, σιωπές και κατακερματισμένο χρόνο. Το νόημα παραμένει ασταθές.

Κάτι αναπόφευκτα χάνεται στη διαδικασία, αλλά κάτι άλλο αποκαλύπτεται. Ενδιαφέρομαι βαθιά γι’ αυτό το κενό. Για τον χώρο όπου το νόημα γλιστράει, μεταλλάσσεται ή προδίδει την αρχική εμπειρία.

Προσγειωμένος, αλλά όχι λιγότερο περίπλοκος ή μυστηριώδης από τους υπόλοιπους, ο χαρακτήρας του κηπουρού προσθέτει περισσότερα επίπεδα ίντριγκας στην πλοκή. Τι σηματοδοτεί;

Εναπόκειται στο κοινό να αποφασίσει τι σηματοδοτεί. Δε θέλω να περιορίσω τις αναγνώσεις του με τη δική μου ερμηνεία.

Υπάρχει κάποια ανεπαίσθητη σύνδεση μεταξύ της υποτιθέμενης, αλλά σκόπιμα ασαφούς μέχρι το τέλος, σεξουαλικής ανικανότητας του πρωταγωνιστή και της ξηρασίας της γης την οποία προσπαθεί να καλλιεργήσει;

Το Αυτά που σκοτώνεις προσφέρει πολλές αντανακλάσεις. Η αδυναμία καλλιέργειας της γης αντικατοπτρίζει την αδυναμία σύνδεσης, δημιουργίας ζωής ή προόδου.

Δεν πρόκειται για επιβεβλημένες μεταφορές, αλλά για συνθήκες που προκύπτουν φυσικά από την εσωτερική κατάσταση του χαρακτήρα.

Στο τέλος της ημέρας, το Αυτά που σκοτώνεις είναι μια ταινία για την πατροκτονία, συμβολική ή όχι.

Είναι, για εσένα, η τέχνη γενικά και ο κινηματογράφος ειδικότερα ένα μέσο με τη βοήθεια του οποίου μπορούμε να διαπράξουμε πατροκτονία και έτσι να μπορέσουμε να επιβιώσουμε και να συνεχίσουμε;

Πιστεύω ότι η τέχνη προσφέρει έναν χώρο όπου η συμβολική πατροκτονία μπορεί να λάβει χώρα χωρίς σωματική βία.

Ο κινηματογράφος μάς επιτρέπει να αντιμετωπίσουμε την εξουσία, την παράδοση και το κληρονομημένο τραύμα. Μάς επιτρέπει να τα αποσυναρμολογήσουμε, να τα αμφισβητήσουμε και να τα αναδιατυπώσουμε.

Αυτό δε σημαίνει διαγραφή του πατέρα ή του παρελθόντος. Σημαίνει άρνηση να κυριαρχούμαστε ασυνείδητα από αυτά. Με αυτή την έννοια, ο κινηματογράφος γίνεται εργαλείο επιβίωσης.

Έχεις καταφέρει να ξεκαθαρίσεις τους λογαριασμούς σου με το τραυματικό οικογενειακό σου παρελθόν μετά τα γυρίσματα και την κυκλοφορία του φιλμ ή μήπως εξακολουθούν να παραμονεύουν κάπου άγριες σκιές;

Δεν πιστεύω ότι η δημιουργία μιας ταινίας τακτοποιεί κάτι οριστικά. Το τραύμα δεν εξαφανίζεται επειδή έχει εκφραστεί. Αυτό που μπορεί να κάνει ο κινηματογράφος είναι να δώσει μορφή σε αυτό που προηγουμένως ήταν άμορφο.

Υπάρχουν ακόμα άγριες γωνιές, και πιθανότατα πάντα θα υπάρχουν. Αλλά μετά την ολοκλήρωση της ταινίας, αυτές οι σκιές μοιάζουν λιγότερο σιωπηλές και λιγότερο απομονωτικές. Μερικές φορές, αυτό είναι ήδη αρκετό για να συνεχίσεις.

Ευχαριστώ θερμά τον σκηνοθέτη για την άμεση ανταπόκρισή του στο αίτημα για συνέντευξη, καθώς και για την παραχώρηση της φωτογραφίας του.

Η ταινία του Αλιρέζα Κατάμι Αυτά που σκοτώνεις προβάλλεται στους κινηματογράφους σε από τις 18 Δεκεμβρίου σε διανομή της Danaos Films.