Πέτρα Βόλπε: «Η δημιουργία φιλμ μπορεί να αναδείξει όσα μας ενώνουν»

 

Ξεκινώντας ως ένα νευρώδες κοινωνικοπολιτικό θρίλερ με υπαρξιακές υποδηλώσεις, η Νυχτερινή Εφημερία, η τελευταία ταινία μυθοπλασίας της Πέτρα Βόλπε, αποκαλύπτει σταδιακά το βασικό της μέλημα:

Tον αντίκτυπο της αυξανόμενης έλλειψης εξειδικευμένου ιατρικού προσωπικού στα νοσοκομεία παγκοσμίως. Εξαιρετική η Λεόνι Μπένες στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Μια συζήτηση με την σκηνοθέτρια.

Μέσα από το έργο σου καταπιάνεσαι με ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης, ενδυνάμωσης των γυναικών και ιστορικής μνήμης. Γιατί επιθυμείς να εξερευνήσεις ειδικά αυτούς τους άξονες;

Σίγουρα αυτά τα ζητήματα με έχουν απασχολήσει πολύ ως κινηματογραφίστρια, αλλά και ως γυναίκα και πολιτικοποιημένο άτομο.

Μεγάλωσα σε μια οικογένεια της εργατικής τάξης, οπότε το ζήτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης απασχολούσε την οικογένειά μου, αλλά και την πρώιμη ενήλικη ζωή μου.

Ασφαλώς και όλα όσα σχετίζονται με τον φεμινισμό με αφορούν επειδή είμαι γυναίκα σε έναν κόσμο όπου υπάρχει πολλή αδικία έναντι των γυναικών.

Είναι πολύ συνηθισμένο το να μην παίρνουν τις νοσοκόμες, οι οποίες αποτελούν το 80% του νοσηλευτικού προσωπικού, στα σοβαρά όταν έχουν ανησυχίες ή εξεγείρονται ενάντια στις εργασιακές συνθήκες.

Μου φαίνεται πως αυτό είναι ένα ζήτημα ενδιαφέρον, που αξίζει να εξερευνήσω στις ταινίες μου.

Όσον αφορά στην ιστορική μνήμη, είναι σημαντικό να την εξετάζει κάποιος υπό το πρίσμα του παρόντος. Ιδανικά, έχουμε μάθει κάτι από την Ιστορία - ή όχι. Και τα δύο, ωστόσο, έχουν ενδιαφέρον.

Ειδικά για μια χώρα όπως η Ελβετία, οι κάτοικοι της οποίας έχουν μια εξαιρετικά αποκαθαρμένη/εξιδανικευμένη αντίληψη για τον εαυτό τους, μου αρέσει να διερευνώ αν όλοι οι μύθοι που ως έθνος καλλιεργούμε για εμάς έχουν πραγματική βάση.

Ξεκινώντας ως ένα νευρώδες κοινωνικοπολιτικό θρίλερ με υπαρξιακές υποδηλώσεις, η Νυχτερινή Εφημερία, η τελευταία σου ταινία μυθοπλασίας, αποκαλύπτει σταδιακά το βασικό της μέλημα:

Tον αντίκτυπο της αυξανόμενης έλλειψης εξειδικευμένου ιατρικού προσωπικού στα νοσοκομεία παγκοσμίως. Γιατί επέλεξες να αναδείξεις κινηματογραφικά αυτό το ζήτημα;

Η έλλειψη νοσηλευτικού προσωπικού στις μέρες μας με απασχολούσε εδώ και πολύ καιρό, ακόμα και πριν από την περίοδο του κορονοϊού.

Εκείνη την εποχή είχαμε όλοι πολλή επίγνωση και χειροκροτούσαμε από τα μπαλκόνια μας το νοσηλευτικό προσωπικό για την προσφορά του στο σύστημα υγείας.

Όταν πέρασε η περίοδος του κορονοϊού, η κατάσταση με το νοσηλευτικό προσωπικό έπαψε να αποτελεί θέμα της πολιτικής ατζέντας.

Κι αυτό παρότι μεγάλο ποσοστό του νοσηλευτικού προσωπικού πανευρωπαϊκά έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου ότι μια κρίση βρισκόταν προ των πυλών.

Όπως εξάλλου προείπα, δεν ήταν τυχαίο πως αυτές οι προειδοποιήσεις δεν ελήφθησαν καθόλου στα σοβαρά, καθώς προέρχονταν από γυναίκες εργαζόμενες.

Οπότε, η ταινία μας είναι μια ερωτική επιστολή στις νοσοκόμες.

Στόχος μας είναι να πολλαπλασιάσουμε την ένταση της κριτικής φωνής τους και να τους δώσουμε παρουσία και προσοχή, εφόσον πρόκειται για ένα ζήτημα το οποίο μας αφορά όλους ως δυνητικούς ασθενείς.

Για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά μια νοσοκόμα μπορεί συχνά να είναι το πρώτο και το τελευταίο πρόσωπο στη ζωή του.

Κι αυτό μπορεί να συμβεί σε κάθε κοινωνία, γεγονός που κατέστησε την κατάσταση του νοσηλευτικού προσωπικού πολύ ενδιαφέρον θέμα.

Πώς ερμηνεύεις το γεγονός ότι επηρεάζει ανησυχητικά ακόμη και την Ελβετία, ένα από τα ελάχιστα φαινομενικά λειτουργικά καπιταλιστικά κράτη σε παγκόσμια κλίμακα;

Νομίζω πως η Ελβετία βρίσκεται σε μια κατάσταση η οποία δεν είναι τόσο κακή όσο αυτή που επικρατεί σε άλλες χώρες.

Κατόπιν μιας λαϊκής κινητοποίησης ψηφίστηκε, εξάλλου, η βελτίωση των εργασιακών συνθηκών των νοσοκόμων στην Ελβετία

Πραγματοποιήθηκε, επίσης, μια διαδήλωση στις 22 Νοεμβρίου επειδή η ελβετική κυβέρνηση δεν έχει εφαρμόσει τα όσα ψηφίστηκαν, γεγονός το οποίο αποδεικνύει και πάλι ότι η κυβέρνηση δεν παίρνει το ζήτημα στα σοβαρά και δε δίνει προσοχή.

Πάντα υποστηρίζει πως η ύπαρξη πολλών νοσοκόμων σε μια βάρδια είναι ακριβό. Κι αυτός είναι από τους μύθους που επιμένουν να επαναλαμβάνουν.

Ίσως η πιο καταξιωμένη γερμανόφωνη ηθοποιός της γενιάς της, με προοπτικές για μια λαμπρή διεθνή καριέρα, η Λεόνι Μπένες, η πρωταγωνίστρια της ταινίας στον ρόλο μιας νοσοκόμας, είναι πράγματι μια δύναμη της φύσης.

Χτίσατε από κοινού τον ευέλικτο, δυναμικό και κατά καιρούς τόσο εύθραυστο χαρακτήρα της; Και πώς αντιμετώπισες αυτήν τη δύναμη ως σκηνοθέτρια;

Η Λεόνι πάντα λέει ότι της άρεσε αυτό το σενάριο επειδή εμπεριέχει κίνηση. Αντιμετωπίσαμε τον χαρακτήρα ως μια ηρωίδα της πραγματικής ζωής. Κάθε κίνησή της περιγράφεται όντως και με πολλή ακρίβεια στο σενάριο.

Η Λεόνι φιλοδοξούσε να βρει τον ρυθμό των νοσοκόμων.

Γι’ αυτό και διεξήγε πολλή έρευνα επισκεπτόμενη νοσοκομεία, προκειμένου να παρατηρήσει πώς μιλάνε οι νοσοκόμες στους ασθενείς ώστε να μπορέσει πραγματικά να ενσαρκώσει τον χαρακτήρα.

Αυτό, λοιπόν, που προέκυψε μπροστά από την κάμερα ήταν η επιμελής έρευνά της και η ακρίβεια του σεναρίου. Η Λεόνι έγινε, άρα, το αμάλγαμα μιας αυθεντικής νοσοκόμας.

Διέθετε, επίσης, έναν σύμβουλο, ο οποίος την συμβούλευε σαν να ήταν αθλήτρια, γα να μάθει όλες τις τεχνικές λεπτομέρειες που χρειάζεται να γνωρίζει μια νοσοκόμα.

Από συναισθηματικής πλευράς, νομίζω ότι η Λεόνι είναι πολύ παρούσα σε κάθε σκηνή και κατορθώνει να υπερβεί τα όσα περιγράφονται στο σενάριο και διαμείβονται ανάμεσα στην ίδια και στους/στις συναδέλφους της ηθοποιούς.

Για μένα και τον διευθυντή φωτογραφίας το να παρακολουθούμε την ίδια καθημερινά μπροστά από την κάμερα και τον χαρακτήρα της να ζωντανεύει ήταν μια γιορτή.

Ο ρυθμός της ταινίας είναι ένα ακόμη ατού της: αρχικά στην «τσίτα» χωρίς να αφήνει τα πράγματα να ξεφύγουν, σταδιακά επιβραδύνεται, επιτρέποντας στους χαρακτήρες και στις σχέσεις τους, όσο φευγαλέες κι αν είναι, να αναπνεύσουν.

Θα ήθελα το σχόλιό σου για αυτήν την επιλογή.

Από την αρχή, ήθελα να κάνω ένα φιλμ που το ένιωθα ως μια σωματική εμπειρία.

Όταν διεξήγα και τη δική μου έρευνα, αυτό το οποίο πιο πολύ παρατήρησα στις νοσοκόμες ήταν ο απίστευτος εργασιακός ρυθμός τους. Ήθελα να αισθανθούν οι θεατές σαν να έκαναν οι ίδιοι τη βάρδια.

Όποτε όλες οι προσπάθειές μας, σε κάθε τεχνικό πόστο -από την κάμερα, τη διεύθυνση φωτογραφίας, τον σχεδιασμό του ήχου, την παραγωγή- συνίσταντο στο να δημιουργήσουμε την αδιάκοπη ροή μιας βάρδιας νοσοκόμου.

Μια τέτοια βάρδια διαρκεί οκτώ ώρες και εμείς έπρεπε να αφηγηθούμε μια ιστορία διάρκειας ενενήντα λεπτών, ώστε να προκαλέσουμε στο κοινό την ψευδαίσθηση πως συνυπάρχει με την Φλόρια επί ένα οκτάωρο.

Έπρεπε, επομένως, να αποφασίσουμε ποια σκηνή θα διαρκέσει περισσότερο, όπως για παράδειγμα εκείνη στο φαρμακείο, κατά τη διάρκεια της οποίας πρέπει να ετοιμαστούν αγωγές ενώ παράλληλα χτυπούν τρία τηλέφωνα και δύο ασθενείς περιμένουν.

Πολύ εύθραυστη κατάσταση, πολλά λάθη μπορούν να συμβούν.

Από την άλλη, έπρεπε να σκεφτούμε ποιες σκηνές θα μπορούσαν να περικοπούν χωρίς να φαίνονται ψεύτικες.

Αυτή η διαδικασία συνεχίστηκε σε όλα τα πεδία, και βέβαια στο μοντάζ.

Κι όμως, μέσα από «όλη την ομορφιά και την αιματοχυσία», το χάος, την απελπισία, την απώλεια, το πένθος και την ένταση αναδύεται η ενσυναίσθηση και οι χαρακτήρες αγκαλιάζουν την πιθανότητα μιας πιο αξιοπρεπούς συνύπαρξης, διαποτισμένης με αλληλεγγύη.

Τι θα χρειαστεί για να εκπληρωθούν οι προοπτικές μιας τέτοιας ύπαρξης και ποιος είναι ο ρόλος τον οποίο μπορεί να χρειαστεί να διαδραματίσει το σινεμά προς αυτήν την κατεύθυνση;

Ήθελα να αναδείξω την ανθρώπινη διάσταση του νοσοκομειακού επαγγέλματος. Οι τεχνικές παράμετροι είναι στις μέρες μας εξαιρετικά περίπλοκες.

Στην καπιταλιστική κοινωνία όπου ζούμε όλοι μετράνε πόσο χρόνος χρειάζεται για την αλλαγή μιας πάνας ή ενός ορού. Αυτό, όμως, το οποίο δεν μπορεί να μετρηθεί είναι η ανθρώπινη διάσταση του νοσοκομειακού επαγγέλματος.

Κι αυτή έχει μεγάλο αντίκτυπο στην κατάσταση υγείας του/της ασθενούς. Η σημασία του αγγίγματος, της παρουσίας, της ευγένειας, της συμπόνιας δεν αποτελούν και τόσο αντικείμενα εορτασμού στις μέρες μας.

Ζούμε σε πολύ σκληρούς καιρούς. Η ταινία μας, λοιπόν, βρίσκεται στον αντίποδα αυτής της συνθήκης. Στην πραγματικότητα, διαλέξαμε αυτό που μας κάνει ανθρώπους, αυτό το οποίο μπορεί να μας δώσει ελπίδα  και να μας συνδέσει με τους άλλους.

Η δημιουργία φιλμ δεν μπορεί να σώσει τον κόσμο. Μπορεί, όμως, να αναδείξει όσα μας ενώνουν ως ανθρώπους.

Ζούμε σε καιρούς απομόνωσης και κατακερματισμού. Ως κινηματογραφιστές, μπορούμε να εστιάσουμε στην αντίθετη κατεύθυνση, σε όσα μας φέρνουν κοντά και δημιουργούν αλληλεγγύη.

Οπότε σίγουρα Η Νυχτερινή Βάρδια είναι μια έκκληση και ένας εορτασμός γι’ αυτά.

Πιστεύεις (ακόμα) στη μεταμορφωτική, ακόμη και απελευθερωτική, δύναμη της τέχνης -του κινηματογράφου στην περίπτωσή μας- σε μια εποχή που σε κοινωνικό και προσωπικό επίπεδο μας κάνουν να πιστεύουμε ότι ο ατομικισμός είναι η λύση;

Αρχίζουμε να μαθαίνουμε πως ο ατομικισμός δεν είναι η λύση. Υπάρχει πολλή λαχτάρα για σύνδεση, νομίζω.

Από την άλλη, αντιμετωπίζουμε το τέρας της καταστροφής. Καταστρεφόμαστε από χιλιάδες πράγματα. Ο διαχωρισμός γιορτάζεται και μάς επιβάλλεται.

Ως κινηματογραφίστρια, πρέπει να πιστεύω στη μεταμορφωτική δύναμη της τέχνης, κι αυτό με κάνει να συνεχίζω.

Κι αν μπορώ να συγκινήσω μερικές εκατοντάδες ανθρώπους με την τέχνη μου, αν μπορούν να αποκτούν μια άλλη οπτική για τον κόσμο, αυτό είναι ήδη μια νίκη.

Αν το φιλμ μπορεί να δημιουργήσει ασθενείς οι οποίοι δε θα είναι βίαιοι έναντι των νοσοκόμων, θα έχουν μεγαλύτερη υπομονή και θα αναγνωρίζουν το συστημικό κι όχι το προσωπικό λάθος, είναι κι αυτό ένα κέρδος για μένα.

Ελπίζω, επομένως, να αλλάξω οπτικές, να ανοίξω καρδιές και να υπενθυμίζω σε όλες/όλους μας ότι ζούμε σ’ αυτά τα εύθραυστα, θνητά σώματα. Όλα, κάποια στιγμή θα μας διαψεύσουν. Γι’ αυτό και θα χρειαστούμε μια νοσοκόμα. Ας το θυμόμαστε.

Κι όταν ψηφίζουμε για την εκλογή πολιτικών, κι όταν έχουμε την ευκαιρία να υποστηρίζουμε τις νοσοκόμες, πρέπει να το κάνουμε, γιατί οι καλύτερες εργασιακές συνθήκες για εκείνες είναι προς το καλύτερο συμφέρον μας.

Η ταινία της Πέτρα Βόλπε Νυχτερινή Εφημερία συνεχίζει να προβάλλεται για δεύτερη εβδομάδα στους κινηματογράφους σε διανομή του CINOBO.