Νάστια Κόρκια: «Δράση στο σινεμά είναι ό,τι συμβαίνει στον θεατή»

 

Βραβευμένο στη Βενετία ως το καλύτερο μεγάλου μήκους ντεμπούτο, το Σύντομο Καλοκαίρι της Ρωσίδας σκηνοθέτριας Νάστια Κόρκια αποτελεί έναν χαμηλόφωνο, ποιητικό στοχασμό για την παιδική ηλικία υπό τη σκιά του πολέμου.

Μια συνομιλία με την σκηνοθέτρια ενόψει της πανελλήνιας πρεμιέρας του φιλμ στο πλαίσιο του 14^ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας την Πέμπτη 11 Δεκεμβρίου.

Το Σύντομο Καλοκαίρι, πρώτη σου μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας, μιλάει για την παιδική ηλικία στη σκιά του πολέμου και διαδραματίζεται στη Ρωσία κατά την περίοδο ενός εκ των πολέμων της Τσετσενίας, αν και γυρισμένη στη Σερβία.

Το σενάριο, που γράψατε από κοινού με τον Μιχαήλ Μπουσκόφ, αντικατοπτρίζει τις πραγματικές εμπειρίες και των δύο σας; Γιατί εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια των πολέμων της Τσετσενίας;

Αυτό το φιλμ σχεδιάστηκε το 2021.

Στο ντεμπούτο μου ήταν σημαντικό για μένα να επιστρέψω στην παιδική μου ηλικία και την εφηβεία μου, η οποία έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της μακράς περιόδου των πολέμων της Τσετσενίας.

Το σενάριο διαδραματίζεται το 2004 - τη χρονιά των πιο καταστροφικών τρομοκρατικών επιθέσεων. Θίγουμε αυτό το πλαίσιο μόνο με λεπτότητα, αλλά προς το τέλος ακούγονται οι πρώτες αναφορές για το Μπεσλάν.

Είχε σημασία για μένα να δουλέψω προσεκτικά με την ιστορική μνήμη, δείχνοντας πώς το προσωπικό και το ιστορικό είναι αδιαχώριστα, πώς δύο κόσμοι αλληλοεπικαλύπτονται.

Η ταινία αναμφίβολα βασίζεται σε προσωπικές αναμνήσεις, αλλά δεν είναι αυτοβιογραφική - συγκεντρώνει την εμπειρία της ενηλικίωσης η οποία ανήκει σε μένα, στον Μιχαήλ και σε ανθρώπους που ήταν κοντά μου εκείνα τα χρόνια.

Ακόμα και η ιστορία για τον πρώην στρατιώτη με διαταραχή μετατραυματικού στρες δεν είναι φανταστική υπερβολή - αντανακλά βιωμένη εμπειρία.

Συνολικά, το φιλμ δεν επιχειρεί να εξωραΐσει τίποτα ή να το υπογραμμίσει σκόπιμα: αναζητούσαμε μια ειλικρινή, ανθρώπινη οπτική γωνία για την ατμόσφαιρα εκείνης της εποχής.

Σε ποιον βαθμό αποτελεί μεταφορά για τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας;

Ίσως η ταινία θυμίζει το παρόν - τον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας - επειδή για εμάς ήταν απαραίτητο να ξανασκεφτούμε το παρελθόν, το οποίο σήμερα αντηχεί τόσο τραγικά στο παρόν.

Ένας πόλεμος μπορεί μερικές φορές να γίνει κατανοητός μέσα από έναν άλλο.

Και ήταν σημαντικό για μένα να αναλογιστώ τι συνέβαινε στη χώρα μου το 2004. Αλλά αυτό δεν είναι μεταφορά - είναι ένας αναπόφευκτος παραλληλισμός. Και χαίρομαι που εμφανίζεται.

Επιπλέον, έχει επηρεάσει με οποιονδήποτε τρόπο την αφηγηματική της δομή το ότι γυρίστηκε σε χώρα διαφορετική από αυτήν στην οποία αναφέρεται ιστορικά;

Όχι, η δομή της ταινίας δεν επηρεάστηκε από το γεγονός πως τη γυρίσαμε εκτός Ρωσίας.

Αυτό το οποίο ήταν δύσκολο ήταν η τεχνική και η υλικοτεχνική πλευρά:

Έπρεπε να αυτολογοκρινόμαστε όταν επιλέγαμε τοποθεσίες, ελέγχοντας συνεχώς τους εαυτούς μας, αποφεύγοντας μέρη μόνο και μόνο επειδή ήταν όμορφα, ψάχνοντας προσεκτικά για εκείνα που έμοιαζαν με το Νότο της Ρωσίας, την περιοχή του Ροστόφ.

Γενικά, στοχεύσαμε -όσο το δυνατόν περισσότερο- στην ακρίβεια ενός ντοκιμαντέρ. Ωστόσο, εξακολουθεί να είναι ένα έργο μυθοπλασίας και φέρει έναν ορισμένο βαθμό ποιητικής σύμβασης.

Δουλεύεις πολύ με τις έννοιες της απουσίας, της σιωπής και του κενού, και υπάρχει ελάχιστη συμβατική «δράση» σε όλη την ταινία σου. Γιατί τα πρώτα είναι τόσο σημαντικά στοιχεία στην προσέγγισή σου;

Και πώς ορίζεις τη «δράση» με κινηματογραφικούς όρους;

Αισθάνομαι ότι η σιωπή και η απουσία αντίδρασης είναι από μόνες τους πράξεις - και συχνά φωνάζουν πιο δυνατά από την πιο δυνατή δήλωση.

Ολόκληρη η ταινία βασίζεται εν μέρει σε αυτή την απλή ιδέα: τα παιδιά κάνουν ερωτήσεις αλλά δε λαμβάνουν ποτέ απαντήσεις.

Οι ενήλικες έχουν την τάση να αγνοούν τις άβολες ερωτήσεις, προσποιούμενοι πως το πρόβλημα δεν υπάρχει, αν είναι πολύ δύσκολο να λυθεί.

Σιωπή, μαθημένη αδυναμία, η αίσθηση ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει - αυτό είναι κάτι που παρατηρούμε σήμερα στην κλίμακα μιας ολόκληρης χώρας.

Για μένα, η δράση στο σινεμά δεν είναι αυτό που συμβαίνει στην οθόνη, αλλά ό,τι συμβαίνει στον θεατή κατά τη διάρκεια της προβολής.

Σκόπιμα έφτιαξα μια ταινία η οποία επιχειρεί να βυθίσει τον θεατή στην παιδική του ηλικία - και ελπίζω να του δώσει χώρο για να αναλογιστεί.

Πολύ λίγα συμβαίνουν οπτικά, ο χρόνος κυλάει αργά.

Αυτός ο ρυθμός είναι σκόπιμος, έχει σκοπό να ξυπνήσει μνήμες, να μας υπενθυμίσει πόσο μεγάλη ήταν μια καλοκαιρινή μέρα στην παιδική ηλικία, πόσες σιωπηλές, άδειες στιγμές υπήρχαν, συνοδευόμενες μόνο από τον ήχο μιας γιαγιάς που μαγείρευε στην κουζίνα και μουρμούριζε μόνη της.

Δράση, για μένα, είναι αυτό το οποίο συμβαίνει μέσα στον θεατή - αν ξαφνικά θυμηθεί την γιαγιά του.

Το Σύντομο Καλοκαίρι μας συστήνει την Μάια Πλέσκεβιτς, την χαρισματική πρωταγωνίστριά σου.

Δεδομένου του ότι οι παιδικοί ηθοποιοί απαιτούν λεπτή διαχείριση, πώς εξελίχθηκε η συνεργασία μαζί της κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων;

Πιστεύω ότι ήμουν πολύ τυχερή - χωρίς την Μάια αυτό το φιλμ απλά δε θα υπήρχε.

Είναι απίστευτα συγκεντρωμένη και ακριβής. Σπουδάζει μπαλέτο, νιώθει τον ρυθμό διαισθητικά και πολύ γρήγορα κατάλαβε τον στοχαστικό χαρακτήρα της ταινίας μας. Συνέλαβε τον εσωτερικό ρυθμό του χαρακτήρα της.

Η συνεργασία με παιδιά ήταν ίσως το πιο εύκολο και συναισθηματικά χαρούμενο κομμάτι της διαδικασίας - περάσαμε πολύ χρόνο μαζί πριν από τα γυρίσματα, μαζέψαμε κεράσια, γίναμε μια μικρή παρέα φίλων.

Όταν ξεκίνησαν τα γυρίσματα, τα παιδιά ήταν ήδη κοντά το ένα στο άλλο.

Πολύ σύντομα έγινε σαφές πως οι σεναριακά σχεδιασμένοι διάλογοι δε λειτουργούσαν - τα παιδιά απομνημονεύουν εύκολα τις ατάκες, αλλά στη συνέχεια ακούγονται τεχνητές.

Έτσι, στο τέλος εγκαταλείψαμε τον γραπτό διάλογο μεταξύ τους και διατηρήσαμε τον καθαρό αυτοσχεδιασμό στο κάδρο - τους ζήτησα να μιλήσουν για αυτά που νιώθουν, τι αντιλαμβάνονται, τι σκέφτονται.

Ιδιαίτερη υπερηφάνεια μού προσφέρει η σκηνή με το δόντι - ήταν ένα πραγματικό δόντι, οπότε κάναμε μία μόνο λήψη. Και είμαι περήφανη που απαθανατίσαμε εκείνη τη στιγμή με ειλικρίνεια, διατηρώντας την αίσθηση της απώλειας ενός δοντιού.

Σύμφωνα με τις τελευταίες εξελίξεις, η ειρήνη μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας είναι θέμα χρόνου. Η Ρωσία φαίνεται να έχει κερδίσει στρατιωτικά, ενώ η Ουκρανία φαίνεται να έχει χάσει. Οι (αντιφρονούντες) άμαχοι και από τις δύο πλευρές είναι, ωστόσο, τα κύρια θύματα.

Ποιες είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις αυτού του πολέμου σε πολιτικό και ανθρώπινο επίπεδο, πόσο κοντά βρισκόμαστε σε έναν γενικευμένο/παγκοσμιοποιημένο πόλεμο από στρατιωτικής άποψης και σε ποιον βαθμό είναι αυτή η προοπτική αναστρέψιμη;

Δεν μπορώ να κρίνω σε ποιο στάδιο βρισκόμαστε, ποιος κερδίζει ή τι ακολουθεί. Ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο για μένα - όλα τα παιδιά έχουν χάσει.

Τα παιδιά και από τις δύο πλευρές, τα οποία ζουν με τον φόβο των βομβαρδισμών, μεγαλώνουν υπό την πίεση της προπαγάνδας, μεγαλώνουν χωρίς πατέρες, μεγαλώνουν με τον φόβο ότι θα σταλούν στον πόλεμο ή μακριά από το σπίτι.

Δεν πιστεύω πως ο πόλεμος έχει ποτέ πραγματικούς νικητές. Νίκη είναι όταν ο πόλεμος αποφεύγεται εντελώς.

Η ταινία Σύντομο Καλοκαίρι κέρδισε τον Λέοντα του Μέλλοντος - Βραβείο Luigi De Laurentiis Καλύτερης Πρώτης Ταινίας στο φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας.

Πώς οραματίζεσαι το μέλλον του κινηματογράφου, πειραματικού ή μη, και το δικό σου μέλλον στο πλαίσιό του;

Πιστεύω ότι ο κινηματογράφος μάς δίνει την ευκαιρία να μοιραστούμε εμπειρίες, να μεταδώσουμε συναισθήματα, να βυθίσουμε έναν άλλο άνθρωπο -έστω και για λίγο- σε μια διαφορετική ζωή. Τουλάχιστον, αυτό περιμένω πάντα από αυτόν.

Ο Λέων του Μέλλοντος είναι ένα βραβείο που δε θα περίμενα ποτέ να λάβω και νομίζω πως είναι μια τεράστια ευθύνη. Ελπίζω ότι θα μπορέσω να κάνω άλλη μια ταινία η οποία θα με βοηθήσει να κατανοήσω καλύτερα τον εαυτό μου.

Ευχαριστώ θερμά την Νάστια Κόρκια για την παραχώρηση του φωτογραφικού υλικού.

Η ταινία της Νάστια Κόρκια Σύντομο Καλοκαίρι προβάλλεται, σε πανελλήνια πρεμιέρα, στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 14^ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας την Πέμπτη 11 Δεκεμβρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (αίθουσα Α, 19:00).

Στην προβολή θα παρευρεθεί ο διευθυντής φωτογραφίας, Εβγκένι Ρόντιν.