Jakob Krese: «Η δύναμη του σινεμά έγκειται στο να κάνει ορατό το μη ορατό στο μάτι»

 

Η χειραφετητική μεταναστευτική «οδύσσεια» της νεαρής Γουεταμαλανής Λίλιαν με τα μικρά παιδιά της με προορισμό τις Η.Π.Α. βρίσκεται στον «πυρήνα» του ψυχωμένου ντοκιμαντέρ Τι απομένει στην πορεία.

Σκηνοθετημένο από τους Jakob Krese και Danilo Do Carmo, προβάλλεται σε διεθνή πρεμιέρα στο πλαίσιο του 24^ου ΦΝΘ. Κουβεντιάζοντας με τον Jakob Krese.

«Η ζωή έχει πολλές ιστορίες», λέει σε κάποιο σημείο του ντοκιμαντέρ σου Τι απομένει στην πορεία μια από τις μετανάστριες, η Μαρία. Τι σε έκανε, λοιπόν, να θελήσεις ν’ αφηγηθείς μερικές από αυτές τις ιστορίες;

Χαίρομαι που το εντόπισες. Όταν βρίσκεσαι στη διαδικασία του μοντάζ, κάθε πρόταση είναι πολύτιμη κι αναρωτιέσαι αν θα τη χρησιμοποιήσεις ή όχι.

Επί μεγάλο διάστημα έζησα στην Κεντρική Αμερική, οπότε το μεταναστευτικό φαινόμενο μού είναι μια οικεία πραγματικότητα.

Όσο για τις μετανάστριες και τους μετανάστες, παρουσιάζονταν από τα Μ.Μ.Ε. απλώς ως φτωχές/φτωχοί και θύματα. Όταν, όμως, γνώρισα τα καραβάνια τους, για μένα ήταν μια μορφή ισχύος και οργάνωσης.

Κι όταν ξεκινούν, σημαίνει ότι οι μετανάστριες/μετανάστες έχουν μπουχτίσει με την κρατική καταστολή. «Πάμε μαζί και προστατεύουμε η μία τον άλλο», λένε, και περπατούν για 5.000 χιλιόμετρα. Με εντυπωσίασε αυτό, και δεν ένιωσα λύπηση.

Σε ένα επίπεδο, αυτό το ταξίδι λειτουργεί ως μια μεταφορά για την εργατική τάξη, που μπορεί να προχωρήσει μπροστά.

Πόσο πρόσφατο είναι το φαινόμενο των μεταναστευτικών καραβανιών- στη Λατινική Αμερική, τουλάχιστον;

Το πρώτο μικρό καραβάνι οργανώθηκε γύρω στο 2008, νομίζω, και αφορούσε στη μετακίνηση από τον Νότο του Μεξικού στην επόμενη πολιτεία.

Αρχικά ταξιδεύουν με τη μικρότερη ομάδα τους. Συγκεντρώνονται με τον υπόλοιπο κόσμο όταν όλοι/όλες φτάσουν στα σημεία ελέγχου - το Μεξικό είναι γεμάτο από αυτά, άλλωστε. Τα περνούν μαζί, και ξαναχωρίζονται μέχρι το επόμενο σημείο ελέγχου.

Τον Οκτώβριο του 2018 οργανώθηκε το μεγαλύτερο μέχρι τότε καραβάνι. Αποτελείτο από 15.000 ανθρώπους και πορεύτηκε από την Ονδούρα στην Τιχουάνα, στο Μεξικό.

Αυτό στο οποίο βρεθήκαμε εμείς και όπου συναντήσαμε την Λίλιαν με τα παιδιά της ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2019 επίσης από την Ονδούρα.

Ήταν, επομένως, τυχαία η συνάντηση με τους ανθρώπους που κατόπιν εξελίχτηκαν στους «πρωταγωνιστές» του ντοκιμαντέρ.

Αισθάνθηκα την παρόρμηση να ακολουθήσω το καραβάνι όταν συνειδητοποίησα ότι γνώριζα κάποιους από τους διοργανωτές.

Στην Τιχουάνα συναντήσαμε τον Ίρβινγκ, που εδώ και χρόνια είναι οργανωμένος με την ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητα, η οποία είναι επίσης οργανωμένη εντός του πλαισίου των καραβανιών, και βοηθά τους ανθρώπους με τις αιτήσεις για την παροχή ασύλου.

Μείναμε στην περιοχή επί ένα μήνα και μιλήσαμε πολύ με τους ανθρώπους που συμμετείχαν στο προηγούμενο καραβάνι. Όταν πια μας είχαν τελειώσει τα χρήματα, ανακοινώθηκε η δρομολόγηση ενός καινούριου καραβανιού μέσω Facebook

Tότε συναντηθήκατε με την Λίλιαν, τα παιδιά της και τους υπόλοιπους ανθρώπους από τη Γουατεμάλα;

Έναν μήνα αργότερα, στα σύνορα Γουατεμάλας-Μεξικού.

Τι σε ώθησε να εστιάσεις στη δικιά τους ιστορία;

Στην αρχή απλώς ακολουθούσαμε το καραβάνι. Μετά το ταξίδι θα αποκαλούσα τους 300 ανθρώπους με τους οποίους βρεθήκαμε μαζί πιο πολύ «φίλους» παρά «πρωταγωνιστές».

Μέσω της διαδικασίας του μοντάζ αποφασίσαμε να εστιάσουμε στην Λίλιαν και τα τέσσερα παιδιά της, καθένα από τα οποία είχε κάποιον ρόλο. Οι καταβολές τους είναι όντως από την εργατική τάξη. Στη Γουατεμάλα πουλούσαν φρούτα στον δρόμο.

Ταυτόχρονα, τα παιδιά σού μιλάνε με μια μπρεχτικού τύπου φιλοσοφική αποστασιοποίηση από όσα βιώνουν, και ταυτόχρονα ο τρόπος που τα διαχειρίζονται είναι όμορφος. Πάντως, η ίδια η συνάντηση ήταν τυχαία.

Η δε Λίλιαν δεν έμοιαζε να νοιάζεται στο ελάχιστο για την παρουσία της κάμερας.

Αρχίσαμε να την κινηματογραφούμε, κάπως της άρεσε και κάποια στιγμή ξεκίνησε να μιλάει για πολύ προσωπικά της πράγματα. Ανέπτυσσε τον ίδιο της τον χαρακτήρα εντός του φιλμ.

Είναι πολύ ενδιαφέρον αυτό, γιατί πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως όλοι παίζουμε, πάντα.

Πέρα από το ταξίδι, ήταν και το παίξιμο μια εμψυχωτική εμπειρία για την ίδια;

Το ταξίδι ήταν εμψυχωτικό για όλους μας, αλλά η Λίλιαν άλλαξε, κι αυτό μπορούσες να το δεις. Κέρδισε πολλή αυτοεκτίμηση κι έφτασε στο σημείο να μην της είναι απαραίτητος ένας συγκεκριμένος άντρας.

Μπορούσες να νιώσεις μια κολλητική ενέργεια αλλαγής. Οι άνθρωποι του καραβανιού άφηναν κάτι πίσω τους, έπαιρναν, όμως, τη ζωή στα χέρια τους.

Ήταν ένα δύσκολο ταξίδι, αλλά συνάμα και μια συλλογική εμπειρία.

Θα υπήρξαν στιγμές αμηχανίας ή ανασφάλειας ως προς τον χειρισμό κάποιων καταστάσεων από πλευράς σου. Πώς καταλάβαινες πού τίθεται το όριο ανάμεσα στο φιλμάρισμα και το μη φιλμάρισμα;

Το κουβεντιάζαμε πολύ αυτό, και δεν κινηματογραφούσαμε ποτέ όταν ζόριζαν τα πράγματα.

Από την άλλη, έπρεπε να φιλμάρουμε και μια τέτοια στιγμή, όπως όταν η Λίλιαν -όντας έγκυος- έκανε εμετό. Όταν, όμως, οι φίλοι σου είναι άρρωστοι, δε σκέφτεσαι την κινηματογράφηση.

Ο Ίρβινγκ, εξάλλου, ο οποίος επίσης είναι σκηνοθέτης, μάς δίδαξε πόση ασφάλεια παρέχει η κάμερα. Όταν την κρατάς, ιδίως ως λευκός, οι αρχές είναι λιγότερο επιθετικές.

Το ταξίδι, πάντως, δεν έφτασε ποτέ στον αρχικά σχεδιασμένο προορισμό του.

Τη «Γη της Επαγγελίας» των Η.Π.Α. (Γέλιο).

Είμαι ευτυχής για την Λίλιαν. Ήταν μια καλή απόφαση από την πλευρά της, νομίζω. Ήταν καλό και για το ντοκιμαντέρ, γιατί καταδεικνύει πως το ζητούμενο βρίσκεται μέσα σου.

Επισκεφτήκαμε δύο από τις οικογένειες που κατάφεραν να μεταναστεύσουν στις Η.Π.Α. Μπορεί να είχαν βρει κάποια δουλειά, αλλά η πραγματικότητα ήταν δύσκολη, έμεναν σε περιφραγμένες κοινότητες και δεν είχαν σχεδόν καθόλου κοινωνική ζωή.

Όταν, κατόπιν, επιστρέψαμε στην Τιχουάνα και στο «Σπίτι του Φωτός» που έχει στήσει ο Ίρβινγκ, ήταν ένας τόπος που διατηρούσε το πνεύμα της αλληλοϋποστηριζόμενης κοινότητας του καραβανιού. Κι η Λίλιαν με τα παιδιά της ήταν κομμάτι της κοινότητας.

Ποιο είναι το νομικό status αυτής της οντότητας, του κέντρου, της κοινότητας που ανέφερες;

Με τις δωρεές συγκέντρωσαν τόσα χρήματα που θα μπορούσαν να αγοράσουν ένα σπίτι, αλλά δεν το επιτρέπουν στον Ίρβινγκ, επειδή είναι εξαιρετικά πολιτικοποιημένος και δραστηριοποιείται ενάντια στον δεξιό δήμαρχο της πόλης.

Το «Σπίτι του Φωτός» είναι ο καλύτερος μεταναστευτικός ξενώνα που έχω δει σε όλο το Μεξικό. Προσπαθούν να αποσπάσουν αναγνώριση, αλλά δεν το καταφέρνουν γιατί πρόκειται για ένα πολύ αριστερό πρότζεκτ.

Κινδυνεύουν με έξωση από αυτόν τον χώρο;

Από τη στιγμή που πληρώνουν νοίκι, δε νομίζω. Αλλά ποτέ δεν ξέρεις, έχουν ισχυρούς εχθρούς- ανάμεσά τους τον δήμαρχο.

Υπάρχει αλληλεγγύη από τον τοπικό πληθυσμό ή από πολιτικές συλλογικότητες;

Yπάρχει πολλή αλληλεγγύη. Υπάρχουν, όμως, και ΜΚΟ με σκιώδη δομή και άλλες ατζέντες. Μπορώ, όμως, να σε φέρω σε επαφή με τον Ίρβινγκ για να σε διαφωτίσει σχετικά.

Από άποψη υγείας, πώς είναι η Λίλιαν και τα παιδιά της;

Υπέφεραν πολύ λόγω του κορονοϊού, ήταν κλειστά και τα σχολεία για μεγάλο διάστημα, αλλά είναι καλά στην υγεία τους.

Και τώρα το ντοκιμαντέρ σου καταφθάνει στο 24^ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Είμαι ευτυχής γι’ αυτό, πρόκειται για ένα σημαντικό Φεστιβάλ για τα Βαλκάνια. Η οικογένειά μου κατάγεται από τη Σλοβενία.

Τι έχει για σένα μεγαλύτερη σημασία στο πλαίσιο της δημιουργίας ντοκιμαντέρ; Η εμπλοκή με ανθρώπους, η αφήγηση ιστοριών, η ενασχόληση με τρέχοντα ζητήματα;

Η απάντηση είναι δύσκολη. Βιώνω περίοδο αλλαγών. Η δύναμη του σινεμά έγκειται στο να κάνει ορατό το μη ορατό στο μάτι, στο να «πηδάμε» στον χρόνο, ίσως στο να είμαστε άχρονοι.

Μου αρέσει και το σινεμά παρατήρησης, αλλά με «πνίγει» η φόρμα της συγκεκριμένης δραματουργίας. Θέλω να είμαι πολύ πιο ανοιχτός με τους συνειρμούς. Η ζωή είναι πιο χαοτική, πιο διασυνδεόμενη. Θέλω να έχω μια περισσότερο δοκιμιακή προσέγγιση.

Ευχαριστώ θερμά την παραγωγό της ταινίας Annika Mayer για τη συνδρομή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Το ντοκιμαντέρ των Jakob Krese και Danilo Do Carmo Τι απομένει στην πορεία προβάλλεται, σε διεθνή πρεμιέρα, στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού Τμήματος Newcomers του 24^ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Η προβολή σε φυσικό χώρο πραγματοποιείται την Παρασκευή, 11 Μαρτίου (αίθουσα Σταύρος Τορνές, 21:00), παρουσία των σκηνοθετών.

Διαδικτυακά είναι διαθέσιμο μεταξύ 12 και 20 Μαρτίου.