Visar Morina: «Στη Δύση υπάρχει μια τάση να κρατάς σε απόσταση ό,τι σου δίνει ζωή»

 

Visar Morina (Φωτογραφία: Jovelle Tamayo)

Η εξερεύνηση της υπαρξιακής αποξένωσης του σύγχρονου (δυτικού) ανθρώπου βρίσκεται στον πυρήνα της εξαιρετικής ταινίας Εξόριστος του κοσοβάρικης καταγωγής σκηνοθέτη Visar Morina.

Το φιλμ προβάλλεται από τις 11 Νοεμβρίου στους κινηματογράφους. Kουβεντιάζοντας με τον Visar Morina.

Χαίρομαι που το Eξόριστος τηρεί τις υποσχέσεις που το ντεμπούτο σου, O μπαμπάς μου, είχε αφήσει, αν και διαφορετικό- και πολύ πιο παράξενο.

Τι νιώθεις παράξενο σ’ αυτό;

Την αποτύπωση του κεντρικού χαρακτήρα, της ζωής και των σχέσεών του. Το κατά πόσο είναι όντως παρανοϊκός ή αν αντιμετωπίζεται ρατσιστικά/υποτιμητικά. Ή αν ισχύουν και τα δύο.

Ως ταινία, αποπνέει την αίσθηση ότι δεν πρέπει να ελπίζουμε και πολλά από το ανθρώπινο είδος.

Δε θεωρώ τον εαυτό μου πολύ αισιόδοξο.

Το φιλμ για μένα, πάντως, έχει να κάνει με αυτό που αποκαλούμε τον «άλλο», και λιγότερο με τον ξένο ή μη ξένο.

Ως «άλλος» μπορεί να αισθάνεσαι αποξενωμένος, ανεξαρτήτως αν έχεις διαφορετικές εθνικές, κοινωνικές ή πολιτισμικές καταβολές ή όχι.

Μπορεί να είσαι ο σύζυγος, ο γιος, η μητέρα- το σημαντικό, τελικά, είναι πώς «διαβάζω» τον άνθρωπο που κάθομαι δίπλα του και πώς σχετίζομαι μαζί του.

Κατά κάποιον τρόπο, πάντα θα είμαι θύμα του τρόπου που βλέπω τα πράγματα. Το να γνωρίζω ότι αυτό μερικές φορές με οδηγεί σε λάθος συμπεράσματα κάνει την κατάσταση πιο δύσκολη.

Η οπτική μου γωνία θα είναι πάντα εκείνη της ανασφάλειας.

Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει μια θεμελιώδης αμφισημία στον τρόπο που κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται και βιώνει την αλληλεπίδραση με έναν άλλο.

Πάντα απλώνεται μια αχαρτογράφητη περιοχή ανάμεσα σε αυτά που λες, που υπονοείς και που γίνονται αντιληπτά.

Στο παρελθόν, ως παιδί που ζούσα στις εξοχές του Κοσόβου, εμπλεκόμουν στα πάντα. Τώρα είμαι απομονωμένος, αν και βλέπω ανθρώπους με παρόμοια ενδιαφέροντα και εισοδηματικό επίπεδο.

Στη Δύση υπάρχει μια αυξανόμενη τάση να κρατάς σε απόσταση ό,τι σου δίνει ζωή. Το να φροντίζεις τους ανθρώπους, για παράδειγμα.

Αν δεν μπορώ να φροντίσω τον ετοιμοθάνατο πατέρα μου, το πρόβλημα της αποξένωσης θα οξύνεται ολοένα και πιο πολύ.

Τα τελευταία δύο χρόνια σκέφτομαι γι’ αυτά τα ζητήματα και εξαιτίας του κορονοϊού.

Υπάρχει, εξάλλου, μια αποσύνδεση της πολιτικής και των πολιτών στη Γερμανία.

Όχι μόνο στη Γερμανία.

Πιο έντονα παρατηρείται αυτό το φαινόμενο στον Δυτικό κόσμο, γιατί αν συμβαίνει να είσαι προνομιούχος -όπως είναι πολλοί στη Δύση-, η πολιτική μετατρέπεται για σένα σε ζήτημα αισθητικής. Δε σε επηρεάζει και τόσο.

Για να γυρίσω στο φιλμ, είναι παράξενο το πόσο εύκολα μπορούμε να νιώσουμε ανασφαλείς. Κι αν σκεφτώ ότι οι άνθρωποι με αντιμετωπίζουν ως παράξενο, αυξάνονται κατά πολύ οι πιθανότητες όντως να συμπεριφερθώ έτσι.

Μισέλ Ματίτσεβιτς

Αυτό πιθανόν συμβαίνει με τον Τζάφερ, τον πρωταγωνιστή σου. Σε κάποια φάση έχει καταρρεύσει πλήρως, σε όλα τα επίπεδα: υπαρξιακό, σχεσιακό, εργασιακό. Κι αυτό είναι τρομακτικό.

Έχω μια βαθιά σχέση με τον Μισέλ Ματίτσεβιτς, τον ηθοποιό ο οποίος υποδύεται τον Τζάφερ. Τον αγαπώ. Είναι ένας από τους πιο σπουδαίους κι ευγενικούς ανθρώπους που έχω γνωρίσει.

Στην αρχή των προβών του είπα πως τον θεωρώ ένα κομμάτι βούτυρο που το βάζω στο τηγάνι και το βλέπω σιγά σιγά να διαλύεται. Αν, λοιπόν, το πετύχαμε, πήγαμε καλά.

Μπορεί να αποδίδει βαθιά, αντιφατικά και συχνά τρομακτικά συναισθήματα. Δεν είναι κάτι εύκολο.

Έβαλε όλη του την ψυχή στον ρόλο. Κάποιες φορές κάναμε σαράντα λήψεις.

Είμαι, επίσης, μεγάλος φαν του Ράινερ Μποκ, ο οποίος υποδύεται τον Ουρς, από τη δουλειά του. Εκπληκτικός.

Μοιάζει με μια ταινία που ενσωματώνει τόσο διαφορετικές αναφορές τόσο ευρηματικά και παιχνιδιάρικα- σαν να «συναντιούνται» σ’ αυτή ο Κάφκα, ο πρώιμος Πολάνσκι και ο Χάνεκε.

Είναι παράξενο που αναφέρεις τον Πολάνσκι. Ο Ένοικος είναι το φιλμ που μου αρέσει πιο πολύ, αλλά και το μυθιστόρημα του Ρολάν Τοπόρ στο οποίο βασίζεται.

Μου πήρε αρκετό καιρό να βρω ένα μεταχειρισμένο αντίτυπο του βιβλίου στη Γερμανία.

Συγκαταλέγεται ο πρώιμος Πολάνσκι στις αναφορές σου ως σκηνοθέτης ή θεατής;

Δε μου αρέσει όλη η δουλειά του. Μου αρέσει πολύ η σχέση στο Μωρό της Ρόζμαρι.

Χρησιμοποιείς, εξάλλου, τη φωτογραφία και τον ήχο με εξαιρετικό τρόπο.

Είμαι πολύ συνδεδεμένος με τη μουσική. Δεν είναι ασυνήθιστο για μένα να είμαι καθισμένος και να ακούω όλη τη μέρα.

Όταν «γράφω» μια σκηνή, είναι πολύ σημαντικό να ξέρω πώς θα ακούγεται. Το μιξάρισμα είναι κάτι πολύ κοντινό στη σύνθεση, στη διεύθυνση ορχήστρας.

Ο ήχος με επηρεάζει τουλάχιστον όσο και η εικόνα. Όταν είμαι ανασφαλής με μια σκηνή ή το παίξιμο των ηθοποιών, δεν την/τους παρακολουθώ, την/τους ακούω.

Όσον αφορά στη φωτογραφία, είναι η τρίτη συνεργασία μου με τον Ματέο Κόκο. Ήταν η πιο στενή που είχα ποτέ με κάποιον. Στο τέλος δεν ήξερα πώς να τον ευχαριστήσω, και τον χειροκρότησα.

Είμαι, επιπλέον, βαθιά επηρεασμένος από το θέατρο και πάντα αναζητώ τρόπους να κάνω μια σκηνή όσο πιο σωματική γίνεται.

Μιας και αναφέρθηκες νωρίτερα στην πανδημία και στο πόσο σε απασχολεί, νομίζεις ότι οι άνθρωποι έχουν γίνει πιο εγωπαθείς και λιγότερο στοργικοί, ή συμβαίνει και το αντίθετο;

Είναι πολύ πρόωρο να το πεις.

Ας πάρουμε το Κόσοβο, για παράδειγμα.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’90 οι άνθρωποι ήταν πολύ περισσότερο μαζί. Είχαν έναν εχθρό, κι ήταν πολύ σημαντικό να βοηθά ο ένας τον άλλο.

Μετά την πτώση του Μιλόσεβιτς και τον τερματισμό του πολέμου, η κατάσταση άλλαξε με άσχημο τρόπο. Αν οι άνθρωποι τρομάξουν, υπάρχουν δύο συνέπειες: είτε βλέπονται πιο πολύ, είτε διασφαλίζουν πως έχουν να φάνε πρώτα.

Δεν ξέρω τι από τα δύο συμβαίνει τώρα, αλλά το lockdown στη Γερμανία δεν αφορούσε τους ντελιβεράδες, ας πούμε. Οπότε η κοινωνία έγινε ακόμα πιο διαχωρισμένη.

Σίγουρα οι άνθρωποι απομονώθηκαν- κι όσο αυτό εντείνεται, θα γίνονται πιο παράξενοι.

Αν ο Εξόριστος γυριζόταν τώρα, ο Τζάφερ θα αισθανόταν πολύ πιο ανασφαλής και παρανοϊκός.

Πιθανόν, αλλά ας μην ξεχνάμε και την ηλικία του.

Δέκα χρόνια πριν, όταν επισκέφτηκα τους γονείς μου στο Κόσοβο, η μητέρα μου μού είπε: «Τώρα μπορούμε να κοιμηθούμε». Αλλιώς ο πατέρας μου δεν μπορούσε να κοιμηθεί καλά.

«Αυτή η μαλακία δε θα τελειώσει ποτέ», σκέφτηκα.

Όταν είσαι παιδί, ελπίζεις ότι μεγαλώνοντας τα πράγματα θα τακτοποιηθούν και θα είσαι ευτυχής. Αλλά αυτό είναι προπαγάνδα, και σε κάνει να νιώθεις ντροπή αν, όντας κάποιας ηλικίας, δεν αισθάνεσαι έτσι.

Αν είσαι στα σαράντα σου και δεν αφήνεις τους ανθρώπους να έρθουν πιο μέσα σου, λείπει ο «καθρέφτης».

Το να είσαι πενηντάρης στη Γερμανία και να λες πως αισθάνεσαι μοναξιά και ανασφάλεια απαιτεί κουράγιο.

Το να είσαι ειλικρινής με όσα σε βαραίνουν είναι ίσως ο μόνος τρόπος να τα ξεπεράσεις. Κι αν ο Τζάφερ μεταφερόταν σε ένα μη μυθοπλαστικό πλαίσιο, δεν ξέρω για πόσο ακόμα θα άντεχε, όντας τόσο «εξόριστος» από τον εαυτό του.

Πρόσφατα γνώρισα μια γυναίκα της μεγαλοαστικής τάξης, κι όμως είχα πολύ καιρό να δω κάποιον άνθρωπο τόσο ολότελα χαμένο. Με αυτή την έννοια, ο Τζάφερ δεν είναι τόσο ασυνήθιστος.

Μάλλον είναι ο κυρίαρχος τύπος στη «Δύση». Οπότε δεν είναι μόνος του από αυτή την άποψη!

Δεν είναι!

Θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό, ξέρεις. Κατάφερα να κάνω δύο ταινίες -πιθανόν κι άλλες στο μέλλον-, και ζω από αυτό. Τα μέλη της οικογένειάς μου ήρθαν εδώ ως πρόσφυγες, και η κατάσταση είναι πολύ καλύτερη σε σχέση με το παρελθόν.

Δεν έχει τόση σημασία από ποια χώρα προέρχεται ο Τζάφερ, όσο το ότι αυτή δε θεωρείται «κουλ», όπως η Γαλλία. Ο ρατσισμός δεν είναι το βασικό στοιχείο.

Η ταινία του Visar Morina Εξόριστος προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 11 Νοεμβρίου σε διανομή της One from the Heart.