Matteo Tortone: «Οι χρυσωρύχοι είναι οι νέοι Σίσυφοι»

 

Matteo Tortone (Φωτογραφία: Γιάννης Κοντός)

«Θολώνοντας» τα όρια ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και τη μυθοπλασία, ο Ιταλός σκηνοθέτης Matteo Tortone συνθέτει με το Φλέβα Χρυσού μια φιλμική παραβολή για τη σύγχρονη χρυσοθηρία και την εργασιακή επισφάλεια στο Περού.

Η ταινία του συμμετέχει στο Διεθνές Διαγωνιστικό του 62^ου ΦΚΘ (4-14 Νοεμβρίου), στο πλαίσιο του οποίου συζητάμε μαζί του.

Η δουλειά σου Φλέβα Χρυσού μού θυμίζει τα ομιχλώδη σαλονικιώτικα πρωινά.

Όχι μόνο λόγω της ατμόσφαιράς της, αλλά και γιατί καταλαμβάνει έναν χώρο ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα, τη θρησκεία και τον ορθολογισμό, τη μυθοπλασία και το ντοκιμαντέρ. Γιατί σου αρέσει να «θολώνεις» τα όρια;

Όταν συνάντησα τον José, τον πρωταγωνιστή του φιλμ, και την οικογένειά του και συνειδητοποίησα πόσα σημαίνει γι’ αυτούς η μαγική σκέψη πίσω από τον υλικό κόσμο, κατάλαβα ότι δεν μπορούσα να δουλέψω μόνο σε ντοκιμαντερίστικο επίπεδο.

Κατά κάποιον τρόπο προσεγγίσαμε μια πραγματικότητα που δεν είναι πραγματική, κι έτσι θεώρησα πως μπορούσαμε να δουλέψουμε πάνω στα όρια ανάμεσα στην ταινία μυθοπλασίας και το ντοκιμαντέρ.

Έτσι θα μπορούσαμε να δείξουμε τις επιπτώσεις της μαγικής σκέψης στην πραγματική ζωή, το πόσο πραγματική είναι.

Απόλαυσα πολύ τη διαδικασία σε διανοητικό επίπεδο, γιατί ήμουν υποχρεωμένος να «σερφάρω» πάνω στην πραγματικότητα, ώστε να προσδώσω ρυθμό στην ιστορία κατά τη διάρκεια του ταξιδιού από τη Λίμα στη La Rinconada.

Πώς αισθάνθηκες όταν εισήλθες για πρώτη φορά στην περιοχή του χρυσωρυχείου;

Μπήκα σ’ αυτή με τον José.

Κάναμε το πρώτο ταξίδι το 2016 και στη διάρκειά του μού έλεγε πώς ήταν γι’ αυτόν όταν άρχισε να δουλεύει εκεί σε ηλικία δεκατριών χρονών.

Αυτό το ταξίδι συντελέστηκε σε δύο επίπεδα: μέσα από το μυαλό ενός δεκατριάχρονου που ανακαλύπτει τη μαγική σκέψη στην περιοχή του χρυσωρυχείου και μέσα από την πραγματικότητα που βιώνει δουλεύοντας εκεί.

Η εργασία στα χρυσωρυχεία είναι η μόνη πιθανότητα να αλλάξεις λίγο τη ζωή σου και τη ζωή της οικογένειάς σου.

Σε κινηματογραφικό επίπεδο, βρίσκεσαι σε μια κατάσταση που θυμίζει γουέστερν.

Αν δεν ήταν αληθινή τοποθεσία, κάποιος θα μπορούσε σχεδόν να την περάσει για κινηματογραφικό πλατό. Έχει μια εγγενή κινηματογραφική ποιότητα- ίσως να παίζει ρόλο και ο τρόπος που τη φιλμάρεις.

Επέλεξα τη La Rinconada, γιατί ήθελα να αφηγηθώ μια ιστορία για τον σύγχρονο πυρετό της χρυσοθηρίας. Μόλις την ανακάλυψα, συνέθεσα την ιστορία.

Με αυτή την έννοια η τοποθεσία λειτουργεί ως στούντιο. Εκεί, όμως, συνεργαστήκαμε με τους ανθρώπους, γιατί θέλαμε να κάνουμε σινεμά, όχι ν’ «αρπάξουμε» μερικές εικόνες.

Υπάρχει, άλλωστε, πάντα ο σοβαρός κίνδυνος «καταβύθισης» στον εξωτισμό, κάτι που ευφυώς απέφυγες.

Για μένα ήταν από την ξεκάθαρο ότι ήταν μια ταινία για τον σύγχρονο πυρετό της χρυσοθηρίας που εξηγεί πόσο σκληρή είναι, σε παγκόσμιο επίπεδο, μια κοινωνία βασισμένη στο κέρδος.

Για το κέρδος αναγκάζεσαι να θυσιάσεις τα πάντα, λίγο λίγο.

Ακόμα και τον εαυτό σου.

Ακόμα κι αυτόν.

Για να μην αναφέρω τους αγαπημένους σου- γονείς, συντρόφους, παιδιά.

Βρίσκω στη μαγική σκέψη του περουβιανού χρυσωρυχείου τη δυνατότητα ν’ αναπαραστήσω την προσπάθειά μας να αποκομίσουμε κέρδος, τη σχέση μας με τον Διάβολο.

Με τη συγκεκριμένη πρόθεση κατά νου, προσπάθησα ν’ αποφύγω καθετί το εξωτικό. Αυτός ήταν και ο λόγος που διάλεξα το ασπρόμαυρο φιλμ.

Τι εξυπηρετούσε η συγκεκριμένη επιλογή για σένα, την ενθάρρυνση του θεατή να εστιάσει σε ό,τι «ανταλλάσσεται» ψυχικά και όχι στη πολύχρωμη επιφάνεια;

Ασφαλώς, αυτό διευκολύνει και το μοντάζ.

Ο κόσμος των χρυσωρυχείων και οι χρυσωρύχοι είναι οι νέοι Σίσυφοι. Δουλεύουν πολύ για το τίποτα. Οπότε με το ασπρόμαυρο δεν μπορούμε ν’ αναγνωρίσουμε τον χρυσό.

Ποτέ δεν είμαστε σίγουροι αν οι ήρωες του φιλμ όντως συσσωρεύουν κάτι πολύτιμο.

Μπορώ να σου διηγηθώ μια σχετική ιστορία.

Ένας εξηντάρης κάποτε κέρδισε 45.000 Ευρώ μέσα σε μια μέρα. Έπειτα μπήκε σε ένα μπαρ. Βγήκε από αυτό έναν μήνα αργότερα χωρίς τίποτα. Πρέπει να ξοδέψεις στην περιοχή τα χρήματα που κερδίζεις εκεί. Είναι ένας φαύλος κύκλος.

Επιβεβαιώνει, εξάλλου, τη σισύφεια διάσταση στην οποία αναφέρθηκες, όπως επίσης και τις καταστρεπτικές συνέπειες της λογικής της καπιταλιστικής κερδοφορίας στις ζωές των ανθρώπων.

Η ζωή των εργατών παγκοσμίως σε αυτή την περίοδο έχει μετατραπεί απλώς σε μια προσπάθεια για επιβίωση, επειδή δεν υπάρχει πραγματική πιθανότητα ν’ αλλάξουν το κοινωνικό τους status.

Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί κατά την τελευταία δεκαετία.

Και η εργαλειοποίηση της συνεχιζόμενης πανδημίας από την εξουσία έχει προφανώς καταστήσει τα πράγματα χειρότερα.

Εξαιτίας της πανδημίας δεν υπάρχει πραγματική δουλειά στη Λίμα, απ’ όσο ξέρω. Τα χρυσωρυχεία είναι γεμάτα ανθρώπους τώρα.

Η φιγούρα του Διαβόλου, παρεμπιπτόντως, δεν είναι μόνο περουβιανή, αλλά εξαπλώνεται σε όλη τη Λατινική Αμερική.

Η βίωση της θρησκείας στο Περού έχει παρηγορητική λειτουργία στο «φόντο» μιας τόσο δύσκολης ζωής;

Πρόκειται για μια καθολική χώρα.

Υπάρχει, όμως, και σημαντικός ιθαγενής πληθυσμός, που ίσως δε συμμερίζεται τις ίδιες θρησκευτικές πεποιθήσεις.

Ο καθολικισμός απλώνεται σε όλη τη χώρα, αλλά είναι ανακατεμένος με τον σαμανισμό. Και η φιγούρα του Διαβόλου αναδύθηκε όταν οι Ισπανοί αποικιοκράτες άρχισαν να εκμεταλλεύονται τα κοιτάσματα χρυσού.

Τι γίνεται με τον José; Καταφέρνει να βιοπορίζεται κι όχι απλώς να επιβιώνει;

Απέκτησε ένα ακόμα παιδί.

Είναι ευτυχισμένος;

Σχεδιάζει να χτίσει μια φάρμα, καθώς οι γονείς του κατάγονται από την περιοχή των Άνδεων και ασχολούνταν με τη γεωργία, αλλά τώρα επέστρεψαν στη Λίμα.

Ο José  και τα αδέρφια του σκέφτονται ν’ ακολουθήσουν την αντίστροφη διαδρομή, δραπετεύοντας από τη Λίμα προς τις Άνδεις. Προτίθεται, λοιπόν, να χρηματοδοτήσει αυτό το εγχείρημα δουλεύοντας στο χρυσωρυχείο.

Έμεινε ικανοποιημένος από τη μυθοπλαστική αποτύπωσή του;

Ήθελε να πει πιο πολλά, ακόμα και κάποιες αστείες ιστορίες για την εποχή που ήταν δεκαέξι χρονών και έπινε.

Μια μέρα, λοιπόν, είχε μπει πιωμένος στο χρυσωρυχείο, ο φακός του δε δούλευε, και δεν μπορούσε να βρει την έξοδο. Περπατούσε στο ορυχείο για τρεις μέρες, αλλά επιβίωσε.

Τι είδους ιστορίες θα ήθελες εσύ να εξερευνήσεις στο μέλλον;

Δουλεύω πάνω σε μια εφηβική ιστορία που εκτυλίσσεται στην Ιταλία, γιατί η πανδημία κατατρόπωσε την ιδέα μου για το οικουμενικό σινεμά. Έπρεπε να εντοπίσω ένα θέμα κοντά μου.

Να δράσεις τοπικά σκεπτόμενος παγκόσμια.

Όχι το αντίστροφο, που προσπαθούσα μέχρι τώρα να κάνω!

Καλή επιτυχία με τη Φλέβα Χρυσού στη Θεσσαλονίκη, λοιπόν.

Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με έχει βοηθήσει πολύ.

Χάρη στο βραβείο Eurimages Lab Project που κερδίσαμε το 2019 στο ΦΚΘ καταφέραμε να ολοκληρώσουμε το post-production του φιλμ.

Η συνέντευξη με τον Matteo Tortone πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 62^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (4-14 Νοεμβρίου).

Ευχαριστώ θερμά τον Γιώργο Παπαδημητρίου από το Γραφείο Τύπου του Φεστιβάλ για τη συνδρομή του στον προγραμματισμό της.

Η ταινία του Matteo Tortone Φλέβα Χρυσού συμμετέχει στο Διεθνές Διαγωνιστικό του Φεστιβάλ, το οποίο ολοκληρώνεται την Κυριακή 14 Νοεμβρίου.