Elizaveta Stishova: «Οι Κιργίζιοι έχουν πολύ ελεύθερη φύση, κι αυτό μου αρέσει»

Το εθνογραφικό σινεμά συναντά τον κοινωνικό ρεαλισμό και την ηθογραφία στο αναζωογονητικά ανοίκειο, γυρισμένο στο Κιργιστάν, και βραβευμένο στο Κάρλοβι Βάρι Suleiman Mountain, μεγάλου μήκους ντεμπούτο μυθοπλασίας της Ρωσίδας σκηνοθέτριας Elizaveta Stishova, που μας επισκέπτεται, μαζί με την ταινία της, στο πλαίσιο του 31^ου Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου στις 30 Νοεμβρίου. Κουβεντιάζοντας με την σκηνοθέτρια.

Μιας και το Suleiman Mountain είναι η δεύτερη ταινία σου, μετά το μικρού μήκους The Seagull, που γυρίζεται στο Κιργιστάν, τι σε συναρπάζει περισσότερο σ’ αυτή χώρα, στους ανθρώπους, στα ήθη και τα έθιμά της;

Με συνάρπασαν οι άνθρωποι στο στούντιο που ήταν ολοκληρωτικά ερωτευμένοι με το σινεμά και ο τρόπος δουλειάς όχι για λεφτά, αλλά για το θαύμα. Έτσι αποκαλούν τον κινηματογράφο. Οι ηθοποιοί, εξάλλου, είναι ενδιαφέροντες για μένα. Μιλούν διαφορετικές γλώσσες, τις οποίες ελάχιστα γνωρίζω, αλλά κατανοώ αυτή την ενέργεια. Προφανώς με γοήτευσε το φυσικό περιβάλλον, που είναι όμορφο.

Είναι η μόνη χώρα στην Κεντρική Ασία της οποίας οι κάτοικοι προσπαθούν κάπως να ζουν με δημοκρατικό τρόπο.

Το έχουν καταφέρει ή είναι στο σωστό δρόμο;

Είναι αστείο, γιατί έχουν μια επανάσταση κάθε πέντε χρόνια, αν ο Πρόεδρος δε φύγει από τη χώρα. Είναι περικυκλωμένοι από δικτατορίες. Οι Κιργίζιοι έχουν πολύ ελεύθερη φύση, κι αυτό μου αρέσει.

Το βουνό Σουλεϊμάν έχει κάποια ιδιαίτερη θρησκευτική ή άλλη σημασία;

Πιστεύω ότι πρόκειται για ισλαμική παράδοση, σύμφωνα με την οποία εκεί βρίσκεται ο θρόνος του Σουλεϊμάν, του βασιλιά Σολομώντα. Εκεί έκατσε κι έκλαψε, και τα δάκρυά του εξακολουθούν να βρίσκονται στις σπηλιές. Επίσης, βάσει της παράδοσης, αν μια γυναίκα δεν μπορεί να κάνει παιδιά ή κάποιος υποφέρει από πόνους στη μέση και κυλιστεί στο βράχο, θεραπεύεται.

Η αρχική ιδέα για την ταινία πώς γεννήθηκε;

Η σεναριογράφος βρισκόταν στα γυρίσματα του μικρού μήκους φιλμ μαζί μου κι ανακαλύψαμε πολλά ενδιαφέροντα στη χώρα. Για παράδειγμα, μέναμε σ’ ένα ξενοδοχείο όπου ένας άντρας είχε δύο γυναίκες, οι οποίες ήταν φίλες και δούλευαν στην Τουρκία.

Αυτή είναι μια κατάσταση που δε βλέπουμε στη Μόσχα. Ξέρουμε ότι κάποιος μπορεί να έχει μια ερωμένη κι η σύζυγός του μπορεί να το ξέρει ή όχι, αλλά δε συμβαίνει με τον ίδιο τρόπο. Στο Κιργιστάν δεν επιτρέπεται από την κυβέρνηση, αλλά γίνεται αποδεκτό από την κοινωνία.

Έπειτα, ανακαλύψαμε τα παιδιά που περιφέρονται χωρίς κανέναν. Είναι απλώς στους δρόμους μερικές φορές. Από τη μία, αυτό αποπνέει μεγάλη ελευθερία, από την άλλη είναι λίγο επικίνδυνο. Συγκεντρώσαμε, λοιπόν, μερικές ιστορίες, τις συζητήσαμε και δημιουργήσαμε την οικογένεια της ταινίας. Αρχικά η ιστορία ήταν πολύ σκληρή, αλλά σταδιακά εξελίχτηκε σε τραγικωμωδία, γιατί ήθελα να υπάρχει κάποιο ίχνος χιούμορ.

Διαθέτουν οι Κιργίζιοι υποκριτική παράδοση στον κινηματογράφο; Χρησιμοποίησες επαγγελματίες κι ερασιτέχνες ηθοποιούς;

Ο πρωταγωνιστής, ο ηθοποιός που υποδύεται τον Καραμπάς, δεν κατάγεται από το Κιργιστάν, αλλά το Καζακστάν, όπου είναι πολύ δημοφιλής. Είναι ένα είδος σταρ εκεί. Η πρωταγωνίστρια είναι επίσης επαγγελματίας. Για τη νεότερη είναι η δεύτερη ταινία της. Το αγόρι είναι ένα αγόρι!

Ως προς την κινηματογραφική υποκριτική, έχουν ρωσική και σοβιετική παράδοση, γιατί κατά τη σοβιετική εποχή το Κιργιστάν υπήρξε κομμάτι της Σοβιετικής Ένωσης, γι’ αυτό και το στούντιό του ιδρύθηκε το 1941 εν μέσω πολέμου και πολλοί καλοί Ρώσοι επαγγελματίες τοποθετήθηκαν εκεί, για να γυρίσουν φιλμ και να διδάξουν στους ντόπιους. Έχουν, λοιπόν, τη δική μας παράδοση, καθώς και θεατρική.

Από τη μία αυτό είναι καλό, από την άλλη όχι, γιατί δε μου αρέσουν ορισμένες πτυχές της ρωσικής κινηματογραφικής παράδοσης. Γι’ αυτό και όταν δουλεύεις με κάποιον θεατρικό ηθοποιό χρειάζεται να αποβάλει το θεατρικό στοιχείο. Χρησιμοποίησα, έτσι, πολλούς μη επαγγελματίες. Ήταν, για μένα, καλύτεροι από τους ηθοποιούς του θεάτρου.

Σε κάθε περίπτωση, φαντάζομαι πως όλοι απόλαυσαν τη συμμετοχή τους στην ταινία σου.

Στην πραγματικότητα όχι. Μας μισούσαν.

Επειδή προέρχεστε από τη Ρωσία;

Όχι, όχι. Επειδή η διαδικασία ήταν πολύ μακρά, διήρκεσε τρεις μέρες. Δε μας άντεχαν άλλο. Μετά την 44^η λήψη οι άνθρωποι συνήθως σε μισούν. (Γέλια).

Αντιμετώπισες, γενικά, αρνητικές αντιδράσεις εξαιτίας της ρωσικής σου καταγωγής;

Έχουν λίγο διαφορετική παράδοση από άλλες χώρες, γιατί νομίζουν ότι ο Λένιν τούς έσωσε τη ζωή, σε αντίθεση με τον Τσάρο που τους σκότωνε συνέχεια. Νομίζουν πως ήταν καλός τύπος. Δεν είναι, λοιπόν, εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, όπως συμβαίνει στις χώρες της Βαλτικής. Δεν υπήρξε, επομένως, τέτοιο πρόβλημα για μένα.

Αν, όμως, εμφανιστείς στο Κιργιστάν σαν μεγάλος λευκός άνθρωπος που νομίζει ότι βρίσκεται στο σπίτι του, μπορεί να μπλέξεις σε μπελάδες. Κι αυτό συμβαίνει μερικές φορές στους Ρώσους.

Πολιτικοποίησες τη διαδικασία απονομής βραβείων στο Κάρλοβι Βάρι εκφράζοντας την πρόθεσή σου να δωρίσεις τα δικά σου στους ηλικιωμένους γονείς των Όλεγκ Σέντσοφ και Κίριλ Σερεμπρένικοφ. Ένιωθες ηθική υποχρέωση;

Ένιωθα έτσι για ένα ολόκληρο μήνα. Βλέποντας τις ρωσικές τελετές απονομής, αναρωτιόμουν: «Γιατί δεν τις σταματάς, γαμώτο;» Δε θεωρούσα ότι ήταν καλή ιδέα να λαμβάνει κάποιος βραβεία σ’ αυτή τη χρονική στιγμή. Δεν είναι κάτι ευχάριστο, ούτε μπορούμε να κάνουμε πάρτι, γιατί είναι πολύ κακό αυτό που συμβαίνει. Σκεφτόμουν να πω: «Ας δημιουργήσουμε μια παράδοση, να μην αποδεχόμαστε βραβεία, γιατί είναι λάθος μας αυτό που συμβαίνει και πρέπει να το πολεμήσουμε». Αλλά το ξέχασα.

Δε θα γίνει, βεβαίως, παράδοση, αλλά ήταν κάτι που μπορούσα να κάνω, γιατί είμαι δειλή προσωπικότητα, και δεν πηγαίνω συνήθως σε συναντήσεις, επειδή φοβάμαι μήπως με βάλουν φυλακή για 15 μέρες. Δεν το θέλω. Νιώθω, λοιπόν, λίγη θλίψη για τον εαυτό μου, γι’ αυτό και χρειαζόταν να κάνω κάτι που μπορούσα.

Υπήρξαν κάποιες συνέπειες στους μήνες που ακολούθησαν;

Όχι. Είμαι, ξέρεις, κάπως ξένη για το ρωσικό σινεμά. Δε γύρισα την ταινία μου στη Ρωσία, αλλά στο Κιργιστάν, και νομίζουν ότι κατάγομαι από εκεί, όχι ότι είμαι κομμάτι της Ρωσίας. Ποτέ δεν έλαβα χρήματα από το Υπουργείο Πολιτισμού. Δυο φορές ζητήσαμε για το Suleiman Mountain, και δε μας έδωσαν.

Πώς διαχειρίστηκες το ζήτημα της χρηματοδότησης;

Είχαμε πολλά προβλήματα. Τους ιδιωτικούς πόρους τη μια μέρα τους έχεις, την άλλη όχι, γιατί η πηγή χρηματοδότησης άλλαξε γνώμη. Δεν μπορείς να τις ελέγξεις. Η παραγωγός μου δανείστηκε πολλά από άλλους παραγωγούς, κι ακόμα ξεπληρώνει τα χρέη. Δεν μπορούσαμε, εξάλλου, να λάβουμε ευρωπαϊκούς πόρους, γιατί δεν είμαστε Κιργίζιοι.

Σκέφτεσαι να γυρίσεις μια ταινία στη Ρωσία;

Γράφουμε το σενάριο ενός φιλμ που θα γυριστεί σε μια μικρή πόλη στα Ουράλια. Δε νομίζω ότι θα έχουμε πρόβλημα. Αλλά δεν ξέρω. Θα το ανακαλύψω.

Ποια είναι η γνώμη σου για το σύγχρονο ρωσικό κινηματογράφο;

Γίνεται πιο δυνατός σε σχέση με το πώς ήταν μια δεκαετία πριν, για παράδειγμα. Αν έχουμε αρκετή κρατική χρηματοδότηση, θα γινόμαστε ολοένα και καλύτεροι. Αλλά όλα αλλάζουν στη Ρωσία ανά πάσα στιγμή, οπότε δεν μπορείς να βασιστείς σ’ αυτό. Τώρα, όμως, το σινεμά της κινείται προς ενδιαφέρουσα κατεύθυνση.

Τι ξέρεις για το ελληνικό σινεμά;

Όχι πολλά, αλλά ελπίζω να μάθω στην Αθήνα!

Ευχαριστώ θερμά την Evgeniya Chulkova από την εταιρεία διανομής/πώλησης του φιλμ Antipode Sales and Distribution για την καθοριστική συμβολή της στη διεξαγωγή της συνέντευξης.

Η ταινία της Elizaveta Stishova Suleiman Mountain προβάλλεται στο πλαίσιο του Διαγωνιστικού Τμήματος του 31^ου Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου την Παρασκευή 30 Νοεμβρίου, 20:00, στον κινηματογράφο Τριανόν, Κοδριγκτώνος 21 & Πατησίων 101, παρουσία της σκηνοθέτριας.