«Συνύπαρξη, λέμε τώρα!»: Μια συζήτηση με τις Άμπερ Φάρες και Νόαμ Σούστερ Ελιάσι

 

Άμπερ Φάρες (αριστερά), Νόαμ Σούστερ Ελιάσι (δεξιά) (Φωτογραφία: Γιάννης Κοντός)

Ο ριζοσπαστικός πολιτικός λόγος και η χαρισματική προσωπικότητα της Ισραηλινής πρώην διπλωμάτισσας και κατόπιν κωμικού, Νόαμ Σούστερ Ελιάσι, ξεδιπλώνεται στο εξαιρετικό ντοκιμαντέρ της Άμπερ Φάρες, Συνύπαρξη, λέμε τώρα!

Συναντηθήκαμε με τις Άμπερ Φάρες και Νόαμ Σούστερ Ελιάσι στη Θεσσαλονίκη. Η πολυσυζητημένη ταινία παρουσιάζεται σε διεθνή πρεμιέρα στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 27^ου ΔΦΝΘ.

Πριν παρακολουθήσω το ντοκιμαντέρ σου, Συνύπαρξη, λέμε τώρα!, είχα τις επιφυλάξεις μου. Φοβόμουν ότι θα ήταν άλλη μια χλιαρή ταινία που θα κρατά ίσες αποστάσεις από τις δύο «πλευρές», την Παλαιστίνη και το Ισραήλ.

Άμπερ Φάρες: Τι νιώθεις τώρα που το έχεις παρακολουθήσει, λοιπόν;

Ανακούφιση και επιβράβευση.

Μιας, όμως, και το φιλμ είναι δομημένο πάνω στην Νόαμ Σούστερ Ελιάσι, πώς σκηνοθέτησες, «τιθάσευσες» αφηγηματικά την εκρηκτική, εκφραστική, πληθωρική προσωπικότητά της;

Ά.Φ.: «Τιθάσευσα»; (Γέλιο). Αυτό με ρωτάς;

Αν όντως συνέβη κάτι τέτοιο.

Ά.Φ.: Το ντοκιμαντέρ υπήρξε ένα εξαιρετικά συνεργατικό εγχείρημα από τα πολύ πρώιμα στάδιά του.

Γνωριζόμαστε με την Νόαμ εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Είμαστε φίλες από την εποχή κατά την οποία -για αρκετά μεγάλο διάστημα- έμενα στην Παλαιστίνη στη διάρκεια των γυρισμάτων της πρώτης μεγάλου μήκους ταινίας μου.

Ξεκινήσαμε το ντοκιμαντέρ όταν η Νόαμ ήρθε στις Η.Π.Α. με υποτροφία στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, προκειμένου να αναπτύξει το προσωπικό κωμικό σόου της, Συνύπαρξη, λέμε τώρα!

Συναντηθήκαμε στο Μπρούκλιν όπου ζούσα και μου αφηγήθηκε την ιστορία της.

Πολύ χαλαρά.

Ά.Φ.: Πράγματι.

Είχα την κάμερά μου μαζί μου, και η πρώτη σκηνή του φιλμ προέρχεται από την πρώτη μας συνάντηση.

Σε εκείνη τη φάση δεν ήξερα τι μορφή θα έπαιρνε το φιλμ.

Γνώριζα απλώς την Νόαμ, την προσωπικότητά της και την πολιτική στάση της και θεωρούσα πως θα μπορούσε να προκύψει κάτι ενδιαφέρον που θα αφορούσε την προσπάθειά της να εισχωρήσει στο πεδίο της πολιτικής μέσω ενός κωμικού σόου.

Τότε συνέβη η πανδημία, κι έτσι εγώ περιορίστηκα στο σπίτι μου στις Η.Π.Α. κι η Νόαμ στο δικό της στο Ισραήλ. Κατόπιν, μπήκε στην ομάδα ως συν-σεναριογράφος και συμπαραγωγός η Ρέιτσελ Λία Τζόουνς.

Σταδιακά πλαισιώθηκε, επομένως, το εγχείρημα από υπέροχους συνεργάτες. Δεν μπορούν, συνεπώς, να μου αποδοθούν τα εύσημα.

Το πιο δύσκολο στοιχείο σε όλη τη διαδικασία ήταν η πενταετής διάρκεια των γυρισμάτων.

Νόαμ Σούστερ Ελιάσι: Τα πέντε χειρότερα χρόνια της ζωής μου. (Γέλιο).

Ά.Φ.: Κάθε φορά που κάτι συνέβαινε -είτε στις Η.Π.Α. είτε σε Παλαιστίνη και Ισραήλ- αναρωτιόμασταν πώς αυτό θα μπορούσε να ενταχθεί στην αφήγηση.

Δεν είχαμε συνειδητοποιήσει ότι φιλμάραμε την αύξηση της έντασης η οποία οδήγησε στην 7^η Οκτωβρίου του 2023.

Επιφανειακά, το Συνύπαρξη, λέμε τώρα! είναι μια κωμωδία. Όσο, όμως, περνάει η ώρα γίνεται ολοένα και πιο δραματικό.

Πώς εξισορροπείς την κωμική με τη δραματική προσέγγιση;

Ν. Σ.Ε.: Θεούλη μου!

Όταν συζητάω με κωμικούς σχετικά με το τι τους έκανε να ασχοληθούν με την κωμωδία, μου λένε, «Βιώνω αυτό το τραύμα στη ζωή μου» ή «Οι γονείς μου με γάμησαν».

Αυτό το οποίο ώθησε εμένα στην κωμωδία ήταν η εξάντληση από τον πολιτικό ακτιβισμό και ο περιορισμένος αντίκτυπος τον οποίο είχαν οι δραστηριότητές μου ως ακτιβίστριας.

Από την άλλη, υπήρχε ένα «κύμα» κωμικών οι οποίοι καταπιάνονταν με πολιτικά ζητήματα που γίνονταν επιδραστικοί.

Ο Ζελένσκι, για παράδειγμα, από συγγραφέας κωμωδιών σχετικά με το πώς θα γινόταν ο Πρόεδρος της Ουκρανίας κατέληξε όντως να γίνει.

Αν, λοιπόν, σκόπευα να πάρω τον ρόλο μου ως κωμικού πιο σοβαρά, χρειαζόταν να προσελκύσω την προσοχή με πιο προβοκατόρικο τρόπο.

Ήμουν κωμικός ακόμα και εντός της οικογένειάς μου, ενώ και σε άλλες δουλειές τα αφεντικά ανέθεταν σε μένα να βγάζω λόγους.

Όταν εργαζόμουν στον Ο.Η.Ε. έπρεπε να είμαι πολύ διπλωματική και να διαλέγω τις λέξεις τις οποίες θα χρησιμοποιούσα με προσοχή.

Ήξερα, όμως, πως αν έπαιρνα το μικρόφωνο στα χέρια μου μου ως κωμικός, κανείς δε θα μπορούσε να με κάνει να σωπάσω, γιατί γνωρίζω τρεις γλώσσες και έχω πολιτικές πεποιθήσεις.

Η ενασχόλησή μου με την κωμωδία συνέπεσε με μια περίοδο που η ελευθερία λόγου στο Ισραήλ συρρικνωνόταν όλο και περισσότερο.

Αυτό που με χτύπησε κατακέφαλα, όταν παρακολούθησα το πρώτο rough cut του ντοκιμαντέρ, ήταν το πόσο είχαμε προβλέψει όσα θα συνέβαιναν κατόπιν.

Θέλεις να μου το εξηγήσεις;

Ν. Σ.Ε.: Όταν βρισκόμουν σε διαδηλώσεις, φώναζα και έλεγα, «Είναι ή τώρα ή ποτέ, το καθεστώς δεν είναι βιώσιμο, κάτι πρόκειται να συμβεί», δε φανταζόμουν σε ποιον βαθμό είχαμε προβλέψει αυτά τα οποία συνέβησαν αργότερα.

Έχει τόση πλάκα να κάνεις τους ανθρώπους να γελάνε και λατρεύω το να βρίσκομαι μπροστά σε κοινό και να διακωμωδώ ζητήματα τα οποία δε σχετίζονται απαραιτήτως με το Ισραήλ και την Παλαιστίνη.

Πολλοί κωμικοί με κοροϊδεύουν για τις φιλοδοξίες μου, καθώς η κωμωδία είναι ένα απλό εργαλείο με το οποίο κατεδαφίζεις πολλά.

Εγώ, όμως, μέσω αυτής κατάφερα να απευθυνθώ σε πολύ περισσότερους ανθρώπους, καταπιανόμενη με πολύ εκρηκτικά ζητήματα με τρόπο που δεν μπορούσα να το κάνω όταν ήμουν απλώς μια ακτιβίστρια.

Η κωμωδία ήταν, επομένως, ένας τρόπος να επιταχύνω αυτήν τη διαδικασία απεύθυνσης.

Σε ποιον βαθμό και με ποιους τρόπους σε αποξενώνει η συγκεκριμένη επιλογή σου τόσο από την «εθνική» κοινότητα από την οποία προέρχεσαι, όσο ακόμα και από το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον σου και τους κοινωνικούς κύκλους σου;

Ν. Σ.Ε.: Η μέινστριμ ισραηλινή σκηνή των κωμικών -ιδίως στη διάρκεια του τελευταίου ενάμιση χρόνου- έχει υπάρξει το ηχείο ενός γενοκτονικού χιούμορ.

Οι κωμικοί επισκέπτονται τις στρατιωτικές βάσεις, γίνονται διασκεδαστές και κάνουν τους στρατιώτες να γελάνε καθώς πηγαίνουν να διαπράξουν εγκλήματα πολέμου.

Η κωμωδία δεν είναι ένα εργαλείο το οποίο χρησιμοποιείται μόνο από διαφωνούντες όπως εγώ, αλλά που εξυπηρετεί και το σύστημα το οποίο προσπαθώ να διαλύσω.

Μου ραγίζει την καρδιά. Είμαι πολύ πιο απομονωμένη τώρα σε σύγκριση με την περίοδο των γυρισμάτων του ντοκιμαντέρ.

Όταν κάποιος Ισραηλινός κωμικός εξοργίζεται με την αδικία, απευθύνεται σε μένα λέγοντάς μου: «Σε ευχαριστώ για τα όσα αναδεικνύεις, αλλά εγώ δεν μπορώ να το κάνω».

Το τραγικό είναι ότι η φίμωση θα φτάσει και σ’ εκείνους, τελικά. Το γεγονός, μάλιστα, πώς κάτι τέτοιο θα συμβεί σε όλους μας δεν μπορεί να είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο εκφράζω την άποψή μου.

Εκφράζω την άποψή μου γιατί αφορά και τους καλύτερους φίλους μου. Μόλις πριν από δύο εβδομάδες, άλλωστε, ένας Παλαιστίνιος κωμικός, πολίτης του Ισραήλ, συνελήφθη για τα αστεία του. Έγραψα ένα άρθρο σχετικά.

Υποστηρίζω πολύ βασικά πράγματα, κι όμως είμαι πολύ απομονωμένη.

Προς το τέλος του ντοκιμαντέρ κάνεις λόγο για «ελέφαντες στο δωμάτιο». Στο παρελθόν, ο «ελέφαντας» ήταν η Κατοχή, στις μέρες μας είναι η γενοκτονία.

Υποστηρίζεις ότι οι λύσεις μπορεί να είναι επώδυνες, αλλά δεν είναι περίπλοκες. Θα μπορούσες να αναφερθείς λίγο αναλυτικότερα στους τρόπους εξόδου από την Κατοχή, τον πόλεμο, τη γενοκτονία των Παλαιστίνιων;

Ν. Σ.Ε.: Όταν επινόησα τον τίτλο του κωμικού σόου μου -που είναι και ο τίτλος του ντοκιμαντέρ-, ήμουν ξεκάθαρη ως προς αυτό το οποίο θα στοχοποιούσα.

Προσπαθούσα, λοιπόν, να στοχοποιήσω τη feelgood βιομηχανία όπου μεγάλωσα, τα προγράμματα στα οποία συμμετέχουν Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι.

Έχω παρακολουθήσει πολλά προγράμματα τα οποία ασχολούνται με τη συνύπαρξη, όταν στη μία πλευρά, την παλαιστινιακή, δεν της επιτρέπεται να υπάρχει.

Ξεκινώντας, λοιπόν, να γράφω για το σόου και την περφόρμανς μου, αναζητούσα τρόπους διακωμώδησης της βιομηχανίας της ειρήνης.

Η πρώτη μου ανάμνηση από το σπίτι μου όπου μεγάλωσα είναι η άρνηση του πατέρα μου να υπηρετήσει ως στρατιώτης στα Κατεχόμενα Παλαιστινιακά Εδάφη στη διάρκεια της Πρώτης Ιντιφάντα. Το γεγονός αυτό είχε ως συνέπεια τη φυλάκισή του.

Ενώ, λοιπόν, οι περισσότεροι πατεράδες είναι ήρωες επειδή έχουν πάει ή πηγαίνουν στον πόλεμο, ο δικός μου είναι ήρωας για τον αντίθετο λόγο.

Στις μέρες μας, ωστόσο, ακόμα και το να εντάσσεσαι στο λεγόμενο «στρατόπεδο της ειρήνης» θεωρείται κάτι ριζοσπαστικό.

Η συνύπαρξη δε θα επιτευχθεί κρατώντας τα χέρια ή ανάβοντας κεριά.

Πώς θα επιτευχθεί;

N. Σ.Ε.: Απαιτούνται στέρεες επιλογές και αυτές πρέπει να παρουσιάσεις στο κοινό δίνοντας συγκεκριμένα παραδείγματα, όπως συμβαίνει στο ντοκιμαντέρ, και καταδεικνύοντας τον μη συμμετρικό χαρακτήρα της κατάστασης.

Αν, επομένως, θέλουμε κάποτε να πετύχουμε την ισότητα, αυτή θα πρέπει να προέρχεται από διαφορετικές επιλογές και από τη διάλυση του συστήματος το οποίο έχει επιτρέψει την καταπίεση των Παλαιστίνιων επί τόσες δεκαετίες.

Αν δε σταματούσε η Κατοχή, πολύ χειρότερα πράγματα θα συνέβαιναν. Με αυτήν την αντίληψη ανατράφηκα. Δυστυχώς, τα χειρότερα συνέβησαν καθώς γυρίζαμε το φιλμ.

Και οι νεότερες γενιές θα μεγαλώσουν με τη γενοκτονία ως τον «ελέφαντα στο δωμάτιο».

Ως εγγονή επιζήσασας του Ολοκαυτώματος και ευρισκόμενη στη  Θεσσαλονίκη, νιώθω συντριβή. Πρέπει, όμως, να συζητήσουμε για όσα συμβαίνουν, αλλιώς ο κύκλος δε θα κλείσει ποτέ.

Οι Παλαιστίνιοι τα λένε αυτά καιρό τώρα. Κι όσα γνωρίζω για τη Νάκμπα και την Παλαιστίνη τα γνωρίζω από εκείνους.

Aν δεν είχα το προνόμιο να μεγαλώσω με Παλαιστίνιους, δε θα είχα συνειδητοποιήσει την ίδια μου την ταυτότητα, τη δική μου πραγματικότητα.

Πολλοί Ισραηλινοί κωμικοί γνωρίζουν μισές αλήθειες. Με πονάει να βλέπω κάτι τέτοιο.

Έχουν νόημα ταινίες όπως η δική σας, Άμπερ;

Ά.Φ.: Το ντοκιμαντέρ μας έχει νόημα. Όχι όμως από μόνο του, αλλά σε συνδυασμό με το Καμιά άλλη γη και πολλά άλλα παλαιστινιακά φιλμ που μιλάνε για την Κατοχή.

Δεν έχει να κάνει μόνο με τη φωνή της Νόαμ, αλλά και με την προσπάθεια των Παλαιστίνιων να αφηγηθούν την ιστορία τους.

Ν. Σ.Ε.: Και όσων παρακολουθήσουν την ταινία να εντάξουν τη συλλογιστική της στη ζωή τους.

H συνέντευξη με τις Άμπερ Φάρες και Νόαμ Σούστερ Ελιάσι πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 27^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Ευχαριστώ θερμά τον Γιώργο Παπαδημητρίου από του Γραφείο Τύπου του ΔΦΝΘ για την πολύτιμη συμβολή του στον προγραμματισμό της.

Το ντοκιμαντέρ της Άμπερ Φάρες Συνύπαρξη, λέμε τώρα! προβάλλεται σε επανάληψη το Σάββατο 15 Μαρτίου, 16:00, αίθουσα Φρίντα Λιάππα, παρουσία της σκηνοθέτριας, της πρωταγωνίστριας και άλλων συντελεστ(ρι)ών.

Η ταινία συμμετέχει στο Διεθνές Διαγωνιστικό.