Κιμ Στάνλεϊ Ρόμπινσον: «Ο φόβος κι η ελπίδα είναι πάντα μαζί μας»

 

(Photo credit: Gage Skidmore/Wikimedia Commons)

Θαυμαστής του Ρέι Μπράντμπερι, «μαθητής» και φίλος της Ούρσουλα Λε Γκεν, ο Αμερικανός Κιμ Στάνλεϊ Ρόμπινσον είναι ίσως ο πιο διακεκριμένος εν ζωή συγγραφέας έργων ανθρωπιστικής, πολιτικοποιημένης επιστημονικής φαντασίας.

Μια διεξοδική συζήτηση μαζί του με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του Lucky Strike στα ελληνικά πριν από μερικούς μήνες.

Το πρώτο μυθιστόρημά σας που εκδόθηκε, το The Wild Shore, κυκλοφόρησε λίγο μετά τον πρόωρο θάνατο του Φίλιπ Κ. Ντικ.

Έχοντας αφιερώσει το διδακτορικό σας στη δουλειά του, τον βλέπετε ως τον μέντορά σας, το «σημείο εισόδου σας» στο σύμπαν της συγγραφής έργων επιστημονικής φαντασίας;

Όχι. Ο σύμβουλός μου Fredric Jameson πρότεινε να κάνω το διδακτορικό μου πάνω στον Φίλιπ Ντικ, γιατί ένιωθε ότι ήταν ο πιο σημαντικός εν ζωή Αμερικανός μυθιστοριογράφος.

Καταλάβαινα τι εννοούσε, και απολάμβανα τα μυθιστορήματα του Φίλιπ Ντικ και τη δουλειά μου σχετικά μ’ αυτά, αλλά οι αγαπημένοι μου συγγραφείς ήταν η Λε Γκεν, ο Wolfe, ο Delany, o Disch, o Russ, ο Λεμ και οι αδερφοί Στρουγκάτσκι.

Επίσης μου άρεσαν πολλοί συγγραφείς από τη δεκαετία του ’50.

Επιπλέον, αναγνωρίζετε τον εαυτό σας ως κομμάτι μιας γενεαλογίας συγγραφέων που επίσης περιλαμβάνει τον Ρέι Μπράντμπερι ή την Ούρσουλα Λε Γκεν;

Θαύμαζα τα διηγήματα του Μπράντμπερι και με ενέπνεε ο άνδρας. Η Λε Γκεν ήταν δασκάλα και φίλη μου.

Σίγουρα αισθάνομαι μέρος της παράδοσης όλων των συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας, αλλά ίσως εννοείς ότι ορίζουν ένα είδος ανθρώπινης επιστημονικής φαντασίας που καθοδηγείται από χαρακτήρες. Αν είναι έτσι, ναι.

Περιγράφετε τον εαυτό σας ως «ένθερμο backpacker». Πώς αυτό επηρεάζει την οπτική σας στη ζωή, στους ανθρώπους, στην κοινωνία και στη συγγραφή; Και πώς το ταξίδι επεκτείνει και βαθαίνει αυτή την οπτική;

Δεν έχω ταξιδέψει πάρα πολύ για πολλά χρόνια, αλλά πράγματι ταξιδεύω με σακίδιο πολύ στη Σιέρρα Νεβάδα της Καλιφόρνια. Αυτό είχε μεγάλο αντίκτυπο στη γραφή μου- όχι τόσο στη ζωή, στους ανθρώπους ή στην κοινωνία.

Γνωρίζω τους φίλους μου από τα ταξίδια με σακίδιο καλύτερα από τους περισσότερους ανθρώπους, και όντως νομίζω ότι η ζωή εμπλουτίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό με το να αφιερώνεις όσο περισσότερο χρόνο μπορείς στην ύπαιθρο.

Αλλά ως επί το πλείστον έχει υπάρξει ένα στοιχείο άμεσης εμπειρίας που έχω βρει διάφορους τρόπους να το εντάξω σε πολλά από τα μυθιστορήματά μου.

Στη διάσημη Αρειανή τριλογία σας εξερευνάτε, ανάμεσα σε άλλα ζητήματα, εναλλακτικές στον καπιταλισμό. Είναι αναστρέψιμος πριν να είναι πολύ αργά;

Είναι η λογοτεχνική μυθοπλασία, ιδίως στην εκδοχή της επιστημονικής φαντασίας, ο δικός σας τρόπος να κάνετε πολιτική;

Ναι, αυτές οι εικασίες τις οποίες έχω κάνει σχετικά με τον μετα-καπιταλισμό που σίγουρα θα έρθει, νωρίτερα ή αργότερα, είναι η κύρια μορφή της πολιτικής μου δράσης στον κόσμο.

Δε νομίζω πως ανατροπή είναι η σωστή λέξη γι’ αυτό που θα ακολουθήσει.

Θα πρέπει να διασώσουμε ό,τι είναι καλό στον καπιταλισμό και να φτιάξουμε κάτι καλύτερο σε αντικατάστασή του, αλλά ο κόσμος θα εξακολουθεί να είναι ένας κόσμος εξουσίας και χρήματος.

Ακόμα και αφού ο καπιταλισμός ως ένα σύστημα άδικης ιδιοκτησίας κεφαλαίου αλλάξει προς κάτι καλύτερο.

Η ηθική της κοινωνικής ευθύνης, η συνειδησιακή ακεραιότητα και η πολιτική ανυπακοή, συνυφασμένες με έναν βαθύ, αλτρουιστικό ανθρωπισμό, συνιστούν τον πυρήνα του Lucky Strike, που κυκλοφόρησε φέτος το καλοκαίρι στα ελληνικά.

Πόσο ουσιώδες είναι το να αψηφά κάποιος νόρμες και εντολές;

Καθετί πρέπει να εξετάζεται για την ηθική ακεραιότητά του και τη χρησιμότητα για τη βιόσφαιρα και τη δικαιοσύνη.

Οι παράνομες εντολές χρειάζεται να παρακούονται -αυτή είναι η Νυρεμβέργη-, και σε κακές εντολές που βασίζονται σε κακούς νόμους πρέπει να υπάρχει αντίσταση με κάθε δυνατό τρόπο.

Οι νόρμες δημιουργούνται από το πώς οι άνθρωποι συμπεριφέρονται, κι εκεί έχουμε αρκετή ελευθερία. Οι νόρμες ξαναφτιάχνονται αρκετά γρήγορα. Οι νόμοι είναι δυσκολότεροι.

«Ο πόλεμος γεννάει παράξενα όνειρα», γράφετε στην ίδια νουβέλα. Πώς αποβάλλουμε την πολεμοκάπηλη νοοτροπία που μας έχει επιβληθεί από τα συστήματα κυριαρχίας παγκοσμίως;

Καλή ερώτηση.

Το να κάνεις τους νόμους δικαιότερους και να φέρεις τον πολιτισμό σε ισορροπία με τη βιόσφαιρα είναι δύο τρόποι να φτάσεις στις αιτίες των πολέμων. Αλλά υπάρχει πολλή δυναμική στον θυμό και την πικρία.

Αυτό που μου δίνει κάποια ελπίδα είναι ότι η κλιματική κατάσταση είναι τόσο ζόρικη ώστε οι πόλεμοι που συνέβαιναν στο παρελθόν θα φαντάζουν τόσο ανόητοι και ανούσιοι από ποτέ κι ίσως υποχωρήσουν.

Κι αυτό ακόμα κι αν υπάρχει πιο γενικευμένη αναταραχή, καθώς η πείνα προκαλεί απελπισία.

Αν «ο κορονοϊός ξαναγράφει τη φαντασία μας», πώς θα μπορούσαμε, ως μη ανήκοντες στις κυρίαρχες ελίτ, να ανακτήσουμε την αντίληψη/τον έλεγχο της ύπαρξης, των κοινών συμφερόντων, του φαντασιακού και των αφηγήσεών μας;

Oi κυρίαρχες ελίτ αποτελούν μόνο το 1%, ίσως το πολύ το 10%, του πληθυσμού, οπότε οι υπόλοιποι πρέπει να το δούμε αυτό και να δράσουμε από κοινού για το γενικό καλό.

Σε κάποια μέρη αυτό είναι δημοκρατία που εφαρμόζεται καλά -όπως στην περίπτωση της απομάκρυνσης του Τραμπ διά της ψήφου!-, σε άλλα είναι άλλες μορφές έγκυρης πολιτικής εκπροσώπησης ή πολιτικής ανυπακοής.

Η πολιτική εκπροσώπηση παντού είναι υπό πολιορκία, επομένως σε κάθε χώρα πρέπει να υπάρχει επιμονή σ’ αυτό - στο ότι οι αντιπρόσωποί μας πραγματικά μάς εκπροσωπούν καλά.

Σε ποιο βαθμό το πιο πρόσφατο μυθιστόρημά σας, The Ministry for the Future, αντανακλά τον ευρύτερο -ανθρωπολογικό, υπαρξιακό, ψυχικό, πολιτικό και κοινωνικό- αντίκτυπο της πανδημίας και της κρατικής διαχείρισής της;

Τώρα που το βιβλίο έχει κυκλοφορήσει, ο καθένας μπορεί να δει πως καταπιάνεται με την κλιματική κρίση και το πώς να αφαιρέσουμε τα υπολείμματα άνθρακα από τον πολιτισμό μας αρκετά γρήγορα ώστε να αποφύγουμε ένα γεγονός μαζικού αφανισμού.

Η πανδημία μάς έχει δώσει κάποιες ιδέες για το πόσο γρήγορα μπορούμε να δράσουμε, κι επίσης πώς μπορούμε να κάνουμε τα πράγματα χειρότερα υποκρινόμενοι ότι το πρόβλημα δεν είναι πραγματικό και πολύ επικίνδυνο.

Όπως προσπάθησε ο Τραμπ, αλλά απέτυχε να το κάνει.

Η πανδημία, λοιπόν, δίδαξε μαθήματα που χρειάζεται να μάθουμε για να πάμε μπροστά.

Σε έναν βαθμό, το μυθιστόρημά μου Ministry for the Future, που είχε τελειώσει πριν την πανδημία, μοιάζει με ιστορία από τις επόμενες τρεις δεκαετίες, μέσα στις οποίες πραγματικά μάθαμε σημαντικά μαθήματα και τα θέσαμε σε εφαρμογή.

O Αύγουστος του 2020 σηματοδότησε την 75^η επέτειο του βομβαρδισμού της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι.

Nομίζετε πως η χρήση της πυρηνικής ενέργειας ή/και των πυρηνικών όπλων εξακολουθεί να αποτελεί υπαρξιακή/ζωτική απειλή για την ανθρωπότητα;

H πυρηνική ενέργεια και τα πυρηνικά όπλα είναι δύο διαφορετικά ζητήματα.

Όσον αφορά στα πυρηνικά όπλα, πρέπει να κηρυχτούν παράνομα όπως τα χημικά όπλα, τα βασανιστήρια και άλλες απάνθρωπες πράξεις,

Κατόπιν, όλα να αποσυναρμολογηθούν και το πυρηνικό καύσιμο είτε να χρησιμοποιηθεί σε εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας ή να απορριφθεί με ασφάλεια.

Αυτή η διαδικασία πρέπει να καθοδηγηθεί από τις Η.Π.Α. και τη Ρωσία μαζί. Πρέπει να συνεργαστούν σ’ αυτή και για τις ειδικές ομάδες που μάχονται να κρατήσουν τα πυρηνικά όπλα μακριά από τα χέρια των τρομοκρατών.

Αν οι Η.Π.Α. επρόκειτο να ηγηθούν, ίσως ακολουθούσε η Ρωσία. Οι Η.Π.Α. έχει την ηθική ανάγκη και την ικανότητα να το κάνει, οπότε πρέπει να το κάνουμε.

Αυτό θα ήταν μέρος μιας γενικότερης εκστρατείας απεμπλοκής των Η.Π.Α. από τη δουλειά της παγκόσμιας αυτοκρατορίας, ταυτόχρονα με τη μείωση των 800 στρατιωτικών βάσεών της ανά τον κόσμο.

Υπάρχει πολλή δουλειά μπροστά, αν οι Η.Π.Α. θέλουν να ξαναγίνουν ένα αξιοπρεπές έθνος.

Όσο για την πυρηνική ενέργεια, αυτό είναι αρκετά πιο πολύπλοκο, γιατί χρειάζεται να αφαιρέσουμε τα υπολείμματα άνθρακα από την τεχνολογία μας και την ατμόσφαιρα όσο γίνεται περισσότερο. Πρόκειται για πρωτεύουσα επιτακτική ανάγκη.

Σ’ αυτή την προσπάθεια, η πυρηνική ενέργεια για την παραγωγή ηλεκτρισμού ίσως θα ήταν μια βιώσιμη επιλογή.

Θα ήταν ένα είδος τεχνολογίας-γέφυρα προς μια πιο καθαρή, ασφαλέστερη μορφή παραγωγής ενέργειας, αλλά ίσως θα ήταν καλύτερη από το να καίμε πιο πολύ άνθρακα στην ατμόσφαιρα.

Εδώ δε νομίζω πως η πλήρης, από-την-κούνια-στον-τάφο ιστορία καύσης του άνθρακα έχει ειπωθεί για την πυρηνική ενέργεια.

Σημειώνω ότι το αμερικανικό Ναυτικό έχει αφιερώσει εκατομμύρια ώρες για μια ασφαλή πυρηνική ενέργεια, γιατί δεν το κάνει για το κέρδος.

Υπάρχουν, λοιπόν, επιχειρήματα και προς τις δύο κατευθύνσεις γι’ αυτό το ζήτημα, δεδομένου του ότι τα πιο πρόσφατα σχέδια εργοστασίων πυρηνικής ενέργειας μειώνουν το πυρηνικό καύσιμο στο σχεδόν τίποτα, από την άποψη του όγκου.

Με λίγα λόγια, η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας είναι κάτι που δε μας παίρνει να απορρίψουμε χωρίς δεύτερη σκέψη, μόνο και μόνο επειδή είναι επικίνδυνη, που είναι.

Υπάρχουν ακόμα μεγαλύτεροι κίνδυνοι στην καύση άνθρακα και στη δημιουργία ενός γεγονότος μαζικού αφανισμού.

Το ζήτημα αξίζει μια πολύ πιο λεπτομερειακή ανάλυση και συζήτηση, χωρίς προϋπάρχουσες προκαταλήψεις με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Τι είδος μέλλοντος οραματίζεστε, λοιπόν, για την ανθρωπότητα- ή τι είδος μέλλοντος πραγματικά αξίζει; Φοβάστε ποτέ το σκοτάδι μέσα μας και γύρω μας;

Η ανθρωπότητα αξίζει το καλύτερο μέλλον που μπορεί να φτιάξει για τον εαυτό της.

Αυτό είναι πολιτισμός, κι αν μπορέσουμε να εγκαταστήσουμε τη δικαιοσύνη ανάμεσα στους ανθρώπους και μια καλή ισορροπία με τη βιόσφαιρα, εμείς -αλλά αυτό θα σήμαινε κι όλες οι επόμενες γενιές- θα επωφελούνταν από τις ενέργειές μας τώρα.

Τότε θα αξίζαμε να νιώθουμε καλά γι’ αυτό.

Δε θα ζήσουμε αρκετά για να δούμε το τελικό καλό αποτέλεσμα, αλλά η κατάσταση είναι αρκετά ξεκάθαρη ώστε να δουλέψουμε σκληρά τώρα για να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο μέλλον για τους επόμενους/επόμενες, όλες τις ζωντανές υπάρξεις.

Δεν αξίζουμε αυτό το καλό μέλλον, είμαστε υποχρεωμένοι να προσπαθήσουμε να το φτιάξουμε.

Συχνά φοβάμαι, είναι απολύτως λογικό. Αλλά ο φόβος κι η ελπίδα είναι πάντα μαζί μας. Και η ελπίδα- είναι πολύ επίμονη.

Ευχαριστώ θερμά τον Ramsey Kanaan από τις Εκδόσεις PM Press για την καθοριστική συμβολή του στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Η νουβέλα του Κιμ Στάνλεϊ Ρόμπινσον Lucky Strike κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων σε μετάφραση του Γιάννη Καψόπουλου.