Nona Fernández Silanes: «Όταν γράφω, ρίχνομαι στο κενό»

 

Αφηγηματικά κατακερματισμένο, το βαθιά προσωπικό μυθιστόρημα της σημαντικής Χιλιανής συγγραφέως Nona Fernández Silanes Space Invaders αποτελεί μια συνταρακτική «ανατομία» του τραύματος της χούντας του Πινοσέτ.

Μια γνωριμία μαζί της με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου στα ελληνικά.

Αφιερώνεις το μυθιστόρημά σου Space Invaders στην Estrella González Jepsen. Υπήρξε στην πραγματικότητα ή πρόκειται για μυθοπλαστικό χαρακτήρα που συντίθεται από χαρακτηριστικά περισσότερων ανθρώπων;

Η ιστορία είναι εμπνευσμένη από πραγματικά γεγονότα. Η Estrella González Jepsen ήταν συμμαθήτριά μας και οι αναμνήσεις και τα όνειρα που έγραψα είναι οι αναμνήσεις και τα όνειρα της δικής μου γενιάς.

«Έχω παραδοθεί σ’ αυτό το όνειρο: ξέρω ότι δεν είναι τίποτε παραπάνω από ένα όνειρο, αλλά δεν μπορώ να δραπετεύσω απ’ αυτό», γράφει ο Georges Perec στη Σκοτεινή κάμαρα.

Αυτό το παράθεμα προτάσσεις, και φαίνεται πως προσδιορίζει τη «γραμματική» του βιβλίου σου. Eίχες βιώσει τη χούντα σαν ένα όνειρο από το οποίο δεν μπορούσες να ξεφύγεις;

Προέρχομαι από μια γενιά που είναι κατά το ήμισυ καταδικασμένη στη μνήμη.

Δεν ήμασταν οι πρωταγωνιστές εκείνων των ετών, αλλά μεγαλώσαμε εκεί, τα παρατηρήσαμε και προσπαθήσαμε ακόμη και να κινητοποιηθούμε. Δεν το επιλέξαμε, αλλά έτσι ήταν.

Σε μια χώρα όπου ακόμα δεν έχουμε σταματήσει να θυμόμαστε, να διώκουμε τους ενόχους, γνωρίζοντας τις πλήρεις αλήθειες.

Σε μια χώρα που λειτουργεί με το σύνταγμα που άφησε η δικτατορία, όπου ο «πινοσετισμός» είναι ακόμα ζωντανός,  έχουμε το δικαίωμα στη γραφή, στο όνειρο και στη μνήμη. Είναι δύσκολο να ξεφύγεις από αυτό.

Όλοι οι χαρακτήρες του Space Invaders βρίσκονται στην προεφηβική ηλικία. Υπήρξε η πιο καθοριστική για σένα; Έπαιζες κι εσύ αυτό το videogame;

Η παιδική ηλικία και η εφηβεία είναι θεμελιώδη στάδια στη ζωή όλων των ανθρώπων. Είναι σαν την Ιθάκη μας, επιστρέφουμε σ’ αυτά συνεχώς νοερά.

Στην περίπτωσή μου, σημαδεύτηκαν από μια σκοτεινή ιστορική στιγμή. Υπό το φως του χρόνου, βλέπουμε με περισσότερο τρόμο εκείνα τα χρόνια που ζούσαμε φυσικά.

Ήμασταν πάντα μικροί Αρειανοί που δέχτηκαν επίγειες σφαίρες, όπως αυτό το παιχνίδι που παίζαμε τόσο πολύ.

Ο Χόρχε Γκαλάν έχει δηλώσει ότι έχει ζήσει «σε μια κοινωνία που ζει μεταξύ σιωπής και λησμονιάς». Ισχύει το ίδιο και για σένα; Είναι η λογοτεχνία πεδίο αναδιαπραγμάτευσης, επαναπροσδιορισμού της ιστορικής μνήμης;

«Η γραπτή μνήμη πρέπει να εφευρεθεί», είχε δηλώσει ο Χόρχε Σεμπρούν, Ισπανός συγγραφέας που έγραψε πολλά για την εμπειρία του σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αγκαλιάζω αυτή την ιδέα.

Σε μια κοινωνία που έχει καταδικαστεί στη λήθη, καθοδηγούμενη από τη λήθη, η μνήμη γίνεται πράξη αντίστασης και είναι καθήκον να εφεύρουμε μια μνήμη. Εκεί όπου δεν γνωρίζουμε, εκεί που δεν έχουμε πληροφορίες, μπορούμε να φανταστούμε.

Πρέπει επίσης να γνωρίζεις την αδυναμία δημιουργίας μιας μοναδικής μνήμης. Μια μεμονωμένη εκδοχή συμβάντων, μια επίσημη εκδοχή, είναι ο χειρότερος εχθρός της μνήμης.

Πρέπει να μην εμπιστευόμαστε τη μνήμη που καθιερώνεται ως τρόπος να καθησυχαστούμε. Η άσκηση της μνήμης πρέπει να μας ξυπνήσει, να μη μας αφήσει σε ησυχία.

Η αληθινή μνήμη είναι το παρόν και πρέπει να είναι ζωντανό, όχι στάσιμο, όχι κρυμμένο σε διάσημες φράσεις ή ράφια βιβλίων ή εγχειρίδια Ιστορίας.

Η μνήμη είναι ένα ψευδολόγο και ανακριβές τέρας κατασκευασμένο σε πολλές εκδοχές, με πολλά βλέμματα. Μόνο ξέροντας αυτό είναι δυνατόν να τα πάει κάποιος καλά μαζί της.

Η γραφή σου είναι ταυτόχρονα ακριβής και παραισθησιακή. Τι αναζητάς μέσα από τη συγγραφική διαδικασία, τι σε σαγηνεύει και τι σε φοβίζει σ’ αυτή;

Όταν γράφω, ρίχνομαι στο κενό. Δεν ξέρω πραγματικά πού πηγαίνω ή τι θα βρω. Μια μικρή διαίσθηση με καθοδηγεί, αλλά στο ταξίδι είμαι εντελώς χαμένη.

Αυτή είναι η πρόκληση της γραφής. Η κατοίκηση αυτής της παράλληλης διάστασης: παράξενη, άβολη, αλλά εξαιρετικά συναρπαστική.

Μου αρέσει, υπάρχει ένας ίλιγγος και μια τεράστια χαρά που με συγκινεί, ακόμα και όταν δουλεύω με άγρια και σκληρά υλικά, όπως σε αυτή την περίπτωση.

Η συγγραφή είναι ένας τρόπος επίκλησης της πραγματικότητας, απόπειρας να την κατανοήσουμε, να αναλογιστούμε, να είμαστε στον κόσμο.

Είναι επίσης μια προσφορά που γίνεται στους άλλους. Ένα δώρο, ένα «παράθυρο» το οποίο ελπίζει να προξενήσει αντανακλάσεις, να βοηθήσει στην εστίαση σε περιοχές που συνήθως δε φαίνονται.

Είσαι άνθρωπος κοινωνικά και πολιτικά δραστήριος. Το θεωρείς χρέος, ευθύνη σου;

Ο κόσμος είναι σε μια τόσο λυπηρή κατάσταση που όποιος δεν αισθάνεται ότι καλείται να προσπαθήσει να τον βελτιώσει, εγείρει όλες τις υποψίες μου.

Πιστεύω πως η συλλογική δράση για αγώνες που αποσκοπούν σε ένα καλύτερο μέλλον πρέπει να αποτελεί επείγουσα έκκληση για όλες και όλους.

Στη Χιλή οι αριθμοί ευημερούν, όχι όμως και η πλειονότητα των ανθρώπων. Το γεγονός αυτό πυροδότησε τις κινητοποιήσεις που ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 2019, στις οποίες από την αρχή υπήρξες αλληλέγγυα. Ποια είναι η προοπτική τους;

Όπως λες, στις 18 Οκτωβρίου ξεκίνησε μια κοινωνική εξέγερση στη Χιλή που δε φανταζόμουν ποτέ πως θα ζήσω.

Πολίτες, κουρασμένοι από δεκαετίες βίαιου και χωρίς φρένο νεοφιλελευθερισμού, αποφάσισαν να διαδηλώσουν απαιτώντας την αξιοπρέπεια της ζωής τους.

Η Χιλή ξύπνησε, ήταν το σύνθημα, γιατί όλη αυτή η βίαιη και επισφαλής πραγματικότητα της μέρας έγινε ανυπόφορος εφιάλτης.

Αλλά μετά από πέντε μήνες εξέγερσης, με μια κυβέρνηση που δεν μπορούσε να ακούσει τις απαιτήσεις των πολιτών και με μια αδέξια και δυσφημισμένη πολιτική τάξη, έφτασε η υγειονομική κρίση και έπρεπε να εγκαταλείψουμε τους δρόμους.

Σήμερα η εξέγερση συνεχίζεται και έχει μετακινηθεί στην ιδιωτική σφαίρα, σε συνελεύσεις μέσω Zoom, σε εικονικές ενέργειες, στην επανοικειοποίηση των δικτύων.

Είναι περίεργο πως αυτός ο ιός, που μας χωρίζει φυσικά, επανενεργοποιεί το συλλογικό πνεύμα και τη διαμαρτυρία από άλλο μέρος.

Ειδικά επειδή σε αυτήν την κρίση αποδείχθηκαν σκληρά όλες οι απαιτήσεις στις οποίες έχουμε προβεί. Έχουν αποκαλυφθεί ανισότητες, δυστυχία, έλλειψη κρατικής στήριξης.

Ελπίζουμε να βγούμε ξανά για να επιμείνουμε με περισσότερη δύναμη και περισσότερη οργή για την αλλαγή του παραδείγματος.

Μιλώντας για τον κορονοϊό και την κρατική του διαχείριση παγκοσμίως, πόσο έχει επαναπροσδιορίσει τη δικιά σου καθημερινότητα και ύπαρξη σε όλα τα επίπεδα;

Την έχει επαναπροσδιορίσει πλήρως. Αυτή η κρίση ήταν σαν σεισμός για όλους. Είμαστε υπερβολικά κοντά για να κατανοήσουμε την πραγματική διάσταση του μετασχηματισμού που βιώνουμε.

Η αίσθηση της συλλογικότητας, της ενσυναίσθησης, της κατανόησης ότι πρέπει να φροντίσουμε τον εαυτό μας για να φροντίσουμε τους άλλους, ότι είμαστε ένα σύνολο και ότι όλα δε λειτουργούν, αν δεν είμαστε συνδεδεμένοι.

Ελπίζω πως η συνειδητοποίηση αυτού θα μας κάνει να αντέξουμε καλύτερα στο μέλλον.

Αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου ως εκπρόσωπο μιας νεότερης γενιάς Χιλιανών συγγραφέων; Κι αν ναι, ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτής της γενιάς και η απήχησή της στη χιλιάνικη κοινωνία;

Αν και ανήκω σε μια πολύ δυνατή γενιά, πρέπει να πω ότι υπάρχει μια άλλη πολύ νεότερη από τη δική μου που έχει επίσης εργαστεί με πολλή ενέργεια. Γενικά, η χιλιάνικη λογοτεχνία απολαμβάνει μια υπέροχη στιγμή.

Με την εμφάνιση ανεξάρτητων εκδοτικών οίκων, έχουμε έναν πλούσιο κατάλογο συγγραφέων με πολύ διαφορετικά έργα.

Είναι δύσκολο να παρατηρήσω το φαινόμενο εκ των έσω για να το επεξεργαστώ περισσότερο, αλλά αναγνωρίζω τον αναβρασμό αυτής της αφηγηματικής στιγμής.

Ολοκληρώνοντας με μια αμιγώς λογοτεχνική ερώτηση, πιστεύεις ότι η πρόσληψη βιβλίων όπως το Space Invaders σε χώρες με τραυματικό παρελθόν παρόμοιο με της Xιλής -για παράδειγμα η Ελλάδα- καθίσταται πιο εύκολη;

Η ζωή που αποκτούν τα βιβλία είναι ένα μυστήριο για μένα.

Πάντα πίστευα ότι το Space Invaders ήταν μια πολύ τοπική, πολύ χιλιάνικη ιστορία, δύσκολη να την καταλάβει κάποιος στο εξωτερικό, αλλά έχει διαβαστεί πολύ καλά εκτός Χιλής.

Νομίζω πως αυτό συμβαίνει επειδή το μονοπώλιο του τρόμου δεν είναι χιλιάνικο. Όλος ο κόσμος, όλες οι χώρες έχουν τα δικά τους τραύματα. Κι επίσης επειδή το έδαφος της παιδικής ηλικίας ανήκει σε όλους μας.

Ευχαριστώ τον Vito D’ Onghia, ατζέντη της συγγραφέως, για την ανεκτίμητη βοήθειά του.

Ευχαριστώ, επίσης, θερμά τις τέσσερις υπέροχες κυρίες που συνέβαλαν αποφασιστικά στα διάφορα στάδια της μεταφραστικής διαδικασίας της συνέντευξης.

Το μυθιστόρημα της Nona Fernández Silanes Space Invaders κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση του Κώστα Αθανασίου.