Manuel Vilas: «Το να θυμάσαι σημαίνει το να ζεις ξανά»

 

Γραμμένο με ένα ελικοειδές, συνειρμικό στιλ, το βραβευμένο μυθιστόρημα του Ισπανού Manuel Vilas Ορδέσα είναι μια συγκινητική «επιστολή» στη μνήμη των νεκρών γονιών του, και μια λυτρωτική «κατάδυση» στην υπαρξιακή του κρίση.

Συνομιλώντας με τον συγγραφέα, με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του βιβλίου του στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Ίκαρος.

Σύμφωνα με το διάσημο παράθεμα του Καμύ, «Το να δημιουργείς σημαίνει το να ζεις δύο φορές». Συμφωνείτε γενικά με αυτή την προσέγγιση ως συγγραφέας;

Συμφωνώ απόλυτα με τον Καμύ. Επιπρόσθετα, αυτή η φράση επηρεάζει τη διαδικασία της αυτοβιογραφικής λογοτεχνίας. Υπάρχει άλλος ένας τρόπος να το πεις: το να θυμάσαι σημαίνει το να ζεις ξανά.

Mε στοιχεία χρονικού, ημερολογίου και μυθοπλασίας, η αυτοβιογραφική Ορδέσα είναι μια ελεγειακή, συγκινητική, διεισδυτική απόπειρα αναβίωσης/ανασύνθεσης της/απόδοσης τιμής στη μνήμη των νεκρών γονιών σας, ιδίως του πατέρα σας.

Σας βοήθησε να συμφιλιωθείτε με την απώλειά τους;

Ναι, με βοήθησε.

Το μυθιστόρημά μου είναι μια συμφιλίωση με το παρελθόν, αλλά και μια επιστολή βαθιάς ευγνωμοσύνης προς τους γονείς μου που με έφεραν στον κόσμο. Υπάρχει πολλή κάθαρση στο βιβλίο μου, με την έννοια της αρχαιοελληνικής τραγωδίας.

Η ίδια η Ορδέσα είναι και μια πραγματική τοποθεσία και μια κατάσταση του μυαλού- και της συνείδησης, ίσως. Είναι ακριβές αυτό; Τι σηματοδοτεί για σας πιο πολύ;

Η Ορδέσα είναι μια τοποθεσία στον Βορρά της Ισπανίας στα σύνορα με τη Γαλλία. Πρόκειται για μια κοιλάδα περιτριγυρισμένη από βουνά.

Συμβολίζει την απόλυτη ομορφιά, αλλά είναι και το μέρος όπου η οικογένειά μου πήγαινε διακοπές στη διάρκεια των καλοκαιριών των τελών της δεκαετίας του ’60 και των αρχών του '70 του περασμένου αιώνα.

Ο πατέρας μου αγαπούσε τα βουνά της Ορδέσα. Είναι, επομένως, κι ένας φόρος τιμής στον πατέρα μου και στα μέρη όπου ήταν ευτυχισμένος.

Φαινομενικά «ανοργάνωτο», το συγγραφικό σας στιλ είναι συνειρμικό και ελικοειδές, κάτι που κάνει την Ορδέσα ένα απαιτητικό -και ίσως, για κάποιους- άβολο ανάγνωσμα.

Όντως υιοθετήσατε αυτό το στιλ γιατί η ενασχόληση με τη μνήμη σημαίνει το να δουλεύεις σε κύκλους και ελικοειδώς;

Ναι, η δομή του μυθιστορήματος κληρονομεί τα ακανόνιστα άλματα της μνήμης, που ποτέ δε λειτουργούν με τακτοποιημένο τρόπο. Δεν είναι, όμως, χάος, αλλά αρκετά ακανόνιστα.

Η δομή του βιβλίου είναι η «κόρη» των συναισθημάτων του αφηγητή.

Ξαναζεί το παρελθόν και το παρελθόν τον πλησιάζει με έναν απρόσμενο τρόπο. Ναι, σαν σε κύκλους, ελικοειδώς.

«Ο μεγάλος εχθρός στην Ισπανία δεν ήταν το Κομμουνιστικό Κόμμα, αλλά η Καθολική Εκκλησία», δηλώνετε. Θα περιγράφατε τον εαυτό σας ως αντικληρικαλιστή ή ως άθεο;

Ο αφηγητής της Ορδέσα μιλά για την Ιστορία της Ισπανίας με έναν πολύ ελεύθερο, συναισθηματικό τρόπο. Ενδιαφέρεται να εξηγήσει τις πολιτικές και ηθικές αντιφάσεις της Ισπανίας.

Δε νομίζω πως μπορεί να ταξινομηθεί εύκολα. Δεν είναι ούτε αντικληρικαλιστής, ούτε άθεος. Προσπαθεί απλώς να κατανοήσει. Η κατανόηση είναι γι’ αυτόν πιο σημαντική από την κρίση.

Παίζει επίσης με την ειρωνεία. Η ειρωνεία είναι ένα σύστημα σκέψης που σε κάνει να αμφιβάλλεις για την εξουσία. Η ειρωνεία συνιστά ένα ερώτημα σχετικά με τα πάντα. Δεν πιστεύει σε τίποτα άλλο πέραν του εαυτού της.

«Στην Ισπανία, η ειρωνεία είναι πάντα ένα έργο τέχνης», γράφετε. Γιατί;

Εννοώ την παράδοση της ισπανικής κουλτούρας.

Σκέφτομαι τον Θερβάντες και τον Λουίς Μπουνιουέλ, που ήταν δύο πλακατζήδες.

Στον Βελάσκεθ και στον Γκόγια υπάρχει επίσης πολύ χιούμορ.

Αλλά ο Θερβάντες επινοεί ένα χιουμοριστικό πλάσμα, όπως ο Δον Κιχώτης, γιατί καταλαβαίνει πως υπάρχει ξεχωριστή σχέση ανάμεσα στην Ισπανία και την ειρωνεία.

Ο ίδιος ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα χρησιμοποιούσε επίσης την ειρωνεία.

«Έχω υποστεί τη μια κοροϊδία μετά την άλλη, γιατί αυτό σημαίνει πια να ζεις: να πέφτεις από απάτη σε απάτη», εξομολογείστε στην Oρδέσα. Βλέπετε ακόμα τη ζωή μ’ αυτόν τον τρόπο;

Μιλάω για τη μετάβαση από απογοήτευση σε απογοήτευση, κατά ένα τρόπο που να είναι ζωή. Αλλά το μυθιστόρημά μου δεν είναι ανέλπιδο.

Θέλει να διδάξει πώς να ζούμε με τις απογοητεύσεις και να αντλούμε ομορφιά και εμπειρία από αυτές. Το μυθιστόρημά μου πάντα καταφάσκει στη ζωή. Είμαι βιταλιστής και αγαπώ τη ζωή βαθιά, ακόμα και μέσα στον πόνο και στον θάνατο.

«Η μοναξιά είναι ένας νόμος της φυσικής και της ύλης, ένας νόμος που τον ερωτεύεσαι», γράφετε αλλού. «Αγκαλιάζετε» τη μοναξιά τόσο ως υπαρξιακή συνθήκη όσο και ως μια προϋπόθεση για μια καθαρτήρια συγγραφική διαδικασία;

Η μοναξιά είναι ένα μυστήριο. Προσπαθώ να κατανοήσω το μυστήριο της μοναξιάς. Ο αφηγητής της Ορδέσα ζει περιτριγυρισμένος από μυστήρια.

Άλλα δύο από τα μεγάλα μυστήρια είναι ο χρόνος και ο θάνατος. Αλλά δεν είναι μόνο οι ανθρώπινες υπάρξεις μόνες. Είναι επίσης και οι πλανήτες, τα βουνά, τα δέντρα, οι ωκεανοί.

Νιώθετε ακόμα «θύμα της Ισπανίας και του πόθου για ευημερία»; Και πόσο έχει μετασχηματιστεί η προσωπική, κοινωνική και καλλιτεχνική σας ζωή στη διάρκεια της εντεινόμενης πανδημίας;

Όλοι ζούμε ευχόμενοι την επιτυχία. Χρειαζόμαστε να πετύχουμε στις δουλειές, στον έρωτά μας και στην οικονομική ζωή. Αν δεν είμαστε επιτυχημένοι, υποφέρουμε.

Η πανδημία μάς έχει διδάξει την ευθραυστότητα του πολιτισμού. Η πανδημία έχει δώσει λόγο στην ποίηση. Η ποίηση μάς διδάσκει να ζούμε εσωτερικά.

Πρέπει να επιστρέψουμε στην καρδιά. Πρέπει να ξανασκεφτούμε πως η ζωή είναι μικρά πράγματα: ένας περίπατος, ένα γεύμα με την οικογένειά σου, το να πηγαίνεις σινεμά, το να δίνεις ένα φιλί σε κάποιον που νοιάζεσαι. Αυτό είναι ζωή.

Το μυθιστόρημα του Manuel Vilas Ορδέσα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ίκαρος σε μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη.