Jack Fairweather: «Ο Πιλέτσκι είναι από τους πιο σπουδαίους ήρωες του Β’ Π. Π.»

 

Πολωνός αξιωματικός που παραδίδεται οικειοθελώς στους Ναζί, διεισδύει στο Άουσβιτς, συγκροτεί αντιστασιακό πυρήνα και τελικά δραπετεύει, ο Βίτολντ Πιλέτσκι είναι από τους πλέον αφανείς ήρωες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Τη συναρπαστική του ιστορία φωτίζει ο Βρετανός δημοσιογράφος Jack Fairweather στο βραβευμένο βιβλίο Ο εθελοντής, που μόλις κυκλοφόρησε. Συζητώντας μαζί του.

Στο μνημειώδες έργο της Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ η Χάνα Άρεντ αναφερόταν στην κοινοτοπία του κακού, ενώ στην περίπτωση του Βίτολντ Πιλέτσκι ίσως κάποιος έκανε λόγο για την κοινοτοπία του καλού. Θα ισχυριζόσουν κάτι τέτοιο;

Ένα από τα πράγματα που όντως με προσέλκυσαν στην ιστορία του, στον χαρακτήρα του, ήταν ότι ο πριν τον πόλεμο ήταν ένας συνηθισμένος άνθρωπος.

Έκανε καλά πράγματα στην κοινότητά του, αλλά δεν είχε το κάλεσμα για κάτι μεγαλειώδες.

Η επίδραση του πολέμου ήταν η επέκταση της ηθικής του ικανότητας, τον έκανε να πράττει το καλό, και σε ένα μέρος όπως το Άουσβιτς, όπου πολλοί διεφθάρησαν και τσακίστηκαν, κατόρθωσε να διατηρήσει την ηθική του «πυξίδα».

Η ιδέα της κοινοτοπίας του καλού στο Άουσβιτς είναι στ’ αλήθεια ασυνήθιστη, αλλά η καλοσύνη του Πιλέτσκι δεν άλλαξε στην ουσία της σε σχέση με το πώς τον γνώριζαν η οικογένεια και οι φίλοι του.

Όντως εμπιστευόταν τους ανθρώπους.

Κι αν υπάρχει μια κοινοτοπία του καλού, ήταν η ικανότητά του να εμπιστεύεται κι αυτό νομίζω ενέπνευσε πολλούς στο Άουσβιτς να κάνουν επίσης το καλό.

Υπάρχει κάτι πολύ δυνατό στο πώς, μέσω της εμπιστοσύνης, μπορούμε να επαναστατικοποιήσουμε ακόμα κι ένα μέρος όπως το Άουσβιτς.

Σε κάθε περίπτωση, ήταν μια αξιοθαύμαστη πρωτοβουλία από την πλευρά του, ανεξαρτήτως της προϋπάρχουσας ηθικής στάσης του.

Πρέπει να επιστρέψω σ’ αυτή τη στιγμή τον Σεπτέμβριο του ’40 όταν καθόταν στο διαμέρισμα της κουνιάδας του και επρόκειτο να έρθουν οι Γερμανοί για να συλλάβουν όλους τους στρατεύσιμους άντρες.

Έτσι οδηγείται στο στρατόπεδο, επιτρέποντάς στον εαυτό του να συλληφθεί από τους Γερμανούς.

Ασφαλώς σε εκείνη τη φάση το Άουσβιτς δεν ήταν το στρατόπεδο θανάτου που επρόκειτο να γίνει, ήταν ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Ακόμα και τότε, όμως, αρκετές φήμες είχαν φτάσει στη Βαρσοβία που υποδείκνυαν ότι επρόκειτο για ένα εξαιρετικά βίαιο μέρος.

Η πράξη του, λοιπόν, να θέσει τον εαυτό του εθελοντικά στα χέρια των Γερμανών είναι μια από τις πρώτης τάξης ενέργειες.

Παρακολουθώντας, εξάλλου, τη ζωή του στο στρατόπεδο, τη διακινδύνευσε κατ’ εξακολούθηση με παρόμοιους τρόπους, προκειμένου να υλοποιήσει την αποστολή του.

Η ιστορία του είναι ένα φως έμπνευσης σε ένα τόσο σκοτεινό μέρος.

Ιδίως αν κάποιος αναλογιστεί πως άλλοι -τόσο οι συμμαχικές κυβερνήσεις όσο και έγκλειστοι στο Άουσβιτς- είτε απέτυχαν να καταπιαστούν με αυτό το ζήτημα εγκαίρως και αποτελεσματικά, είτε είχαν υποτιμήσει τη σοβαρότητά του.

Προσπάθησα να απαντήσω σε μια ερώτηση που ο ίδιος ο Πιλέτσκι δεν κατάφερε να απαντήσει στη διάρκεια της ζωής του.

Τι συνέβη στις αναφορές που έβγαλε λαθραία από το Άουσβιτς ρισκάροντας τη ζωή του; Ήταν σίγουρα μια από τις πιο σημαντικές στιγμές της έρευνας.

Σε αρχεία στο Ήλινγκ βρισκόταν η ιστορία του τι συνέβη στο πρώτο μήνυμα του Πιλέτσκι τον Οκτώβρη του ’40, μόλις έναν μήνα αφότου είχε φτάσει στο Άουσβιτς.

Είχε αποστηθίσει ένα μήνυμα που ήθελε να φτάσει στους συμμάχους στο Λονδίνο.

Αυτό που η Μάρτα, η ερευνήτριά μου, κατάφερε να ανακαλύψει ήταν οι ακριβείς λέξεις που ο Πιλέτσκι είχε ψιθυρίσει στον μαντατοφόρο λίγο πριν από την απελευθέρωσή του. Ήταν μια ασυνήθιστη ικεσία στους συμμάχους:

«Παρακαλώ, βομβαρδίστε το Άουσβιτς, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα μας σκοτώσετε!» Αυτό σκεφτόταν ο Πιλέτσκι τον Οκτώβριο του ’40, χρόνια πριν το Άουσβιτς μετατραπεί σε εργοστάσιο θανάτου.

Ένα εκατομμύριο από τα θύματά του ήταν ακόμα ζωντανά σ’ εκείνο το στάδιο.

Η ιστορία του Πιλέτσκι γυρνά τον χρόνο πίσω για να δείξει ότι έδωσε στους συμμάχους την ευκαιρία να βομβαρδίσουν το Άουσβιτς παρέχοντάς τους τη γνώση που χρειάζονταν.

Κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που η ιστορία του είναι τόσο σημαντική.

Γνωρίζοντας τους οικείους του, τι εντύπωση αποκόμισες για τον άνθρωπο; Όχι τον «μοναχικό ήρωα», όπως ίσως κάποιος θα μπορούσε να τον προσεγγίσει αναδρομικά.

Δε θέλω να γράψω την ιστορία ενός ήρωα.

Κάτι τέτοιο κάνει το υποκείμενό σου σου να μοιάζει απόμακρο και τοποθετημένο σε κάποιο βάθρο, κι αυτό μας εμποδίζει να δούμε τους εαυτούς μας στις πράξεις του.

Ήμουν τυχερός που κατάφερα να γνωρίσω τα εν ζωή παιδιά του, τον Αντρέι και την Ζόφια. Μοιράστηκαν μαζί μου πολλές από τις αναμνήσεις τους από την παιδική τους ηλικία, γεγονός που μού άνοιξε ένα «παράθυρο» προς αυτόν ως πατέρα.

Ήταν γαιοκτήμονας, αγρότης και ελάσσων αριστοκράτης με μακρά στρατιωτική ιστορία. Η σύζυγός του ήταν δασκάλα.

Ο Αντρέι δεν ενδιαφερόταν καθόλου για τα γνωρίσματα της αριστοκρατίας ή για την ιππασία, και στο άλογο καθόταν άγαρμπα.

Αυτό που ο Αντρέι ήθελε να κάνει πιο πολύ απ’ όλα ήταν να ακούει στο ραδιόφωνο τι συμβαίνει στον έξω κόσμο, κάτι που μερικές φορές απογοήτευε τον Βίτολντ.

Μου άρεσε η ένταση που προέκυπτε ανάμεσα στην προσπάθεια του Βίτολντ να διδάξει τον γιο του και του Αντρέι ν’ ακολουθήσει τον δρόμο του.

Αυτό το ραδιόφωνο ήταν που ενημέρωσε την οικογένεια το καλοκαίρι του ‘39 για τον επικείμενο πόλεμο. Το ραδιόφωνο, λοιπόν, εξελίχτηκε σε ένα πολύ ισχυρό θέμα του βιβλίου.

Κι ο ίδιος ο Βίτολντ δημιούργησε ένα πόστο ακρόασης ραδιοφώνου μέσα στο στρατόπεδο, γεγονός που τους επέτρεψε ν’ ανακαλύψουν τι συνέβαινε στον πόλεμο.

Έστησε ραδιοφωνικό σταθμό μεταδίδοντας στους συμμάχους τι συνέβαινε!

Μέχρι το ’42 είχε χτίσει έναν παράνομο πυρήνα σχεδόν χιλίων αντρών. Έδωσε στους ανθρώπους εμπιστοσύνη και ελπίδα, κι εκείνοι ποτέ δεν τον πρόδωσαν στα δυόμισι χρόνια που παρέμεινε στο στρατόπεδο.

Τι του συνέβη μετά τον τερματισμό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου;

Με το τέλος του πολέμου δημιούργησε έναν νέο αντιστασιακό πυρήνα για να πολεμήσει τους κομμουνιστές. Αιχμαλωτίστηκε από τους κομμουνιστές, πέρασε από δίκη-παρωδία και εκτελέστηκε.

Περιγράφηκε ως «εχθρός του λαού» και κατάσκοπος των φασιστών. Για χρόνια μετά τον πόλεμο έλεγαν στα παιδιά του ότι ο πατέρας τους ήταν προδότης.

Η σύζυγός του Μαρία δεν μπορούσε να βρει δουλειά πέρα από καθαρίστρια σε ορφανοτροφείο.

Μέχρι και σήμερα, τα παιδιά του δεν πίστεψαν την κομμουνιστική προπαγάνδα, παρά τις αντιξοότητες της μεταπολεμικής ζωής τους. Η Μαρία ποτέ δεν ένιωσε πίκρα απέναντι στον Πιλέτσκι.

Σ’ ευχαριστώ που ξαναέφερες αυτή την ιστορία στην επιφάνεια, ιδίως σε καιρούς που ο εθνικισμός και ο φασισμός δυναμώνουν παγκοσμίως. Μεταφέρει ένα μήνυμα για το σήμερα.

Το ελπίζω.

Πέρασα πέντε χρόνια βαδίζοντας στα χνάρια του και ερευνώντας αρχεία στη Λευκορωσία, την Πολωνία, την Ελβετία, τη Γερμανία, τις Η.Π.Α., τη Μεγάλη Βρετανία.

Κατέληξα στην πεποίθηση ότι ο Πιλέτσκι είναι ένας από τους πιο σπουδαίους ήρωες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όσοι διαβάσουν το βιβλίο, θα συμφωνήσουν. Μπορούμε όλοι να μάθουμε από την εμπειρία του.

Ευχαριστώ θερμά την Clare Alexander, ατζέντισσα του Jack Fairweather, για την καθοριστική συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Το βιβλίο του Jack Fairweather Ο εθελοντής, Η αληθινή ιστορία του ήρωα της αντίστασης που διείσδυσε στο Άουσβιτς κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση της Θεοδώρας Δαρβίρη.