Ioana Uricaru: «Η ιδέα της επιτυχίας είναι πολύ κυρίαρχη στην αμερικανική κοινωνία»

«Στρωτά» αφηγημένο, με δυνατούς χαρακτήρες κι εξαιρετικές ερμηνείες, το Lemonade, μεγάλου μήκους ντεμπούτο μυθοπλασίας της Ρουμάνας σκηνοθέτριας Ioana Uricaru, είναι μια πολύ επίκαιρη ταινία για τη μετανάστευση, την κατάχρηση εξουσίας και τη σεξουαλική παρενόχληση. Το φιλμ απέσπασε το Βραβείο Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ του Σαράγεβο και προβάλλεται στο πλαίσιο της ενότητας Ματιές στα Βαλκάνια του 59^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Κουβεντιάζοντας με την σκηνοθέτρια.

Μία από τις αρετές του Lemonade, του μεγάλου μήκους ντεμπούτου σου μυθοπλασίας, είναι η πειστική, «στρωτή» αφήγηση και η δυνατή, αλλά απλή, ιστορία. Πόσο σημαντικό είναι για σένα να έχεις μια καλή, στέρεα ιστορία με στέρεους χαρακτήρες για να τη δουλέψεις;

Το πιο σημαντικό. Μου αρέσει να έχω μια πλοκή με ενδιαφέροντα πράγματα να συμβαίνουν.

Έχει, εξάλλου, αυτοβιογραφικό χαρακτήρα. Συνέβαλε το γεγονός ότι υπήρξες μετανάστρια στην αυθεντικότητά της;

Βασίζεται στην εμπειρία μου ως μετανάστριας στις Η.Π.Α. που προσπαθεί να βρει το δρόμο της εν μέσω μιας σειράς εμποδίων. Κάποια από τα περιστατικά, εξάλλου, συνέβησαν σε ανθρώπους που γνωρίζω. Κι αυτό ήταν πολύ βοηθητικό, γιατί κάθε φορά που αναρωτιόμουν πώς η πρωταγωνίστρια θα αντιδρούσε σε μια κατάσταση, πάντα είχα μια απάντηση, μιας και κάτι αντίστοιχο είχα βιώσει εγώ ή κάποιος που ξέρω.

Το φιλμ λειτουργεί, επίσης, ως μια εξαιρετικά ευφυής αποδόμηση του λεγόμενου «Αμερικανικού Ονείρου». Υπήρξε αυτή μια από τις προθέσεις σου;

Για να είμαι ειλικρινής, δεν ξεκίνησα με αυτή την ιδέα. Ήταν, ωστόσο, σαφώς εκεί, αν κι όχι διαμορφωμένη ως τέτοια, γιατί κι εγώ πιθανόν είχα -ίσως και να έχω ακόμα- ένα αμερικανικό όνειρο, όπως και κάθε μετανάστης στις Η.Π.Α. ή οπουδήποτε αλλού. Το αμερικανικό όνειρο ενός μετανάστη είναι διαφορετικό από εκείνο ενός Αμερικανού. Σε κάθε περίπτωση, δεν ήθελα να γίνω απλουστευτική, καθώς έχεις ένα όνειρο κι έπειτα συνειδητοποιείς ότι πρόκειται για εφιάλτη. Αυτός είναι, ακριβώς, ο αμερικανικός τρόπος σκέψης: είτε αυτό το όνειρο είναι σπουδαίο, είτε φρικτό.

Η κατάσταση είναι πιο σύνθετη. Προσωπικά με ενδιέφερε να εξερευνήσω τη διαρκή εναλλαγή από μια κατάσταση απελπισίας σε μια κατάσταση ελπίδας, κι αυτό είναι πολύ πιο εξαντλητικό από το να ξέρεις αν θα είσαι πετυχημένος ή αν θα αποτύχεις.

Η επιτυχία θεωρείται ένας από τους κύριους στόχους όσων ζουν ζουν στις Η.Π.Α., ανεξαρτήτως του αν έχουν γεννηθεί εκεί ή είναι μετανάστες. Σαν να πρόκειται για υποχρέωση.

Ακριβώς. Υπάρχει αυτή πίεση. Η ιδέα της επιτυχίας είναι πολύ κυρίαρχη στην αμερικανική κοινωνία. Ο τρόπος που την ορίζεις, ωστόσο, διαθέτει κάποια ελαστικότητα. Παλιότερα είχε να κάνει με το να γίνεις πλούσιος ή να εξασφαλίσεις ένα τρόπο ζωής που προσιδιάζει σε ανώτερα μεσοαστικά στρώματα. Στις μέρες μας σχετίζεται, επίσης, με την αφετηρία σου. Με αυτή την έννοια, επιτυχία μπορεί να θεωρηθεί πως εισάγεσαι στο πανεπιστήμιο, αν είσαι ο πρώτος από την οικογένειά σου που το καταφέρνει. Αν, πάλι, είσαι μετανάστης, το να αποκτήσεις πράσινη κάρτα. Αυτή η στοχοθεσία δε σταματά, πάντως.

Κι η Μάρα, η πρωταγωνίστρια, δε σταματά, όσο απελπιστικές κι αδιέξοδες κι αν είναι οι καταστάσεις, τις οποίες βιώνει. Ο χαρακτήρας της είναι εξαιρετικά αποτυπωμένος, κι η Mαλίνα Mανοβίκι τον υποδύεται σε όλο του το βάθος. Ακολούθησε τις σεναριακές οδηγίες ή συνεργαστήκατε;

Συνέβησαν και τα δύο. Ακολούθησε το σενάριο πολύ πιστά, δεν αλλάξαμε ούτε λέξη μετά την έναρξη των γυρισμάτων. Όταν, όμως, έκανα casting την Mαλίνα, συνειδητοποίησα ότι όχι μόνο είναι μια σπουδαία ηθοποιός, αλλά και είχε στην προσωπικότητά της κάτι πολύ συμβατό με το χαρακτήρα που υποδυόταν.

Υπό ποια έννοια;

Υπό την έννοια ενός συνδυασμού αποφασιστικότητας και ευθραυστότητας. Την χαρακτηρίζει, εξάλλου, μια ορισμένη αφέλεια. Τέτοια στοιχεία είναι δύσκολο να τα «μεταφυτεύσεις» σε έναν ηθοποιό, αν δεν τα διαθέτει. Με έπεισε πολύ γρήγορα πως μπορεί να δημιουργήσει το χαρακτήρα με τα στοιχεία που έχει.

Σε κάθε περίπτωση, η ταινία σου κερδίζει σε σημαντικό βαθμό από την παρουσία της.

Απολύτως. Είναι μόλις ο δεύτερος ρόλος της σε φιλμ, ξέρεις. Αν έχεις δει την Αποφοίτηση του Κριστιάν Μουντζίου, εκεί έπαιξε για πρώτη φορά.

Τα ζητήματα της σεξουαλικής εκμετάλλευσης και παρενόχλησης και της κατάχρησης εξουσίας, τα οποία επίσης θίγονται στην ταινία σου, είναι εξαιρετικά επίκαιρα.

Ξεκίνησα να δουλεύω πάνω σ’ αυτό το φιλμ πολλά χρόνια πριν κι οι ιστορίες που περιγράφονται είχαν ήδη συμβεί δέκα χρόνια νωρίτερα. Απλώς την τελευταία διετία ήρθαν στο μιντιακό προσκήνιο. Οπότε, από αυτή την άποψη, υπάρχει ένα στοιχείο σύμπτωσης. Ταυτόχρονα, πρόκειται για μια ρεαλιστική ταινία. Για μένα, υπάρχει ένας συμβολικός τρόπος να προσεγγίσουμε τη σεξουαλική επιθετικότητα. Οπότε ο υπάλληλος της Υπηρεσίας Μετανάστευσης που παρενοχλεί σεξουαλικά την Μάρα αντιπροσωπεύει τις Η.Π.Α. Υπάρχει κάτι ελκυστικό σ’ αυτόν, αρχικά. Την ίδια στιγμή, όμως, κατορθώνει να γίνει κάπως τερατώδης.

Αυτός είναι ένας καλός τρόπος να στοχαστείς για μια χώρα όπως οι Η.Π.Α. που είναι τόσο ισχυρή, συναρπαστική κι ελκυστική και, ταυτόχρονα, υποκείμενη στον κίνδυνο της διαφθοράς.

Κι έπειτα ήρθε η φετινή Μπερλινάλε, όπου η ταινία σου πραγματοποίησε την παγκόσμια πρεμιέρα της. Πώς ένιωσες ως πρωτοεμφανιζόμενη στο πεδίο των μεγάλου μήκους φιλμ μυθοπλασίας;

Είχα μια μικρή εμπειρία από τη συμμετοχή μου στη συλλογική ταινία Tales from the golden age. Είναι, όμως, πραγματικά υπέροχο να αναβιώνω εκείνη την εμπειρία μεγεθυμένη. Αυτό που πιο πολύ λατρεύω είναι ότι το κοινό είναι πάντα δεκτικό και οι αίθουσες γεμάτες. Μετά από κάθε προβολή κάποιος μου λέει πως έχει ζήσει κάτι παρόμοιο. Είναι πολύ ικανοποιητικό.

Το ίδιο συνέβη και στο Σαράγεβο, όπου παρακολούθησα το φιλμ σου, και στο επίπεδο της κριτικής αποδοχής και σ’ εκείνο της αντίδρασης του κοινού.

Η Βοσνία έχει μια ιστορία μετανάστευσης, κυρίως προς τις Η.Π.Α., λόγω του πολέμου. Στην περιοχή όπου μένω στις Η.Π.Α. έχουν εγκατασταθεί πολλοί Βόσνιοι πρόσφυγες.

Ποια είναι η υποδοχή του στις Η.Π.Α.;

Έκανε τη βορειοαμερικανική του πρεμιέρα στο Φεστιβάλ της Τραϊμπέκα. Μέχρι στιγμής καλή. Κανένας δε μοιάζει θυμωμένος. (Γέλια).

Έχει προβληθεί στη Ρουμανία;

Η πρεμιέρα του θα πραγματοποιηθεί στις 24 Οκτωβρίου και θα ακολουθήσουν διαδοχικές προβολές σε διάφορες πόλεις της Ρουμανίας. Είμαι περίεργη να δω πώς θα αντιδράσει το κοινό: γιατί πρόκειται για ρουμανική ταινία, αλλά, την ίδια στιγμή, είναι διεθνής κι οι διάλογοι είναι στα αγγλικά.

Εσύ πώς συνδέεσαι με το σύγχρονο ρουμανικό κινηματογράφο;

Είμαι εξ ορισμού κομμάτι του, γιατί είμαι μια σύγχρονη Ρουμάνα σκηνοθέτρια. Μου αρέσουν όντως πολύ οι ρουμανικές ταινίες. (Γέλια).

Είναι τόσες, όμως! Ποιες;

Κυρίως οι πρώιμες δουλειές του Πούιου, του Μουντζίου, του Πορουμπόιου. Μου αρέσει, επίσης, πολύ ο Ράντου Μουντεάν. Με βεβαιότητα με επηρέασαν, γιατί προερχόμαστε από την ίδια κουλτούρα, το ίδιο υπόβαθρο, είμαστε της ίδιας ηλικίας, είχαμε παρόμοιες εμπειρίες ζωής, παρακολουθούμε τις ίδιες ταινίες και πιθανόν μας θυμώνουν τα ίδια ζητήματα. Είμαι περήφανη που με εμπνέει αυτός ο τρόπος του να κάνεις σινεμά.

Κάτι τελευταίο. Ο τίτλος του φιλμ προέρχεται από κάποιου είδους γνωμικό ή παροιμία;

Όντως προέρχεται από μια αμερικανική έκφραση. Δεν ξερω αν συναντάται σε άλλες αγγλόφωνες χώρες. Η Τρέισι, μια Αμερικανίδα φίλη, μου είπε κατά τον πρώτο χρόνο της παραμονής μου στις Η.Π.Α., οπότε ήμουν αποθαρρυμένη και δεν ήξερα τι να κάνω: «Πρέπει να φτιάξεις λεμονάδα». Το ένιωσα ως πίεση, πρόκληση ή κατηγορία, αν και δεν ήταν αυτή η πρόθεσή της. Κατά παράδοξο τρόπο, πρόκειται για ενθάρρυνση. Συνοψίζει, έτσι, τη στάση της Μάρα.

Photo credit (Ioana Uricaru): Γιάννης Κοντός.

Η συνομιλία με την Ioana Uricaru πραγματοποιήθηκε μέσω Skype στις 6 Οκτωβρίου 2018.

Η ταινία της Ioana Uricaru Lemonade προβάλλεται στο πλαίσιο της ενότητας Ματιές στα Βαλκάνια του 59^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης την Παρασκευή 2 (18:00, Αίθουσα Σταύρος Τορνές) και την Κυριακή 11 Νοεμβρίου (18:00, Αίθουσα Σταύρος Τορνές).