Tuva Novotny: «Έτσι ξεκινούν οι πόλεμοι, όταν ξεχνάς να κοιτάξεις και να μιλήσεις στον άλλο»

Το ψυχωμένο ψυχολογικό δράμα Τυφλό Σημείο, μεγάλου μήκους ντεμπούτο μυθοπλασίας της σουηδο-τσεχικής καταγωγής ηθοποιού Tuva Novotny, αποτελεί μια κινηματογραφικά καθηλωτική διερεύνηση του ζητήματος της ψυχικής υγείας. Η πρωταγωνίστρια της ταινίας Pia Tjelta απέσπασε το βραβείο γυναικείας ερμηνείας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαν Σεμπαστιάν. Ενόψει της πανελλήνιας πρεμιέρας του φιλμ στο πλαίσιο του 59^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, συζητάμε με την Tuva Novotny.

Το γεγονός ότι προέρχεσαι από καλλιτεχνική οικογένεια συνέβαλε στην απόφασή σου να ασχοληθείς αρχικά με την ηθοποιία και κατόπιν με τη σκηνοθεσία;

Το ότι μεγάλωσα σε ένα δημιουργικό περιβάλλον σίγουρα συνέβαλε. Ταυτόχρονα, όμως, το μεγαλύτερό μου όνειρο όταν ήμουν παιδί ήταν να πάω στην Οξφόρδη και να γίνω επιστήμονας. (Γέλια). Υπάρχει μια αλήθεια στην παροιμία «το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει», αλλά νομίζω πως επί χρόνια προσπαθούσα να μην ασχοληθώ με τις τέχνες, κι έπειτα συνειδητοποίησα ότι ξέρω την τέχνη, την ονειρεύομαι και την απολαμβάνω, οπότε σταμάτησα να της αντιστέκομαι πλέον.

Είμαι, λοιπόν, πολύ χαρούμενη που τα καταφέρνω πολύ καλά στη δουλειά μου. Απολαμβάνω την ενασχόλησή μου με το σινεμά.

Πώς προέκυψε η ενασχόλησή σου με τη σκηνοθεσία αυτή τη φορά;

Δεν ξέρω. Ξεκίνησα να σκηνοθετώ για την τηλεόραση για να αισθανθώ ασφαλής στο πλατώ και να ξέρω ότι μπορώ να διαχειριστώ διαφόρων ειδών προϋπολογισμούς και καταστάσεις. Στη συνέχεια ένιωσα την ανάγκη να ασχοληθώ με τα δικά μου πρότζεκτ. Μια μέρα μου ήρθε η ιδέα γι’ αυτή την ταινία και αισθάνθηκα πως πρέπει να καταπιαστώ μ’ αυτή άμεσα. Το θέμα της ήταν από εκείνα που φάνταζαν πολύ επίκαιρα και σημαντικά.

Και επιτακτικά.

Ναι, ακριβώς. Η επιλογή του να δώσω στο πρότζεκτ την τελική του μορφή ήταν απλώς μέρος της αρχικής ιδέας. Από την πρώτη γραμμή του σεναρίου ήξερα ότι το φιλμ θα γυριζόταν σε πραγματικό χρόνο.

Γιατί αποφάσισες να το γυρίσεις σε μια λήψη και σε πραγματικό χρόνο; Δεν καθίσταται έτσι η όλη διαδικασία ακόμα πιο απαιτητική, ιδίως για μία πρωτοεμφανιζόμενη σκηνοθέτρια ταινιών μυθοπλασίας;

Για να είμαι ειλικρινής, σε ένα αυστηρά επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο, με ενδιαφέρει πολύ η τεχνική πλευρά της σκηνοθεσίας. Αισθάνθηκα πως με το να γυρίσω την ταινία σε μια λήψη θα έδινα στους ηθοποιούς και την αφήγηση περισσότερο χώρο. Επιπλέον, εμβαθύνοντας στο θέμα συνειδητοποίησα ότι πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να μην το εξιδανικεύουμε, ούτε να το εκθειάζουμε. Η λήψη σε πραγματικό χρόνο ήταν, λοιπόν, για μένα ένας τρόπος να μειωθεί το δράμα. Μέσω του μοντάζ μπορείς, άλλωστε, να βελτιώσεις το δράμα. Ήθελα το φιλμ να είναι όσο το δυνατόν πιο ευθύ και νηφάλιο.

Νιώθεις πως το ζήτημα της ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένης και της αυτοκτονίας σε νεαρές ηλικίες, αποτελεί ένα από τα κυριότερα «τυφλά σημεία» των σκανδιναβικών κοινωνιών στο σύνολό τους;

Νομίζω ότι πρόκειται για ζήτημα που μας αφορά σε παγκόσμιο επίπεδο. Ζούμε σε ένα κόσμο με τεράστιες δυσκολίες σε πολιτικό, πολιτιστικό και θρησκευτικό επίπεδο. Για μένα, το να μάθουμε περισσότερα για την εκπαίδευσή μας σε σχέση με την ψυχική υγεία είναι κάτι που συμβάλλει στο να βλέπει ο ένας τον άλλο και να χτίζει αληθινές σχέσεις.

Υπό μια ανθρωπιστική οπτική, έτσι ξεκινούν οι πόλεμοι, όταν ξεχνάς να κοιτάξεις και να μιλήσεις στον άλλο. Βλέπεις πώς οι πολιτικοί χαμογελούν ο ένας στον άλλον ή χαιρετιούνται, και δεν πρόκειται για χαμόγελο ή χειραψία. Συνομιλώντας με τους άλλους δε θα νιώθουμε τόσο απομονωμένοι κι αυτό θα κάνει καλό σε όλο τον κόσμο, κι όχι μόνο στις σκανδιναβικές χώρες.

Αυτό συμβαίνει στο φιλμ σου, όπου όλοι οι ήρωες κι οι ηρωίδες -ανεξαρτήτως ηλικίας- προσπαθούν να απευθυνθούν, τουλάχιστον, ο ένας στον άλλο.

Ακριβώς. Αυτό εισπράττω από τις αντιδράσεις του κοινού. Μου λένε: «Ευχαριστώ για την ταινία, πρέπει να πάω σπίτι να μιλήσω στους ανθρώπους που αγαπώ».

Παρακολουθώντας το Τυφλό Σημείο, αναρωτιόμουν αν είναι τόσο συλλογική δουλειά όσο φαίνεται. Πόσο συμμετείχαν οι ηθοποιοί στη διαμόρφωση του σεναρίου και των χαρακτήρων;

Ήταν πολύ σημαντικό για μένα να μείνουμε πιστοί στο σενάριο, γιατί το είχα συζητήσει με ειδικούς από διάφορα πεδία, καθώς κι άτομα με ψυχικές διαταραχές, συγγενείς και φίλους τους. Σε ό,τι, όμως, αφορά τις πρόβες και τα γυρίσματα, το να είμαι σκηνοθέτης σημαίνει να δημιουργώ ένα περιβάλλον όπου μπορούν να δουλέψουν όλοι μαζί και να δημιουργήσουν κάτι μεγαλύτερο από τους ίδιους. Νιώθω ταπεινότητα μπροστά στην κατάσταση, εντός της οποίας βρισκόμασταν, γιατί συνεργαστήκαμε σε απόλυτο βαθμό. Η δε προσέγγισή μας στο εγχείρημα ήταν εξαιρετικά ανιδιοτελής, μπροστά και πίσω από την κάμερα.

Αυτό που συνέβη ήταν πως κάθε συντελεστής εισήλθε σ’ αυτή τη ζώνη σπουδαιότητας. Ήξερε ότι το ποσοστό συμμετοχής του θα ήταν εξίσου σημαντικό με του οποιουδήποτε άλλου κι αυτό παρήγαγε μια ενέργεια στο πλατώ που ήταν απλώς μαγική. Ακόμα συζητάμε γι’ αυτή την εμπειρία. Δεν είχαμε βιώσει κάτι ανάλογο στη διάρκεια της σταδιοδρομίας μας. Όλοι νιώθουν πως συνέβαλαν με αίμα, δάκρυα κι ιδρώτα. Υπήρξε μια εκπληκτική συνεργασία.

Η άλλη αξιοθαύμαστη παράμετρος της ταινίας είναι ο ρυθμός της. Ακόμα κι η συναισθηματική παραφορά φαντάζει σχεδόν χρονομετρημένη. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσμα, απαιτήθηκε πολύς χρόνος για την προετοιμασία και, στη συνέχεια, κατά τη διαδικασία του μοντάζ;

Στην πραγματικότητα, δεν είχαμε πολλά χρήματα για να προετοιμαστούμε. Είχαμε μόνο μια γενική πρόβα. Όταν, λοιπόν, ξεκινήσαμε τα γυρίσματα, ήταν η πρώτη φορά που πραγματικά είδα τι θα είναι αυτό το φιλμ. Είχαμε τρεις μέρες για τα γυρίσματα, κι άλλαξα όσα νόμιζα ότι χρειαζόταν ν’ αλλάξουν. Φυσικά ήξερα ενστικτωδώς τι ήθελα από το σενάριο. Το μοντάζ συντελέστηκε κατά τη διάρκεια της συγγραφής του σεναρίου και μέσα από τις ερμηνείες. Από την τηλεοπτική μας εμπειρία είμαστε όλοι πολύ συνηθισμένοι στις παύσεις και τη χρονομέτρηση. Αυτό που άλλαξα στο ADR ήταν κάποια επίπεδα ήχου, για να βελτιώσω ή να μειώσω τις ερμηνείες, ώστε να δημιουργήσω ένα πιο δυναμικό χρονοδιάγραμμα.

Όπως και να ’χει, θα πρέπει να υπήρξε μια συναισθηματικά εξαντλητική εμπειρία για όλους τους συντελεστές. Έτσι ένιωσα ως θεατής.

Έχεις δίκιο. Ήταν ένα πολύ συναισθηματικό ταξίδι. Αλλά, πάλι, κάθε βράδυ συζητούσαμε τι είχαμε κάνει, πώς αισθανόμασταν. Ήταν όμορφα, μια κατάσταση απόλυτης ισότητας. Εξαντλητική διαδικασία, αλλά πρόσφερε πολλή ικανοποίηση.

Τι απολαμβάνεις περισσότερο ως ηθοποιός και σκηνοθέτρια στην κάθε διαδικασία;

Σε ένα φιλοσοφικό επίπεδο, απολαμβάνω τη γέννηση των ιστοριών με οργανικό τρόπο, και όταν τους δίνεται η δυνατότητα να «πετάξουν». Μπορεί να πρόκειται για ταινία επιστημονικής φαντασίας ή θρίλερ, αλλά η ιστορία μπορεί να είναι οργανική ή όχι. Κι αυτό με αφορά τόσο ως σκηνοθέτρια όσο και ως ηθοποιό. Αντιθέτως, αυτό που είναι πιο απαιτητικό είναι το να προσπαθείς να δημιουργήσεις κάτι που δε βρίσκεται εκεί. Από αυτό υποφέρει η δουλειά μας αυτή τη στιγμή. Υπάρχουν κάποια αριστουργήματα και προσπαθούμε να τα επαναλάβουμε.

Τι ετοιμάζεις;

Είμαι πολύ ανήσυχη. Αυτή τη στιγμή ολοκληρώνω την επόμενη ταινία μου, εντελώς διαφορετική από την προηγούμενη. Υψηλού προϋπολογισμού, καλόκαρδη, για μια γυναίκα στα 60 της που παίρνει διαζύγιο και πρόκειται να δουλέψει για πρώτη φορά στη ζωή της. Δεν είμαι σίγουρη ότι θα είναι καλό φιλμ, αλλά το δουλεύω. (Γέλια).

Ως γυναίκα σκηνοθέτρια, αντιμετώπισες ποτέ προβλήματα ή διακρίσεις;

Μακάρι να μπορούσα να πω πως ουδέποτε αντιμετώπισα εμπόδια, αλλά αυτό έχει συμβεί. Πρόσφατα, μάλιστα, σε μια διαπραγμάτευση συνειδητοποίησα ότι ένας άντρας σκηνοθέτης με λιγότερη εμπειρία πληρωνόταν τα διπλά. Πρόκειται για διαρκή μάχη.

Την ίδια στιγμή, όμως, αντιμετωπίζω την κατάσταση με αισιοδοξία και χιούμορ. Γιατί θεμέλιο της δουλειάς μας -κι ίσως ακουστώ αφελής- είναι το να αφηγούμαστε καλές ιστορίες. Όποιος το καταφέρει, θα το κάνει. Προσπαθώ να μην εστιάζω σε ζητήματα φύλου, επειδή υπάρχει ο κίνδυνος να δημιουργηθεί μια θυματοποιητική νοοτροπία. Ελπίζω, λοιπόν, ότι με τη δουλειά μου θα μπορέσω να εμπνεύσω νεαρές γυναίκες, επίσης!

Ευχαριστώ θερμά την παραγωγό της ταινίας Elisabeth Kvithyll για την πολύτιμη συμβολή της στη διοργάνωση της συνομιλίας με την σκηνοθέτρια.

Η ταινία της Tuva Novotny Τυφλό Σημείο προβάλλεται στο πλαίσιο της ενότητας Ανοιχτοί Ορίζοντες/Another Take του 59^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης την Κυριακή 4 (13:15, Κινηματογράφος Ολύμπιον), την Τρίτη 6 (21:30, Κέντρο Πολιτισμού Χρήστος Τσακίρης) και την Πέμπτη 8 Νοεμβρίου (16:30, Αίθουσα Τώνια Μαρκετάκη).