Xiaolu Guo: «Είμαι μια ταπεινή, αυτοδημιούργητη καλλιτέχνις που σνομπάρει το σύστημα»

Καταξιωμένη σκηνοθέτρια και συγγραφέας και σπινθηροβόλα συνομιλήτρια, η κινεζο-βρετανικής καταγωγής Xiaolu Guo βρίσκεται στην Αθήνα, στο πλαίσιο του αφιερώματος που πραγματοποιείται στη φιλμική της δουλειά από το 9^ο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας, το οποίο διοργανώνεται από την Ταινιοθήκη της Ελλάδος. Την συναντήσαμε την επομένη της πανευρωπαϊκής πρεμιέρας της πιο πρόσφατης ταινίας της Πέντε άντρες και ένας Καραβάτζιο.

Ο Καραβάτζιο είναι ένα από τα σημεία εστίασης της τελευταίας σου ταινίας Πέντε άντρες και ένας Καραβάτζιο, που προβλήθηκε σε πανευρωπαϊκή πρεμιέρα στο πλαίσιο του 9^ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας. Μίλησέ μου για τη γοητεία που σου ασκεί ο συγκεκριμένος ζωγράφος.

Έχει να κάνει με την απόσταση, γιατί είμαι μια Κινέζα καλλιτέχνις που ζει στο Λονδίνο. Δεν έχω στενή σχέση με την αναγεννησιακή τέχνη, προέρχομαι από ανατολικο-ασιατικό περιβάλλον. Για μένα, λοιπόν, η επιλογή του Καραβάτζιο υπήρξε συμπτωματική. Στη θέση του θα μπορούσε να βρίσκεται ο Ντα Βίντσι ή ο Σαγκάλ.

Χρησιμοποιώντας, ωστόσο, τον πίνακα του Καραβάτζιο, θεώρησα ότι μπορούσα να προχωρήσω σε μια πιο βαθιά μελέτη του πώς ένας Κινέζος μάστορας κατανοεί τη δυτική προοπτική, γιατί στην Κίνα, όταν ασχολείσαι με “ink wash painting”, δε ζωγραφίζεις μορφές, μόνο τοπία.

Κι ο πατέρας μου με αυτό το είδος ζωγραφικής καταπιάστηκε. Οποτεδήποτε χρειάστηκε να σχεδιάσει μια μορφή, δεν μπορούσε να το κάνει, γιατί αυτό δεν εντάσσεται στην κινεζική παράδοση. Αλλά κι η δυτική προοπτική και το βάθος ποτέ δεν υπήρξαν κομμάτι της. Πρόκειται, επομένως, για μια σπουδαία τέχνη της μίμησης, από την οποία, ωστόσο, απουσιάζει η κατανόηση, είτε σε σχέση με τη συγγραφή, την ποίηση ή τη ζωγραφική. Έτσι μεγαλώσαμε στην Κίνα.

Ως αντίληψη και πρακτική εκτείνεται, επομένως, και σε άλλες μορφές τέχνης πέραν της ζωγραφικής.

Νομίζω ότι στην Κίνα υπάρχει η έννοια της μαστοριάς από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Αυτή η μαστοριά χρησιμοποιείται πολύ αποτελεσματικά στην αγορά εργασίας, ακριβώς επειδή οι Κινέζοι είναι τόσο καλοί στο να αντιγράφουν, χωρίς να παραπονιούνται ή να απαιτούν καλλιτεχνική αυθεντικότητα. Συνιστούν, έτσι, εύκολο και φτηνό εργατικό δυναμικό για την παγκόσμια αγορά.

Για μένα έχει ενδιαφέρον πώς ένας Κινέζος εργάτης από ένα χωριό αντιγράφει έναν πίνακα και άνθρωποι από τη Δύση ενδιαφέρονται να τον αγοράσουν, ακόμα κι αν, ταυτόχρονα, τον μισούν. Είναι ένα αστείο παράδοξο.

Η δική μου αντίληψη του Καραβάτζιο είναι πιο περίπλοκη και συνδέεται με το πώς τα σώματα των Κινέζων χρησιμοποιούνται ως αναπαραγωγικές μηχανές. Υπάρχει μια μηχανική διάσταση, και την ίδια στιγμή μια προσωπική «πινελιά» από τους ίδιους τους εργάτες.

Το φιλμ διατηρεί, παράλληλα, μια παιχνιδιάρικη και στοχαστική ποιότητα.

Το στοιχείο του παιχνιδιού είναι, εκτιμώ, σημαντικό. Είμαι πάντα καλή στο να είμαι στοχαστική ή διανοούμενη, νομίζω. Παιχνιδιάρικη όχι και τόσο!  

Το Πέντε άντρες και ένας Καραβάτζιο συνοψίζει, θα έλεγα, την ίδια σου τη διττή προσέγγιση στη δημιουργία ταινιών: την «αντάρτικη» και τη μαστόρικη, με την κυριολεκτική σημασία της λέξης.

Συμφωνώ. Είμαι μια ταπεινή, αυτοδημιούργητη καλλιτέχνις που σνομπάρει το σύστημα, γιατί ξέρει πώς αυτό δουλεύει. Ένα άλλο στοιχείο έχει να κάνει με το Brexit. Το να ζεις με ένα πίνακα του Καραβάτζιο είναι σαν να ζεις με την ιδέα της Ευρώπης, γιατί η αρχική ιδέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης γεννήθηκε στη Ρώμη. Κι όλοι οι φίλοι καλλιτέχνες στη Βρετανία, στους οποίους ανήκει ο πίνακας, είναι σαν να τους ανήκει η Ευρώπη. (Γέλια).

Υπό ποια έννοια, λοιπόν, ο Καραβάτζιο ορίζει ή επηρεάζει την αντίληψή σου για την Ευρώπη;

Δε λειτουργεί έτσι. Ήρθα στην Ευρώπη πριν από 15 χρόνια. Φεύγοντας από την Κίνα ήμουν 30 χρονών. Ήμουν, λοιπόν, πολύ μεγάλη για να αλλάξω ταυτότητα. Κατέχω πολλαπλές ταυτότητες. Είμαι γεννημένη Κινέζα, αλλά Βρετανίδα πολίτης κι Ευρωπαία πνευματικά. Πρέπει να πω ότι είμαι μοντερνίστρια. Περισσότερο μοιάζω με τον συγγραφέα Saleh από την ταινία. Η «ανάγνωσή» μου του Καραβάτζιο είναι ίδια με εκείνη της δουλειάς του Άντι Γουόρχολ: επίπεδη. Και δε νιώθω αυτή την τεράστια επιθυμία να πάω βαθύτερα. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η αντίληψη του Κινέζου εργάτη για τον Καραβάτζιο.

Φτάνοντας, εξάλλου, στην Ευρώπη στη συγκεκριμένη ηλικία σημαίνει πώς ήσουν επαρκώς ώριμη, ώστε να αντιμετωπίζεις κριτικά τόσο όσα έζησες στην Κίνα όσο κι εκείνα που βιώνεις στην Ευρώπη, απολαμβάνοντας, ταυτόχρονα, στοιχεία κι από τις δύο ποικιλόμορφες κουλτούρες. Είναι έτσι;

Έτσι νομίζω. Μεγαλώνοντας στην κομμουνιστική Κίνα των δεκαετιών του ’70 και του ’80, δεν έχεις την ψευδαίσθηση της απόλυτης ελευθερίας ή της δημοκρατίας. Για μας αυτά ήταν καθαρή ουτοπία. Η επιθυμία μου είναι να ζω σε ένα περιβάλλον όπου τα βιβλία μου μπορούν να εκδίδονται και οι ταινίες μου να προβάλλονται. Μέσω της δουλειάς μου βρίσκω τους συντρόφους μου. Αυτή επιθυμία είναι κάπως απλή.

Δεν αισθάνομαι την ανάγκη να είμαι Πρόεδρος των Η.Π.Α., αλλά να χτίσω μια καλλιτεχνική κοινότητα, κάτι στο οποίο αποτύγχανα όσο βρισκόμουν στο Πεκίνο λόγω της λογοκρισίας. Ήμουν, εξάλλου, πολύ νέα για να κάτσω στα αβγά μου. Ένιωθα ανήσυχη. Μπορεί στη Βρετανία η πολιτική κατάσταση να είναι κακή, αλλά, από την άλλη, πάντα απολαμβάνεις την ελευθερία του λόγου. Είναι ένα παράξενο μέρος. Η Ευρώπη έχει σοβαρά προβλήματα, αλλά και συναρπαστικά, ενώ διαθέτει πολιτιστικό πλούτο και ποικιλομορφία. Αισθάνομαι, επομένως, άνετα εδώ.

Οι «ήρωες» του Πέντε άντρες και ένας Καραβάτζιο είναι μέρος αυτής της καλλιτεχνικής κοινότητας, εκτός από φίλοι σου;

Έχω μια μικρή, ναι. Και ο εκδότης μου είναι σημαντικός υποστηρίζοντάς με, γιατί χωρίς την έκδοση των μυθιστορημάτων μου δεν μπορώ να γυρίζω ταινίες. (Γέλια).

Η χρηματοδότηση, πάντως, δεν είναι εύκολη διαδικασία. Γιατί; Έχω κάποιες ερμηνείες, αλλά θα ήθελα να ακούσω τις δικές σου.

Η χρηματοδότηση είναι ένα «πακέτο» με σαφή χαρακτηριστικά, προερχόμενο από την κυβέρνηση και πολιτικά προσανατολισμένο. Οι ταινίες πρέπει να είναι εστιασμένες στις εθνικές ταυτότητες, να γυρίζονται σε συγκεκριμένη τοποθεσία, να είναι εύκολες στην παρακολούθηση και συγκεκριμένης διάρκειας, ώστε να μπορούν να αγοραστούν από κάποιο τηλεοπτικό κανάλι.

Απέτυχα πολλές φορές σε αιτήσεις μου για χρηματοδότηση φιλμ μυθοπλασίας, γι’ αυτό κι έχω κάνει μόνο τρεις ταινίες μυθοπλασίας τα τελευταία δέκα χρόνια. Συνειδητοποίησα ότι δεν μπορώ να ανταποκριθώ σε ένα σενάριο με όλες αυτές τις απαιτήσεις, κι έτσι το ξεχνάω. Τις γυρίζω, λοιπόν, με τους φίλους μου, αλλά, κυρίως, μόνη μου. Γι’ αυτό κι η δουλειά μου διατηρεί μια καλλιτεχνική αυθεντικότητα, νομίζω. Γιατί δεν υπάρχει κάτι το πλαστό. Νιώθεις την σκηνοθέτρια εντελώς.

Πώς εντάσσεις τη δουλειά σου στο πλαίσιο της πρωτοποριακής ή πειραματικής κινηματογραφικής δημιουργίας;

Ο Παζολίνι, για παράδειγμα, υπήρξε εξαιρετικά σημαντικός για μένα ως νεαρή στην Κίνα. Κι έπειτα, το Γαλλικό Νέο Κύμα, φιλμ του Γκοντάρ. Ο Ζαν Ρους με επηρέασε πολύ, επίσης. Αυτός κι ο Κρις Μαρκέρ ήταν οι δάσκαλοί μου. Δε χρειάζεται να σπουδάσεις σε κινηματογραφική σχολή αν παρακολουθήσεις όλες τις ταινίες τους. Διαμορφώνεις, περισσότερο ή λιγότερο, την κινηματογραφική σου γλώσσα.

Η φιλμική γλώσσα του Παζολίνι, πιο συγκεκριμένα, βρίσκεται στον αντίποδα της κυρίαρχης αφήγησης. Μια απολύτως στραμμένη στον δημιουργό εξερεύνηση της κοινωνικής πραγματικότητας, αυθεντικά και ποιητικά ενδιαφέρουσα. Όχι υπαγορευμένη από το σύστημα χρηματοδότησης ή ψυχαγωγικούς σκοπούς. Αυτό ήμουν πάντα εγώ. Και για τα βιβλία μου ισχύει το ίδιο: όλα έχουν μια παράξενη μη αφηγηματική ποιότητα. Δεν παριστάνω την αβάν-γκαρντ δημιουργό, αυτή είναι η «γενεαλογία» μου μέσα από όσα διδάχτηκα.

Η συγγραφική σου δουλειά κινείται παράλληλα με τη φιλμική, ή κάπου συγκλίνουν;

Σχετίζεται με τους περιορισμούς των γυναικών να φέρουν σε πέρας μεγάλες κοινωνικές ενέργειες. Ξεκίνησα ως νεαρή ποιήτρια κι έπειτα ως μυθιστοριογράφος. Πάντα ένιωθα ότι ήταν πολύ πιο εύκολο να γράφω μυθιστορήματα, ενώ, αν κι η ακαδημαϊκή κινηματογραφική εκπαίδευση που έλαβα υπήρξε πολυετής, ποτέ δε γύρισα κάποιο φιλμ στην Κίνα.

Με τρομοκρατούσε η βρόμικη διαδικασία της δημιουργίας ταινιών: το να φιλάς κώλους ανθρώπων με οικονομική επιφάνεια ή να διασφαλίζεις τις ισορροπίες ανάμεσα στους συντελεστές. Τη θεωρούσα σπατάλη της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Μισούσα φρικτά τη δημιουργία φιλμ. Σκεφτόμουν, έτσι, πως δε θα γύριζα ποτέ κάποιο, κι έτσι στράφηκα στη συγγραφή.

Έπειτα, έφυγα από την Κίνα. Ερχόμενη στο Λονδίνο και σπουδάζοντας στη NFTS έπρεπε να κάνω ταινίες. Δεν υπήρχε λογοκρισία ή κάποιος περιορισμός. Από τη στιγμή, λοιπόν, που ξεκινάς σε ένα ξένο περιβάλλον, ξεχνάς όλη την κατάθλιψη που βίωνες. Έτσι άρχισαν όλα, και μετά αισθανόμουν άνετα. Στη συνέχεια έγραψα λιγότερα βιβλία. Αν, όμως, δε γράφω, δεν έχω χρήματα!

Η συγγραφή είναι μια γραμμική διαδικασία, δουλεύεις πρόταση την πρόταση. Πραγματικά χρειάζεσαι μοναξιά. Η δημιουργία ταινιών είναι κάτι διαφορετικό. Υποφέρω από αυτή τη διάσταση, δυσκολεύομαι να εστιάσω. Ίσως την επόμενη φορά που θα με δεις, να μην έχω κάνει τίποτα, έχοντας απλώς χάσει ενέργεια!

Μπορείτε να μάθετε περισσότερα για την Xiaolu Guo και την κινηματογραφική και συγγραφική της δουλειά στην προσωπική ιστοσελίδα της.

Ευχαριστώ θερμά την Ευάννα Βενάρδου, υπεύθυνη του Γραφείου Τύπου του 9^ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας, για την πολύτιμη συμβολή της στη διοργάνωση της συνέντευξης με την Xiaolu Guo.

Την Παρασκευή 26 Οκτωβρίου η Xiaolu Guo παραδίδει masterclass στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, Ιερά Οδός 48 & Μεγ. Αλεξάνδρου 134-36 (15:30, Αίθουσα Α). Ακολουθεί η προβολή της ταινίας της Μια φορά κι έναν καιρό προλετάριος (17:30, Αίθουσα Α).

Το αφιέρωμα στην κινηματογραφική της δουλειά συνεχίζεται το Σάββατο 27 Οκτωβρίου με την προβολή της ταινίας της Πώς είναι το ψάρι σου σήμερα; (17:00, Αίθουσα Β) και ολοκληρώνεται την Κυριακή 28 Οκτωβρίου με την προβολή του φιλμ της Πήγαμε στη χώρα των θαυμάτων (18:00, Αίθουσα Β).