Φίλιπ Φαν Λέου: «Στις μέρες μας οι πόλεμοι διεξάγονται σε βάρος των αμάχων»

Ένα διαμέρισμα στην εμπόλεμη ζώνη της Συρίας γίνεται καταφύγιο και φυλακή για μια οικογένεια και τους γείτονές της στην κλειστοφοβική σπουδή χαρακτήρων του Βέλγου Φίλιπ Φαν Λέου Εντός Ορίων. Με την σπουδαία Παλαιστίνια ηθοποιό Χιάμ Αμπάς στον πρωταγωνιστικό ρόλο, η ταινία απέσπασε βραβείο κοινού στην περσινή Μπερλινάλε (Πανόραμα) και στο 58^ο ΦΚΘ (ενότητα Ανοιχτοί Ορίζοντες) και προβάλλεται από τις 29 Μαρτίου στις αίθουσες. Συνομιλώντας με τον σκηνοθέτη.

Ο τίτλος της ταινίας σου υποδηλώνει το ενδιαφέρον σου για τη Συρία, αλλά και για την αποτύπωση ανθρώπων σε κατάσταση περιορισμού και ασφυξίας. Προέκυψαν ταυτόχρονα αυτοί οι δύο άξονες;

Αναζητούσα ένα τίτλο που θα «αγκάλιαζε» και την ιδέα της Συρίας, και την κατάσταση των ανθρώπων εκεί. Αν και όσα συμβαίνουν στη χώρα δεν είναι, δυστυχώς, κάτι μοναδικό, αποτελεί παράδειγμα με την έννοια ότι, στις μέρες μας, μου φαίνεται πως οι πόλεμοι δε διεξάγονται πλέον στα πεδία των μαχών, διεξάγονται σε βάρος των αμάχων. Αυτοί είναι οι κύριοι στόχοι όσων εμπλέκονται στις στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Είχες πάει στη Συρία πριν το ξέσπασμα του πολέμου;

Όπως λέω σε φίλους μου, είμαι το παράξενο κομμάτι σ’ αυτό το πρότζεκτ, γιατί δεν έχω βιώσει πόλεμο, ούτε έχω πάει ο ίδιος στη Συρία. Το 2010, ωστόσο, ενώ βρισκόμουν στη Βηρυτό ως διευθυντής φωτογραφίας σε γυρίσματα ταινιών άλλων σκηνοθετών, ήρθα κοντά με Σύρους κι έκανα φιλίες.

Πότε αποφάσισες ότι ήθελες να κάνεις κάτι για τη Συρία, λοιπόν;

Από την πρώτη στιγμή. Το σημαντικό ήταν μην περιοριστώ σε ρόλο θεατή που κάθεται μπροστά από την τηλεόρασή του καθιστάμενος μάρτυρας της βίας και νιώθοντας αβοήθητος. Δεν είχα, όμως, ένα θέμα. 1.5 χρόνο αργότερα, μια Σύρια φίλη, όταν την ρωτούσα για τους γονείς της, μου είπε ότι ο πατέρας της ζούσε στο Χαλέπι, ήταν αποκλεισμένος στο διαμέρισμά του επί τρεις βδομάδες λόγω του πολέμου και δεν ήξεραν πώς τα έβγαζε πέρα, γιατί η τηλεφωνική σύνδεση ίσα που λειτουργούσε.

Αυτό ήταν το «κλειδί». Μπορούσα να φανταστώ έναν άντρα παγιδευμένο στο διαμέρισμά του. Αντί για έναν μοναχικό άντρα, αποφάσισα, προφανώς, να χρησιμοποιήσω μια οικογένεια. Κι έπειτα, πολύ πριν από αυτό το φιλμ, ήθελα να καταπιαστώ με το ζήτημα του βιασμού ως όπλου πολέμου, ένα πολύπλοκο θέμα που χρειαζόταν ένα αυθεντικό πλαίσιο. Κι ένιωσα ότι αυτό ήταν το σωστό σκηνικό.

Σ’ αυτό το σκηνικό, η επιλογή ως μητριάρχισσας των εγκλωβισμένων του φιλμ της «μητριάρχισσας» των Παλαιστινίων ηθοποιών Χιάμ Αμπάς, η οποία παραδίδει μια από τις πιο δυνατές της ερμηνείες, υπήρξε ιδανική.

Άρχισα να σκέφτομαι την Χιάμ από την πρώτη στιγμή. Αισθάνθηκα πως ήταν η κατάλληλη περσόνα, κι αυτό με βοήθησε στη συγγραφή του σεναρίου. Είχαμε μια σύντομη συνάντηση στην Μπρατισλάβα και στη συνέχεια παραμείναμε σε στενή επαφή για κάποια χρόνια. Ένιωθα ότι δε θα απέρριπτε ένα προσιτό και αξιοπρεπές σενάριο.

Μ’ αυτό το πνεύμα επέλεξες και το υπόλοιπο cast, στη μεγάλη πλειονότητά του συριακής καταγωγής.

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα ήταν η δικιά μου έλλειψη αυθεντικότητας. Προσπαθούσα, λοιπόν, να προσδώσω αυθεντικότητα παντού. Ήμασταν πολύ τυχεροί, γιατί μέσα σε 3 βδομάδες τους βρήκαμε όλους. Ήταν σημαντικό να είναι συριακής καταγωγής, γιατί θα είχαν προσωπική εμπλοκή, και γιατί θα ήταν ένας καλός τρόπος να προωθηθεί η αυθεντικότητα της ταινίας μέσω αυτών.

Το φιλμ σου δεν παίρνει θέση σχετικά με την πολιτική κατάσταση στη χώρα.

Για μένα η ταινία δε θα έπρεπε να πάρει θέση, γιατί, από την οπτική γωνία των χαρακτήρων, δεν έχει καμία σημασία αν οι βομβαρδισμοί προέρχονται από τα αριστερά ή τα δεξιά. Κινδυνεύουν. Αυτό ήθελα να μεταφέρω. Φυσικά, αν «διαβάσεις» μεταξύ των γραμμών, ο ένας από τους δύο εισβολείς στο διαμέρισμα σου δίνει την εντύπωση ότι έχει σχέσεις με το καθεστώς, αλλά αυτό δεν εκφράζεται ανοιχτά.

Ήταν πρόκληση να διατηρήσεις αυτή την αίσθηση επιτακτικότητας και έντασης μέσα από τα γυρίσματα εντός ενός περιορισμένου χώρου, ενός διαμερίσματος;

Αυτό είναι το πιο δύσκολο να το εξηγήσω. Η οπτική μου γωνία είναι η δική τους. Ό,τι μπορούν να δουν, θα το δούμε. Ό,τι δεν μπορούν, δε θα το δούμε ποτέ. Δε μ’ ενδιαφέρει, εξάλλου, να δείξω κάτι στο οποίο δε θα μπορούσαν οι ίδιοι να είναι αυτόπτες. Ταυτόχρονα, πιστεύω πολύ στη δύναμη του ήχου. Όταν θέλουμε να μεταφέρουμε μια αίσθηση τρόμου ή κινδύνου, το βρίσκω πιο ξεκάθαρο να το κάνουμε μέσω του ήχου παρά μέσω εικόνων.

Έχοντας παρακολουθήσει ταινίες όπως η δική σου, το μεγαλύτερο μέρος του κοινού συγκινείται, κάποιοι μάλιστα σοκάρονται, χωρίς, ωστόσο, να κάνουν κάτι περισσότερο για τα ζητήματα που αυτές θίγουν. Είναι άλλοθι αδράνειας;

Δε θα το προσδιόριζα ως άλλοθι. Οι άνθρωποι είναι όντως συγκινημένοι, υπάρχει μια ευγνωμοσύνη και έχω  παρατηρήσει ότι το φιλμ παράγει μια καλύτερη κατανόηση της κατάστασης των προσφύγων στην Ευρώπη.

Δείξαμε την ταινία στις 12 Μαρτίου στη Βηρυτό σε μια γεμάτη αίθουσα κι οι Λιβανέζοι θεατές ταράχτηκαν, γιατί ήταν σαν να προβάλλαμε πίσω σ’ αυτούς αυτό που ήδη γνώριζαν από τη δικιά τους εμπειρία προ 20ετίας. Για εκείνους σημαίνει πως, εντέλει, υπάρχει κάτι που μπορεί να εξιστορήσει ό,τι δεν μπορούν πουν με τα δικά τους λόγια, και το βιώνουν ως αυθεντικό και ακριβές.

Η συντριπτική πλειονότητα των Σύρων θεατών, εξάλλου, ήρθε σε μένα εκφράζοντας ευγνωμοσύνη που αφηγήθηκα αυτό που πιστεύουν πως είναι η ιστορία τους. Το εκλαμβάνω ως κομπλιμέντο, αλλά αισθάνομαι κι ανακούφιση.

Από την άποψη του ποιος κάνει τι, νομίζω ότι όσοι από τα δυτικά κοινά παρακολουθούν την ταινία ήδη συμπονούν το συριακό λαό. Κάποιοι- μερικές φορές πολλοί- εξ αυτών ασχολούνται, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με την παροχή βοήθειας στους πρόσφυγες. Κι η ταινία αποτελεί ένα είδος πλεονεκτήματος για τους συγκεκριμένους ανθρώπους, κάτι που τους δίνει ενέργεια να κάνουν περισσότερα.

Πού ταξιδεύει το Εντός Ορίων;

Η ταινία μου κυκλοφορεί τώρα σε πολλές χώρες, ανάμεσά τους στον Καναδά, την Ιταλία, την Ισπανία, την Ελλάδα, στην Πορτογαλία στα μέσα Απριλίου, και μπορεί να προβληθεί στη Συρία, γεγονός τελείως απρόσμενο που με χαροποιεί ιδιαίτερα. Το φιλμ ταξιδεύει ανά τον κόσμο, κι εγώ μαζί του. Αυτή είναι η ανταμοιβή μου (γέλιο).

Ευχαριστώ θερμά την Άντυ Δημοπούλου από το Γραφείο Τύπου της Danaos Films για τη συμβολή της στον προγραμματισμό της συνέντευξης με τον σκηνοθέτη.

Η ταινία του Φίλιπ Φαν Λέου Εντός Ορίων προβάλλεται από τις 29 Μαρτίου στους κινηματογράφους σε διανομή της Danaos Films.

Σιρίν Ισάουι: «Αποφάσισα να είμαι η φωνή των Παλαιστινίων πολιτικών κρατουμένων»

Δικηγόρος και πρώην πολιτική κρατούμενη, η Παλαιστίνια Σιρίν Ισάουι παρέμεινε έγκλειστη επί περισσότερα από 3 ½ χρόνια μόνο και μόνο επειδή έκανε τη δουλειά της. Τον Οκτώβριο του 2017 αφέθηκε ελεύθερη και την Πέμπτη 29 Μαρτίου πρόκειται να συμμετάσχει σε εκδήλωση που διοργανώνει η Πρωτοβουλία Αλληλεγγύης στον Παλαιστινιακό Λαό στο Αμφιθέατρο Γκίνη (ΕΜΠ). Με αυτή την αφορμή κουβεντιάσαμε μαζί της.

Για αρχή, θα ήθελες να μου μιλήσεις σχετικά με το οικογενειακό, εκπαιδευτικό και επαγγελματικό σου υπόβαθρο;

Γεννήθηκα στην Ιερουσαλήμ από παλαιστινιακή οικογένεια. Ο παππούς μου είναι ο Άχμεντ Αλί Ισάουι, ένας από τους ιδρυτές της PLO και διοικητής της βόρειας ταξιαρχίας των παλαιστινιακών επαναστατικών ταγμάτων που πολέμησαν τη Βρετανική Εντολή (σημ.: British Mandate) και αργότερα την ισραηλινή κατοχή. Ο θείος μου, ο Οσάμα Ισάουι, σκοτώθηκε ως μάρτυρας στη βόρεια Παλαιστίνη το 1982, όταν ηγείτο ομάδας επαναστατών κατά τη διάρκεια σύγκρουσης με τον ισραηλινό κατοχικό στρατό. Η γιαγιά μου, η Φατίμα Ισαουίγια, πέθανε ως μάρτυρας στην Πρώτη Ιντιφάντα το 1989. Ο αδερφός μου Φαντί Ισάουι σκοτώθηκε ως μάρτυρας το 1994 στις συγκρούσεις με τις ισραηλινές κατοχικές δυνάμεις. Ήταν 16 χρονών.

Ολοκλήρωσα την εκπαίδευσή μου σε σχολεία στην Ιερουσαλήμ. Έκανα το προπτυχιακό μου στα νομικά στο Πανεπιστήμιο Al-Quds και τώρα εκπονώ το μάστερ μου στο Πανεπιστήμιο Birzeit. Καθυστέρησα στις σπουδές μου λόγω της σύλληψης των αδερφών μου και της δύσκολης οικονομικής κατάστασης.

Επέλεξα να σπουδάσω νομικά για να υπερασπιστώ τους ανθρώπους μου στην Παλαιστίνη, αφότου βίωσα την καταπίεση της κατοχής, τις παραβιάσεις της και τα βασανιστήρια, στα οποία υπέβαλλε τους αδερφούς μου κρατούμενους. Αποφάσισα να είμαι η φωνή των Παλαιστινίων πολιτικών κρατουμένων και να εκθέτω σε όλο τον κόσμο τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από πλευράς Ισραήλ.

Αφού παρέμεινες 43 μήνες σε ισραηλινή φυλακή στην ουσία γιατί έκανες τη δουλειά σου, αφέθηκες, τελικά, ελεύθερη στις 17 Οκτωβρίου του 2017. Ποιος ήταν ο πραγματικός λόγος της σύλληψης και του μετέπειτα εγκλεισμού σου;

Οι Ισραηλινοί κατασκεύασαν την κατηγορία περί παροχής υπηρεσιών από μένα στους Παλαιστίνιους έγκλειστους στις ισραηλινές φυλακές. Ο πραγματικός λόγος για τη φυλάκισή μου ήταν για να με απομακρύνουν από τα δικαστήρια και να με αποτρέψουν από το να παρακολουθώ τις υποθέσεις των εγκλείστων, κυρίως όταν κατέγραφα τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις υπέβαλλα σε οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Επιπροσθέτως, ήθελαν να σταματήσουν όλες τις δραστηριότητές μου στην Παλαιστίνη σχετικά με το ζήτημα των φυλακισμένων, ιδίως για τον αδερφό μου Σάμιρ στη διάρκεια της απεργίας πείνας του. Κατηγορήθηκα για υποκίνηση σε βία.

Πώς σε αντιμετώπισαν οι ισραηλινές κατοχικές αρχές από τη στιγμή της σύλληψής σου το Μάρτη του 2014 μέχρι την απελευθέρωσή σου, περισσότερα από 3 ½ χρόνια αργότερα; Χρειάστηκε να υπομείνεις την ίδια βαναυσότητα, την οποία υφίστανται οι περισσότεροι Παλαιστίνιοι έγκλειστοι;

Με αντιμετώπισαν όπως τον οποιονδήποτε κρατούμενο. Υπέστην σωματικά και ψυχολογικά βασανιστήρια και υπέφερα από τραύματα στο σώμα μου. Μου επιτέθηκαν περισσότερες από μία φορές και αρνήθηκαν να μου παράσχουν την οποιαδήποτε ιατρική φροντίδα. Τοποθετήθηκα στην απομόνωση για πολλούς μήνες υπό το πρόσχημα της υποκίνησης σε βία. Εμπόδισαν την οικογένειά μου να με επισκεφτεί. Έμεινα με βρώμικα ρούχα χωρίς ντους επί δύο και πλέον μήνες. Απείλησαν, επίσης, να σκοτώσουν εμένα και την οικογένειά μου.

Υπάρχει ακριβής εκτίμηση σχετικά με τον αριθμό των Παλαιστινίων φυλακισμένων αυτή τη στιγμή, ενηλίκων και ανηλίκων, καταδικασμένων ή υπόδικων;

Υπάρχουν περίπου 7.000 Παλαιστίνιοι έγκλειστοι, εκ των οποίων 300 παιδιά και 56 γυναίκες.

Οι πολιτικές δυνάμεις στις παλαιστινιακές περιοχές φαίνονται αρκετά διαιρεμένες και κατακερματισμένες, με την Αριστερά, ειδικά, σε πολύ αδύναμη θέση. Ποια πολιτική και κοινωνική ατζέντα και αφήγημα θα είχαν κάποιες πιθανότητες να ενώσουν ένα μεγάλο αριθμό Παλαιστινίων στις μέρες μας, κατά τη γνώμη σου;

Κατά τη γνώμη μου, η εισαγωγή του νεανικού στοιχείου σε ηγετικές θέσεις για μια αλλαγή στο πολιτικό σχέδιο θεωρείται ακρογωνιαίος λίθος.

Υπάρχει η ανάγκη να ενοποιήσουμε τον παλαιστινιακό πολιτικό λόγο στο εσωτερικό και στο εξωτερικό και να τον ενδυναμώσουμε με πρακτικά βήματα, μακριά από ρητορική και θεωρίες. Υπάρχουν πολλά ψηφίσματα του Ο.Η.Ε. και άλλων διεθνών οργανισμών που χρειάζεται να ακολουθηθούν... Οι Παλαιστίνιοι έχουν την ανάγκη να νιώσουν την αλλαγή στο έδαφος. Υπάρχουν πολλά ζητήματα, τα οποία τους ενώνουν όλους- από τον τερματισμό της πολιορκίας της Γάζας, τους εποικισμούς, την επιστροφή των προσφύγων και την υποστήριξη της Ιερουσαλήμ. Αυτά τα ζητήματα πρέπει να αποτελέσουν την αφετηρία για την οποιαδήποτε πρακτική λύση στην κατεύθυνση της ενότητας.

Υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις, ομάδες ή άτομα εντός της ισραηλινής κοινωνίας, με τα οποία βρίσκεσαι σε επαφή, ή θα μπορούσες να συνεργαστείς σε κάποιο επίπεδο;

Ασφαλώς όχι! Δεν έχει νόημα τέτοια επικοινωνία ή συνεργασία.

Η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ έχει εστιάσει στην αναβάθμιση των διπλωματικών και στρατιωτικών δεσμών ανάμεσα στο ελληνικό και το ισραηλινό κράτος. Θα ήθελες να σχολιάσεις το γεγονός αυτό;

Κάθε συνεργασία με την κατοχή θεωρείται συμμετοχή στη δολοφονία των Παλαιστινίων. Έχουμε την ανάγκη οι χώρες, ιδίως οι ευρωπαϊκές χώρες που νοιάζονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα, να ορθώσουν το ανάστημά τους απέναντι στο ρατσισμό και τη βαναυσότητα της κατοχής. Παλαιστίνιοι σκοτώνονται, εκτοπίζονται, συλλαμβάνονται, τα σπίτια τους γκρεμίζονται.

Το να υποστηρίζεις το δικαίωμα των Παλαιστινίων να ζουν και να έχουν αυτοδιάθεση σημαίνει να ασκείς πίεση στην κατοχή και να την υποχρεώνεις να σέβεται τους διεθνείς νόμους, ακόμα και να τη διώκεις για τα εγκλήματά της εναντίον των Παλαιστινίων.

Στο τέλος της μέρας, ποιο είναι το μεγαλύτερο όνειρό σου για την πατρίδα σου; Αισθάνεσαι κάποια ελπίδα για το μέλλον;

Όποιος αναπνέει τον αέρα της Παλαιστίνης και κουβαλά μια καρδιά που χτυπά με την αγάπη για την Παλαιστίνη, δεν μπορεί παρά να έχει ελπίδα για ελευθερία, για ένα λαμπρό μέλλον και ένα όνειρο να ζήσει όπως όλοι οι άλλοι ελεύθεροι άνθρωποι στο απελευθερωμένο και ανεξάρτητο κράτος μας.

Ευχαριστώ θερμά την Σάνα Κάσεμ, μέλος της Πρωτοβουλίας Αλληλεγγύης στον Παλαιστινιακό Λαό, για την πολύτιμη συμβολή της στο συντονισμό της συνέντευξης με την Σιρίν Ισάουι και τη μετάφραση των ερωτήσεών μου στα αραβικά και των απαντήσεών της στα αγγλικά.

Η Παλαιστίνια δικηγόρος και πρώην πολιτική κρατούμενη Σιρίν Ισάουι συμμετέχει στην εκδήλωση-συζήτηση, την οποία διοργανώνει η Πρωτοβουλία Αλληλεγγύης στον Παλαιστινιακό Λαό την Πέμπτη, 29 Μαρτίου, στο Αμφιθέατρο Γκίνη (ΕΜΠ), στις 7 το απόγευμα.

Ξαβιέ Λεγκράν: «Το να χτίζεις ένα χαρακτήρα σημαίνει να κατανοείς πώς αναπνέει»

Το σινεμά των αδερφών Νταρντέν συναντά τη Λάμψη του Κιούμπρικ στο Μετά τον χωρισμό, το καθηλωτικό ψυχολογικό θρίλερ του πολλά υποσχόμενου Ξαβιέ Λεγκράν, που εξερευνά το ζήτημα της ενδοοικογενειακής βίας. Το φιλμ απέσπασε το Αργυρό Λιοντάρι καλύτερης σκηνοθεσίας, καθώς και το βραβείο καλύτερης πρώτης ταινίας, στο περσινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας και προβάλλεται από τις 15 Μαρτίου στις αίθουσες. Συνομιλώντας με τον σκηνοθέτη.

Το Μετά τον χωρισμό αποτελεί θεματική συνέχεια της υποψήφιας για Όσκαρ και πολυσυζητημένης μικρού μήκους ταινίας σου Just before losing everything. Γιατί ένιωσες την ανάγκη να εξερευνήσεις περαιτέρω το ζήτημα της ενδοοικογενειακής βίας που είχες θίξει σ’ εκείνη;

Η ενδοοικογενειακή βία είναι μεγάλο ζήτημα. Δε θα μπορούσα να κάνω μόνο μια ταινία γι’ αυτό το επώδυνο πρόβλημα της κοινωνίας μας. Από την αρχή του εγχειρήματος, ήθελα να γράψω μια τριλογία, που θα αφηγείτο την ιστορία του ζευγαριού Μπεσόν σε τρεις διαφορετικές φάσεις του χωρισμού τους. Ολοκληρώνοντας, όμως, το πρώτο επεισόδιο, το Just before losing everything, συνειδητοποίησα ότι τα άλλα δύο θα ήταν ακόμα δυσκολότερα στη συγγραφή και θα διατάρασσαν την ισορροπία της τριλογίας.

Πράγματι, το πρώτο επεισόδιο αφορά στη μέρα του χωρισμού, το δεύτερο θα έθετε το ζήτημα του διαζυγίου και της επιμέλειας και, εντέλει, το τρίτο θα έπρεπε να καταδείξει τις συνέπειες του χωρισμού του ζευγαριού, το οποίο παραμένει, ωστόσο, δεμένο λόγω της ιδιότητας του καθενός ως γονιού. Θεώρησα πιο ενδιαφέρον να συνενώσω το δεύτερο και το τρίτο μέρος, γιατί μου παρείχε περισσότερο χρόνο να δώσω βάθος στις καταστάσεις και επειδή ο διαχωρισμός αυτών των δύο φάσεων δεν ήταν τόσο σημαντικός. Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Υπάρχει η μία μόνο γιατί η άλλη λαμβάνει χώρα.

Αν και πρόκειται μόνο για το μεγάλου μήκους ντεμπούτο σου, αναδύεσαι τόσο ως σκηνοθέτης καθ’ οδόν προς την ωριμότητα, όσο και ως υποσχόμενος αφηγητής. Σε ποιο βαθμό αυτές οι διαδικασίες συγκλίνουν και υπό ποια έννοια διαφέρουν;

Πιστεύω πως η σκηνοθεσία και η συγγραφή συνδέονται στενά. Σε ό,τι με αφορά, τουλάχιστον. Για μένα, ένα σενάριο είναι μια καταγραφή που μεταφέρει μια ιστορία προορισμένη να γυριστεί, να γίνει ορατή σε μια οθόνη. Όταν γράφω ένα σενάριο, αυτή η ιστορία ήδη καλλιεργείται από το στήσιμό της, το παίξιμο των ηθοποιών, τις επιλογές και τις οπτικές γωνίες που θέλω να υιοθετήσω.

Το κάστινγκ παιδιών και η συνεργασία μαζί τους, καθώς και η αποτύπωσή τους πέρα από κλισέ και στερεότυπα, έχει πάντα υπάρξει απαιτητικό έργο. Σε βοήθησε η προηγούμενη εμπειρία σου ως παιδιού ηθοποιού στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της υποκριτικής του Τομά Γκιοριά, του νεαρού πρωταγωνιστή σου; Πώς θα περιέγραφες τη συνεργασία σας και τι έμαθες απ’ αυτή;

Πράγματι ξεκίνησα να παίζω στο θέατρο από πολύ μικρός. Ήξερα από νωρίς πώς να το κάνω, να ενσαρκώσω ένα στοιχείο σε μια ιστορία και να θέσω τα συναισθήματα κάποιου στην υπηρεσία ενός χαρακτήρα. Διέγνωσα αμέσως ότι ο Τομά κατανοούσε αυτή τη διαδικασία.

Όσο για τη σύλληψη του χαρακτήρα του, άρχισα από μια πολύ απλή ιδέα: καθώς ο λόγος του ακούγεται, αλλά δεν του δίνεται σημασία, αποφάσισα να του δώσω λίγες λέξεις στο φιλμ και να του συνθέσω ένα ρόλο σχεδόν μουγκό, και κυρίως ευαίσθητο και επαναλαμβανόμενο, πηγαίνοντας από το κακό στο χειρότερο.

Ο Τομά έχει αυτό το απίστευτο και σπάνιο ταλέντο: να ακούει με πληρότητα, ευαλωτότητα και εκφραστικότητα. Η αναπνοή του είναι, επίσης, πιο έντονη από κάθε διάλογο. Όλη η δουλειά μαζί του συνίστατο στην ανάδειξη αυτής της ποιότητας, χωρίς ποτέ να εκπίπτει σε μηχανικό ή επεξηγηματικό παίξιμο. Μπορούσα να δω την εμπλοκή, την ωριμότητα και τη συγκέντρωσή του.

Ως ηθοποιός έμαθα πολλά από τη συνεργασία μας. Το να χτίζεις ένα χαρακτήρα σημαίνει, πάνω απ’ όλα, να κατανοείς πώς αυτό το άτομο αναπνέει. Να βρεις, δηλαδή, το εύρος της καρδιάς του.

Αναφέρεις το σινεμά των Χίτσκοκ, Χάνεκε και Σαμπρόλ ως πηγή έμπνευσης υπό την έννοια της ικανότητάς του να εμπλέκει τον θεατή, παίζοντας με τα νεύρα και τις αντοχές του. Νιώθεις ότι ο σύγχρονος κινηματογράφος- ευρωπαϊκός ή άλλος- μπορεί να εκπλήξει, ή ακόμα και να σοκάρει;

Ασφαλώς και το σινεμά μπορεί - σε κάθε περίπτωση το πιστεύω-, αλλιώς δεν έχει πολύ ενδιαφέρον να το κάνεις. Η οθόνη είναι ένα παράθυρο παρατήρησης, αμφισβήτησης, εγκωμιασμού ή γελοιοποίησης της ανθρωπιάς μας. Για να σοκαριστεί ή να εκπλαγεί, ο θεατής πρέπει να κληθεί από τον σκηνοθέτη να υιοθετήσει μία ή περισσότερες οπτικές γωνίες. Κι αυτό δουλεύει με πολλή ακρίβεια από το στάδιο της συγγραφής του σεναρίου, όχι μόνο μέσα από το καδράρισμα.

Το Μετά τον χωρισμό έλαβε 2 σημαντικά βραβεία κατά την περσινή πρεμιέρα του στη Βενετία και αποκόμισε αξιοσημείωτη αποδοχή από κριτικούς και κοινό. Σκοπεύεις να συνεχίσεις στην κατεύθυνση αυτής της κοινωνικά ευαίσθητης, αισθητικά λιτής παράδοσης κινηματογραφικής δημιουργίας;

Δε νομίζω ότι ακολούθησα μια κινηματογραφική παράδοση με το Μετά τον χωρισμό, καθώς οι ταινίες κοινωνικού προβληματισμού συχνά παγιδεύονται στο θέμα τους ακριβώς εξαιτίας του. Το θέμα καταλαμβάνει όλο το χώρο και αφήνει λίγο στο σινεμά. Από την άλλη, πιστεύω πως κατόρθωσα να αναζωογονήσω ένα πραγματικό είδος, το θρίλερ, το οποίο αρκετά σπάνια χειρίζεται ένα σοβαρό και οικουμενικό κοινωνικό θέμα.

Επιπλέον, στο γαλλικό σινεμά των τελευταίων χρόνων προβλήματα όπως ο χωρισμός, το διαζύγιο ή/και η επιμέλεια του παιδιού έχουν συχνά αντιμετωπιστεί με τον τρόπο της κωμωδίας ή της παρωδίας, αντί με εκείνο του ψυχολογικού θρίλερ.

Photo credit (Ξαβιέ Λεγκράν): Irene Fanizza.

Η ταινία του Ξαβιέ Λεγκράν Μετά τον χωρισμό προβάλλεται από τις 15 Μαρτίου στους κινηματογράφους σε διανομή της Weird Wave.

Tayfun Pirselimoğlu: «Το σινεμά στις μέρες μας μετατρέπεται σε αλισβερίσι»

Μια δυσοίωνη και πολύσημη φιλμική παραβολή για το τέλος του κόσμου με επιρροές από το σινεμά του Αγγελόπουλου και του Μπέλα Ταρ, το Sideway, η πιο πρόσφατη δουλειά του Τούρκου δημιουργού Tayfun Pirselimoğlu, προβάλλεται από τις 15 Μαρτίου στην Αθήνα. Συναντηθήκαμε με τον σκηνοθέτη στο πλαίσιο του περσινού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βαρσοβίας, λίγο μετά την παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας του.

Είσαι ένας σινεφίλ σκηνοθέτης και λάτρης των φιλμ. Πώς θα όριζες την κινηματογραφοφιλία στις μέρες μας;

Στις μέρες μας διαφέρει από εκείνη του παρελθόντος. Η ποιότητα του σινεμά είναι, εξάλλου, φρικτά χαμηλότερη. Οι κινηματογραφόφιλοι θεατές υποφέρουν για να παρακολουθήσουν καλές ταινίες. Κι αυτό συμβαίνει παντού στον κόσμο, όχι μόνο στην Τουρκία ή την Ελλάδα. Το να είσαι σινεφίλ σήμερα απαιτεί περισσότερα προσόντα, ώστε να βρεις τη σωστή ταινία (γέλιο). Και είναι δυσκολότερο απ’ ό,τι παλαιότερα.

Απαιτεί, επίσης, και κάποιου είδους εκπαίδευση, με την ευρύτερη έννοια του όρου.

Η οπτική σου γωνία πρέπει να είναι ευρύτερη εκείνης των υπόλοιπων. Έχω ένα ορισμό του καλού φιλμ: όταν βγαίνεις από την αίθουσα με ερωτηματικά, αυτό είναι, κατά κάποιο τρόπο, μια ένδειξη καλής ταινίας.

Υπέφερες για να κάνεις αυτή την ταινία, όπως και οι σινεφίλ θεατές;

Η παραγωγή δεν αποτελεί πρόβλημα για μένα, αλλά η γνωριμία της με τους κατάλληλους ανθρώπους γίνεται δυσκολότερη, γιατί και το κοινό αλλάζει. Η αντίληψή του είναι εντελώς διαφορετική σε σχέση με το παρελθόν. Χρειαζόμαστε ευφυέστερο κοινό, κι αυτή η ποιότητα σπανίζει.

Το είδος του κοινού που θα εκτιμούσε την αμφισημία, την αβεβαιότητα.

Απαιτούν πιο ξεκάθαρες απαντήσεις, όχι εκείνες που θα τους κάνουν να υποφέρουν ως θεατές.

Γιατί επέλεξες τον τίτλο Sideway, αν η αγγλική εκδοχή αποτελεί πιστή μετάφραση του τουρκικού;

Δε σημαίνει ακριβώς το ίδιο. Αφορά σε κάτι που δε συμβαίνει στον κεντρικό δρόμο, αλλά στο πλάι, στο περιθώριο. Δε συνειδητοποιείς τι συμβαίνει εκεί, αλλά είναι πιο σημαντικό. Ίσως το αγνοείς, καθώς περπατάς στον κεντρικό δρόμο, αλλά ο παράδρομος είναι πιο επικίνδυνος.

Το αγκυροβολημένο πλοίο στ’ ανοιχτά είναι ένα από τα δυσοίωνα και δυσερμήνευτα σημάδια του φιλμ.

Υπάρχουν πολλά σημάδια στην ταινία, δε θέλω να πω τι σημαίνει το καθένα. Προσωπικά πιστεύω πως ό,τι συμβαίνει σήμερα είναι ένα είδος διολίσθησης προς κάποιο τέλος. Και βρίσκεται παντού. Στη χώρα μου, στη χώρα σου, στον κόσμο. Είναι η απουσία προοπτικής, η απουσία λογικής. Στην ταινία οι διάλογοι δε βγάζουν πάντα νόημα, γιατί χάσαμε τις καθημερινές μας διασυνδέσεις. Χάσαμε το έδαφος, γι’ αυτό και κατρακυλάμε. Είμαι πεσιμιστής.

Μου το είχες αναφέρει και στην προηγούμενη συνομιλία μας προ ετών στην Αθήνα.

Δες τι συνέβη έκτοτε στον κόσμο (γέλιο)! Δυστυχώς, είχα δίκιο. Με αυτή την ταινία προσπαθώ, λοιπόν, απλώς να αποτυπώσω το σημερινό κόσμο. Δεν μπορείς να κατονομάσεις τον τόπο ή να την τοποθετήσεις στο χρόνο.

Ούτε κι οι ήρωες έχουν όνομα.

Ούτε κι εκείνοι. Είναι πέραν του χρόνου, του χώρου, της εθνικότητας, της θρησκείας.

Το φιλμ αποπνέει, ωστόσο, μια ισχυρή, ακόμα και μεταφυσική, αίσθηση.

Γιατί όλοι περιμένουμε κάποιον να μας σώσει. Στο Ισλάμ, στο Χριστιανισμό, στην εβραϊκή θρησκεία υπάρχει πάντα το ίδιο μοτίβο, ότι χρειαζόμαστε κάποιον να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε. Αλλά και πως πριν την Ημέρα της Κρίσης θα υπάρχει ο Χριστός και ο Αντίχριστος. Στην ταινία μου δεν ξέρουμε ποιος είναι ο καλός και ποιος ο κακός.  Έχουμε κάποιους υποψήφιους για τον Αντίχριστο.

Αρκετούς!

Αρκετούς! Αλλά αναμένουμε κάποιον Χριστό.

Κι όχι απλώς με τη θρησκευτική έννοια.

Με κάθε έννοια. Την πολιτική.

Έχω την αίσθηση ότι υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στην ταινία σου και τις Αρμονίες του Βερκμέιστερ του Μπέλα Ταρ, κυρίως σε επίπεδο συμβολισμών. Συμφωνείς;

Θαυμάζω τον Μπέλα Ταρ, βεβαίως, Τον θεωρώ ιδιοφυή. Ποτέ δεν το είχα σκεφτεί αυτό που αναφέρεις, όμως. Συλλέγεις πράγματα στο μυαλό σου, υποσυνείδητα. Πρόκειται για μια ιστορία που είχα γράψει χρόνια πριν. Την έβγαλα, λοιπόν, από τo τσεπάκι μου.

Ήταν και η επιλογή της τοποθεσίας εξίσου σημαντική με την ίδια την αφήγηση;

Είναι η γενέτειρά μου, η Τραπεζούντα. Ειδικά το χειμώνα είναι τόσο σκοτεινή και ερημωμένη, ένα μέρος συνεχώς βροχερό. Στη διάρκεια των γυρισμάτων παρουσιάστηκε, ωστόσο, ένα πρόβλημα: δεν είχαμε αρκετή βροχή. Συμβαίνει, ξέρεις. Η κακοτυχία των σκηνοθετών (γέλιο). Ξέρω την υφή του μέρους και της περιοχής.

Και των ανθρώπων. Που παίζουν με εξαιρετική φυσικότητα, σαν να αναβλύζουν οι ερμηνείες από μέσα τους.

Και των ανθρώπων. Έχουν ξεχωριστά πρόσωπα. Οι περισσότεροι είναι κάτοικοι της περιοχής, των γύρω χωριών.

Η φωτογραφία του Ανδρέα Σινάνου είναι για μια ακόμα φορά μαγευτική, συναρπαστική, εγγενές στοιχείο της αφήγησης.

Είναι ιδιοφυία, είναι δάσκαλος. Είναι, επίσης, φίλος μου. Το να δουλεύεις μ’ έναν φίλο σε μια ταινία είναι μεγάλο πλεονέκτημα. Αποτελεί προνόμιο. Έχουμε ένα πρότζεκτ που ελπίζουμε πως θα γυρίσουμε το 2018.

Σου δίνει μια αίσθηση αισιοδοξίας η ολοκλήρωση της ταινίας σου;

Αν και είμαι πεσιμιστής, και παρότι η ταινία δεν είναι τόσο απαισιόδοξη όσο εγώ, δίνει κάποια ελπίδα. Αλλά και η επόμενη δουλειά μου βασίζεται σε ένα από τα μυθιστορήματά μου και είναι κάπως πιο μακάβρια (γέλιο). Αφορά σε κάποιον που επιστρέφει στη γενέτειρά του για την κηδεία του πατέρα του και τότε... συμβαίνουν πράγματα. Αρκεί για τώρα.

Όσο για το μέλλον του σινεμά, στο οποίο είσαι «ταγμένος»;

Γίνεται όλο και δυσκολότερο να γυρίζεις τέτοιες ταινίες. Το σινεμά στις μέρες μας μετατρέπεται σε αλισβερίσι. Και σ’ αυτή τη δουλειά πουλάω «πραμάτεια» κάπως βαριά, όχι ευπώλητη. Απλώς προσπαθώ να βγω από αυτό τον κύκλο.

Photo credit (Tayfun Pirselimoğlu): Γιάννης Κοντός.

Ευχαριστώ θερμά τον Paweł Dobrowolski  από το Γραφείο Τύπου του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βαρσοβίας για την πολύτιμη συνδρομή του στον προγραμματισμό της συνέντευξης με τον σκηνοθέτη στο πλαίσιο του Φεστιβάλ.

Η ταινία του Tayfun Pirselimoğlu Sideway προβάλλεται μεταξύ 15 και 18 Μαρτίου στον κινηματογράφο Αλκυονίς.

Αϊσέ Τοπράκ: «Η δημιουργία ταινιών αφορά στην προσπάθεια να πω τη δική μου αλήθεια»

Tον αγώνα μιας χούφτας Σύρων γκέι προσφύγων να επιβιώσουν και να διεκδικήσουν κοινωνική ορατότητα μέσω της συμμετοχής σε ένα παγκόσμιο διαγωνισμό ομορφιάς αποτυπώνει η Τουρκάλα σκηνοθέτρια Αϊσέ Τοπράκ στο ψυχωμένο ντοκιμαντέρ της Μίστερ Γκέι Συρία.

Ήδη πολυβραβευμένο, και έχοντας ταξιδέψει σε περισσότερα από 40 φεστιβάλ, προβάλλεται και στο πλαίσιο του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Συνομιλώντας με την σκηνοθέτρια.

Το Mίστερ Γκέι Συρία, το ψυχωμένο ντοκιμαντέρ σου που παρακολούθησα στο περσινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο, είναι, στον πυρήνα του, μια ταινία για την επιβίωση και την ορατότητα υπό ασφυκτικές συνθήκες, για τη μετατροπή της απόγνωσης σε θάρρος, όπως το θέτει και ο κύριος πρωταγωνιστής σου, ο Χουσεΐν. Συμφωνείς;

Απόλυτα! Δεν είναι θύματα, αλλά δυνατά άτομα με τη θέληση να αντεπιτεθούν. Σε μια σκηνή της ταινίας, ο Μαχμούντ (σημ.: ο εμπνευστής/οργανωτής της συμμετοχής των Σύρων προσφύγων στο διαγωνισμό) ρωτά τον Χουσεΐν αν ήθελε να συμμετάσχει στο διαγωνισμό του Mr Gay Syria από κουράγιο ή απόγνωση. Εκείνος του ρίχνει ένα κενό βλέμμα και μετά με ντροπαλή φωνή απαντά ότι η απόγνωση τον οδήγησε στο θάρρος κι αν δεν κάνει κάτι τώρα για να αλλάξει τη ζωή του θα παραμείνει εκεί όπου βρίσκεται.

Θαυμάζω την αποφασιστικότητά του να ξεπεράσει τις δυσκολίες και να βελτιώσει τις ευκαιρίες του στη ζωή με ανάλαφρη καρδιά, ειλικρίνεια και γέλιο. Η αξιοπρέπεια με την οποία οι χαρακτήρες μου αντιμετωπίζουν τη ζωή με δίδαξε κάτι σχετικά με το να αντέχεις υπό όλες τις συνθήκες. Είναι ένα μάθημα, το οποίο ελπίζω πως και όσοι παρακολουθούν το φιλμ θα βρουν πολύτιμο.

Ήταν στόχος σου να αποφύγεις την εύκολη θυματοποίηση των ανθρώπων που εμφανίζονται στην ταινία σου, η οποία είναι η εύκολη αναπαράσταση των προσφύγων, αναδεικνύοντας παρόλα αυτά τις καθημερινές τους αντιξοότητες;

Ενώ έκανα αυτή την ταινία, πάντα είχα στην καρδιά μου να ταξιδέψω το κοινό με τους χαρακτήρες μου. H κωμικοτραγική πορεία τους θα μπορούσε να γίνει το πρίσμα μέσω του οποίου οι θεατές θα εμπλέκονταν σε μια διαφορετική πραγματικότητα της προσφυγικής κρίσης. Οι χαρακτήρες μου στο φιλμ είναι αντιμέτωποι με ένα κόσμο που είναι διπλά εχθρικός απέναντί τους- και επειδή είναι πρόσφυγες και επειδή είναι γκέι. Οι περισσότεροι ζουν υπό απελπιστικές συνθήκες.

Φαντάστηκα, επομένως, ότι, παρά τα τραγικά γεγονότα, η προσεκτική ματιά της ταινίας στους πρόσφυγες θα μπορούσε να φέρει στο προσκήνιο το ποιοι πραγματικά είναι- όχι θύματα, αλλά άτομα που έχουν τον έλεγχο της ζωής τους.

Σου πέρασε ποτέ από το μυαλό πριν γυρίσεις το ντοκιμαντέρ πως ένας διαγωνισμός ομορφιάς θα μπορούσε να έχει απελευθερωτική διάσταση;

Πρέπει να παραδεχτώ ότι τα καλλιστεία για τον Mr Gay World στην πραγματικότητα δεν είχαν απελευθερωτική διάσταση. Αντιθέτως, ήταν ακόμα πιο κάλπικα απ’ όσο νόμιζα. Για παράδειγμα, οι διοργανωτές του διαγωνισμού έκαναν ό,τι μπορούσαν για να εμποδίσουν τον Σύρο υποψήφιο να λάβει μέρος, περιλαμβανομένης της απαίτησης να καταβάλει πρώτα ένα αντίτιμο της τάξης των 2.000 ευρώ.

Πάντα πίστευα, ωστόσο, πως η αντισυμβατική προσπάθεια του Μαχμούντ να συμμετάσχει κάποιος στο διαγωνισμό, προκειμένου να αναδείξει τη φωνή των προσφύγων, ήταν σπουδαία ιδέα. Είτε δούλεψε είτε όχι, λάτρεψα αυτή του την ιδέα της εύρεσης ενός εναλλακτικού τρόπου να συνεχίσει τον ακτιβισμό του, ενώ βιώνει δύσκολη ζωή όντας κι ο ίδιος πρόσφυγας.

Το ντοκιμαντέρ σου αφήνει τον Χουσεΐν σε μια μισο-αισιόδοξη κατάσταση στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας κοντά στο Αφρίν, το οποίο υφίσταται επανειλημμένες εισβολές από τον τουρκικό στρατό. Είναι ασφαλής;

Ναι, είναι ασφαλής προς το παρόν. Αλλά, βεβαίως, ανησυχεί για την οικογένειά του.

Είναι η δημιουργία ταινιών μια πράξη αντίστασης, μια πολιτική δήλωση για σένα;

Η δημιουργία ταινιών δεν είναι μια πράξη αντίστασης ή μια πολιτική δήλωση για μένα. Αφορά στην προσπάθεια να πω τη δική μου αλήθεια. Να είμαι ειλικρινής και να ξεπερνώ τον κυρίαρχο λόγο. Αυτά μπορεί τελικά να μετατραπούν σε πολιτικές δηλώσεις, αλλά δεν είναι αυτή η αφετηρία μου.

Από το Σέφιλντ στη Θεσσαλονίκη όπου αναμένεται, το Mίστερ Γκέι Συρία απόλαυσε αξιοσημείωτη υποδοχή σε όποιο φεστιβάλ κι αν προβλήθηκε. Επέδρασε το γεγονός αυτό στη ζωή των πρωταγωνιστών του στο ελάχιστο;

Το φιλμ επηρέασε τη ζωή κάποιων εκ των πρωταγωνιστών, και κάποιων όχι. Νομίζω πως όλοι νιώθουν περήφανοι που υπήρξαν κομμάτι του, που υπήρξαν ικανοί να πουν κάτι σχετικά με την κατάστασή τους μέσω αυτού. Νιώθω ότι είχε και ακόμα έχει ενδυναμωτική επίδραση πάνω τους.

Σε πρακτικό επίπεδο, όμως, εκτός από το να διευκολύνει κάποιους από τους χαρακτήρες να ταξιδέψουν σε φεστιβάλ, δεν έχει στ’ αλήθεια αλλάξει τη ζωή τους. Για παράδειγμα, όσοι εξακολουθούν να βρίσκονται στην Ιστανμπούλ αναμένοντας να μετεγκατασταθούν στην Ευρώπη από τον Ο.Η.Ε., δεν έχουν βοηθηθεί από αυτό καθόλου.

Ακόμα κι αφού κέρδισε 8 βραβεία, τα μισά από τα οποία είχαν σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα, και ταξιδεύοντας σε περισσότερα από 40 φεστιβάλ, όπου αυτοί οι χαρακτήρες κατόρθωσαν να αγγίξουν καρδιές και μυαλά από την οθόνη, η ταινία δεν υπήρξε αποτελεσματική όσον αφορά στα γραφειοκρατικά ζητήματα σχετιζόμενα με τη διαδικασία παροχής ασύλου σ’ αυτούς. Με στενοχωρεί βαθιά που η κατάσταση είναι έτσι.

Στην τελική, πάντως, ήρθαμε τόσο κοντά, ώστε δεν είναι πλέον «απλώς» οι χαρακτήρες μου, αλλά φίλοι μου.

Ευχαριστώ θερμά την  Bojana Marić από την Taskovski Films για την πολύτιμη βοήθειά της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης με την σκηνοθέτρια.

Το ντοκιμαντέρ της Αϊσέ Τοπράκ Μίστερ Γκέι Συρία προβάλλεται στο πλαίσιο του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (ενότητα Ανθρώπινα δικαιώματα) την Τετάρτη 7 Μαρτίου (αίθουσα Φρίντα Λιάππα, 23:00) και το Σάββατο 10 Μαρτίου (αίθουσα Παύλος Ζάννας, 22:30).