Αϊσέ Τοπράκ: «Η δημιουργία ταινιών αφορά στην προσπάθεια να πω τη δική μου αλήθεια»

Tον αγώνα μιας χούφτας Σύρων γκέι προσφύγων να επιβιώσουν και να διεκδικήσουν κοινωνική ορατότητα μέσω της συμμετοχής σε ένα παγκόσμιο διαγωνισμό ομορφιάς αποτυπώνει η Τουρκάλα σκηνοθέτρια Αϊσέ Τοπράκ στο ψυχωμένο ντοκιμαντέρ της Μίστερ Γκέι Συρία.

Ήδη πολυβραβευμένο, και έχοντας ταξιδέψει σε περισσότερα από 40 φεστιβάλ, προβάλλεται και στο πλαίσιο του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Συνομιλώντας με την σκηνοθέτρια.

Το Mίστερ Γκέι Συρία, το ψυχωμένο ντοκιμαντέρ σου που παρακολούθησα στο περσινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο, είναι, στον πυρήνα του, μια ταινία για την επιβίωση και την ορατότητα υπό ασφυκτικές συνθήκες, για τη μετατροπή της απόγνωσης σε θάρρος, όπως το θέτει και ο κύριος πρωταγωνιστής σου, ο Χουσεΐν. Συμφωνείς;

Απόλυτα! Δεν είναι θύματα, αλλά δυνατά άτομα με τη θέληση να αντεπιτεθούν. Σε μια σκηνή της ταινίας, ο Μαχμούντ (σημ.: ο εμπνευστής/οργανωτής της συμμετοχής των Σύρων προσφύγων στο διαγωνισμό) ρωτά τον Χουσεΐν αν ήθελε να συμμετάσχει στο διαγωνισμό του Mr Gay Syria από κουράγιο ή απόγνωση. Εκείνος του ρίχνει ένα κενό βλέμμα και μετά με ντροπαλή φωνή απαντά ότι η απόγνωση τον οδήγησε στο θάρρος κι αν δεν κάνει κάτι τώρα για να αλλάξει τη ζωή του θα παραμείνει εκεί όπου βρίσκεται.

Θαυμάζω την αποφασιστικότητά του να ξεπεράσει τις δυσκολίες και να βελτιώσει τις ευκαιρίες του στη ζωή με ανάλαφρη καρδιά, ειλικρίνεια και γέλιο. Η αξιοπρέπεια με την οποία οι χαρακτήρες μου αντιμετωπίζουν τη ζωή με δίδαξε κάτι σχετικά με το να αντέχεις υπό όλες τις συνθήκες. Είναι ένα μάθημα, το οποίο ελπίζω πως και όσοι παρακολουθούν το φιλμ θα βρουν πολύτιμο.

Ήταν στόχος σου να αποφύγεις την εύκολη θυματοποίηση των ανθρώπων που εμφανίζονται στην ταινία σου, η οποία είναι η εύκολη αναπαράσταση των προσφύγων, αναδεικνύοντας παρόλα αυτά τις καθημερινές τους αντιξοότητες;

Ενώ έκανα αυτή την ταινία, πάντα είχα στην καρδιά μου να ταξιδέψω το κοινό με τους χαρακτήρες μου. H κωμικοτραγική πορεία τους θα μπορούσε να γίνει το πρίσμα μέσω του οποίου οι θεατές θα εμπλέκονταν σε μια διαφορετική πραγματικότητα της προσφυγικής κρίσης. Οι χαρακτήρες μου στο φιλμ είναι αντιμέτωποι με ένα κόσμο που είναι διπλά εχθρικός απέναντί τους- και επειδή είναι πρόσφυγες και επειδή είναι γκέι. Οι περισσότεροι ζουν υπό απελπιστικές συνθήκες.

Φαντάστηκα, επομένως, ότι, παρά τα τραγικά γεγονότα, η προσεκτική ματιά της ταινίας στους πρόσφυγες θα μπορούσε να φέρει στο προσκήνιο το ποιοι πραγματικά είναι- όχι θύματα, αλλά άτομα που έχουν τον έλεγχο της ζωής τους.

Σου πέρασε ποτέ από το μυαλό πριν γυρίσεις το ντοκιμαντέρ πως ένας διαγωνισμός ομορφιάς θα μπορούσε να έχει απελευθερωτική διάσταση;

Πρέπει να παραδεχτώ ότι τα καλλιστεία για τον Mr Gay World στην πραγματικότητα δεν είχαν απελευθερωτική διάσταση. Αντιθέτως, ήταν ακόμα πιο κάλπικα απ’ όσο νόμιζα. Για παράδειγμα, οι διοργανωτές του διαγωνισμού έκαναν ό,τι μπορούσαν για να εμποδίσουν τον Σύρο υποψήφιο να λάβει μέρος, περιλαμβανομένης της απαίτησης να καταβάλει πρώτα ένα αντίτιμο της τάξης των 2.000 ευρώ.

Πάντα πίστευα, ωστόσο, πως η αντισυμβατική προσπάθεια του Μαχμούντ να συμμετάσχει κάποιος στο διαγωνισμό, προκειμένου να αναδείξει τη φωνή των προσφύγων, ήταν σπουδαία ιδέα. Είτε δούλεψε είτε όχι, λάτρεψα αυτή του την ιδέα της εύρεσης ενός εναλλακτικού τρόπου να συνεχίσει τον ακτιβισμό του, ενώ βιώνει δύσκολη ζωή όντας κι ο ίδιος πρόσφυγας.

Το ντοκιμαντέρ σου αφήνει τον Χουσεΐν σε μια μισο-αισιόδοξη κατάσταση στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας κοντά στο Αφρίν, το οποίο υφίσταται επανειλημμένες εισβολές από τον τουρκικό στρατό. Είναι ασφαλής;

Ναι, είναι ασφαλής προς το παρόν. Αλλά, βεβαίως, ανησυχεί για την οικογένειά του.

Είναι η δημιουργία ταινιών μια πράξη αντίστασης, μια πολιτική δήλωση για σένα;

Η δημιουργία ταινιών δεν είναι μια πράξη αντίστασης ή μια πολιτική δήλωση για μένα. Αφορά στην προσπάθεια να πω τη δική μου αλήθεια. Να είμαι ειλικρινής και να ξεπερνώ τον κυρίαρχο λόγο. Αυτά μπορεί τελικά να μετατραπούν σε πολιτικές δηλώσεις, αλλά δεν είναι αυτή η αφετηρία μου.

Από το Σέφιλντ στη Θεσσαλονίκη όπου αναμένεται, το Mίστερ Γκέι Συρία απόλαυσε αξιοσημείωτη υποδοχή σε όποιο φεστιβάλ κι αν προβλήθηκε. Επέδρασε το γεγονός αυτό στη ζωή των πρωταγωνιστών του στο ελάχιστο;

Το φιλμ επηρέασε τη ζωή κάποιων εκ των πρωταγωνιστών, και κάποιων όχι. Νομίζω πως όλοι νιώθουν περήφανοι που υπήρξαν κομμάτι του, που υπήρξαν ικανοί να πουν κάτι σχετικά με την κατάστασή τους μέσω αυτού. Νιώθω ότι είχε και ακόμα έχει ενδυναμωτική επίδραση πάνω τους.

Σε πρακτικό επίπεδο, όμως, εκτός από το να διευκολύνει κάποιους από τους χαρακτήρες να ταξιδέψουν σε φεστιβάλ, δεν έχει στ’ αλήθεια αλλάξει τη ζωή τους. Για παράδειγμα, όσοι εξακολουθούν να βρίσκονται στην Ιστανμπούλ αναμένοντας να μετεγκατασταθούν στην Ευρώπη από τον Ο.Η.Ε., δεν έχουν βοηθηθεί από αυτό καθόλου.

Ακόμα κι αφού κέρδισε 8 βραβεία, τα μισά από τα οποία είχαν σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα, και ταξιδεύοντας σε περισσότερα από 40 φεστιβάλ, όπου αυτοί οι χαρακτήρες κατόρθωσαν να αγγίξουν καρδιές και μυαλά από την οθόνη, η ταινία δεν υπήρξε αποτελεσματική όσον αφορά στα γραφειοκρατικά ζητήματα σχετιζόμενα με τη διαδικασία παροχής ασύλου σ’ αυτούς. Με στενοχωρεί βαθιά που η κατάσταση είναι έτσι.

Στην τελική, πάντως, ήρθαμε τόσο κοντά, ώστε δεν είναι πλέον «απλώς» οι χαρακτήρες μου, αλλά φίλοι μου.

Ευχαριστώ θερμά την  Bojana Marić από την Taskovski Films για την πολύτιμη βοήθειά της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης με την σκηνοθέτρια.

Το ντοκιμαντέρ της Αϊσέ Τοπράκ Μίστερ Γκέι Συρία προβάλλεται στο πλαίσιο του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (ενότητα Ανθρώπινα δικαιώματα) την Τετάρτη 7 Μαρτίου (αίθουσα Φρίντα Λιάππα, 23:00) και το Σάββατο 10 Μαρτίου (αίθουσα Παύλος Ζάννας, 22:30).