Tayfun Pirselimoğlu: «Το σινεμά στις μέρες μας μετατρέπεται σε αλισβερίσι»

Μια δυσοίωνη και πολύσημη φιλμική παραβολή για το τέλος του κόσμου με επιρροές από το σινεμά του Αγγελόπουλου και του Μπέλα Ταρ, το Sideway, η πιο πρόσφατη δουλειά του Τούρκου δημιουργού Tayfun Pirselimoğlu, προβάλλεται από τις 15 Μαρτίου στην Αθήνα. Συναντηθήκαμε με τον σκηνοθέτη στο πλαίσιο του περσινού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βαρσοβίας, λίγο μετά την παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας του.

Είσαι ένας σινεφίλ σκηνοθέτης και λάτρης των φιλμ. Πώς θα όριζες την κινηματογραφοφιλία στις μέρες μας;

Στις μέρες μας διαφέρει από εκείνη του παρελθόντος. Η ποιότητα του σινεμά είναι, εξάλλου, φρικτά χαμηλότερη. Οι κινηματογραφόφιλοι θεατές υποφέρουν για να παρακολουθήσουν καλές ταινίες. Κι αυτό συμβαίνει παντού στον κόσμο, όχι μόνο στην Τουρκία ή την Ελλάδα. Το να είσαι σινεφίλ σήμερα απαιτεί περισσότερα προσόντα, ώστε να βρεις τη σωστή ταινία (γέλιο). Και είναι δυσκολότερο απ’ ό,τι παλαιότερα.

Απαιτεί, επίσης, και κάποιου είδους εκπαίδευση, με την ευρύτερη έννοια του όρου.

Η οπτική σου γωνία πρέπει να είναι ευρύτερη εκείνης των υπόλοιπων. Έχω ένα ορισμό του καλού φιλμ: όταν βγαίνεις από την αίθουσα με ερωτηματικά, αυτό είναι, κατά κάποιο τρόπο, μια ένδειξη καλής ταινίας.

Υπέφερες για να κάνεις αυτή την ταινία, όπως και οι σινεφίλ θεατές;

Η παραγωγή δεν αποτελεί πρόβλημα για μένα, αλλά η γνωριμία της με τους κατάλληλους ανθρώπους γίνεται δυσκολότερη, γιατί και το κοινό αλλάζει. Η αντίληψή του είναι εντελώς διαφορετική σε σχέση με το παρελθόν. Χρειαζόμαστε ευφυέστερο κοινό, κι αυτή η ποιότητα σπανίζει.

Το είδος του κοινού που θα εκτιμούσε την αμφισημία, την αβεβαιότητα.

Απαιτούν πιο ξεκάθαρες απαντήσεις, όχι εκείνες που θα τους κάνουν να υποφέρουν ως θεατές.

Γιατί επέλεξες τον τίτλο Sideway, αν η αγγλική εκδοχή αποτελεί πιστή μετάφραση του τουρκικού;

Δε σημαίνει ακριβώς το ίδιο. Αφορά σε κάτι που δε συμβαίνει στον κεντρικό δρόμο, αλλά στο πλάι, στο περιθώριο. Δε συνειδητοποιείς τι συμβαίνει εκεί, αλλά είναι πιο σημαντικό. Ίσως το αγνοείς, καθώς περπατάς στον κεντρικό δρόμο, αλλά ο παράδρομος είναι πιο επικίνδυνος.

Το αγκυροβολημένο πλοίο στ’ ανοιχτά είναι ένα από τα δυσοίωνα και δυσερμήνευτα σημάδια του φιλμ.

Υπάρχουν πολλά σημάδια στην ταινία, δε θέλω να πω τι σημαίνει το καθένα. Προσωπικά πιστεύω πως ό,τι συμβαίνει σήμερα είναι ένα είδος διολίσθησης προς κάποιο τέλος. Και βρίσκεται παντού. Στη χώρα μου, στη χώρα σου, στον κόσμο. Είναι η απουσία προοπτικής, η απουσία λογικής. Στην ταινία οι διάλογοι δε βγάζουν πάντα νόημα, γιατί χάσαμε τις καθημερινές μας διασυνδέσεις. Χάσαμε το έδαφος, γι’ αυτό και κατρακυλάμε. Είμαι πεσιμιστής.

Μου το είχες αναφέρει και στην προηγούμενη συνομιλία μας προ ετών στην Αθήνα.

Δες τι συνέβη έκτοτε στον κόσμο (γέλιο)! Δυστυχώς, είχα δίκιο. Με αυτή την ταινία προσπαθώ, λοιπόν, απλώς να αποτυπώσω το σημερινό κόσμο. Δεν μπορείς να κατονομάσεις τον τόπο ή να την τοποθετήσεις στο χρόνο.

Ούτε κι οι ήρωες έχουν όνομα.

Ούτε κι εκείνοι. Είναι πέραν του χρόνου, του χώρου, της εθνικότητας, της θρησκείας.

Το φιλμ αποπνέει, ωστόσο, μια ισχυρή, ακόμα και μεταφυσική, αίσθηση.

Γιατί όλοι περιμένουμε κάποιον να μας σώσει. Στο Ισλάμ, στο Χριστιανισμό, στην εβραϊκή θρησκεία υπάρχει πάντα το ίδιο μοτίβο, ότι χρειαζόμαστε κάποιον να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε. Αλλά και πως πριν την Ημέρα της Κρίσης θα υπάρχει ο Χριστός και ο Αντίχριστος. Στην ταινία μου δεν ξέρουμε ποιος είναι ο καλός και ποιος ο κακός.  Έχουμε κάποιους υποψήφιους για τον Αντίχριστο.

Αρκετούς!

Αρκετούς! Αλλά αναμένουμε κάποιον Χριστό.

Κι όχι απλώς με τη θρησκευτική έννοια.

Με κάθε έννοια. Την πολιτική.

Έχω την αίσθηση ότι υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στην ταινία σου και τις Αρμονίες του Βερκμέιστερ του Μπέλα Ταρ, κυρίως σε επίπεδο συμβολισμών. Συμφωνείς;

Θαυμάζω τον Μπέλα Ταρ, βεβαίως, Τον θεωρώ ιδιοφυή. Ποτέ δεν το είχα σκεφτεί αυτό που αναφέρεις, όμως. Συλλέγεις πράγματα στο μυαλό σου, υποσυνείδητα. Πρόκειται για μια ιστορία που είχα γράψει χρόνια πριν. Την έβγαλα, λοιπόν, από τo τσεπάκι μου.

Ήταν και η επιλογή της τοποθεσίας εξίσου σημαντική με την ίδια την αφήγηση;

Είναι η γενέτειρά μου, η Τραπεζούντα. Ειδικά το χειμώνα είναι τόσο σκοτεινή και ερημωμένη, ένα μέρος συνεχώς βροχερό. Στη διάρκεια των γυρισμάτων παρουσιάστηκε, ωστόσο, ένα πρόβλημα: δεν είχαμε αρκετή βροχή. Συμβαίνει, ξέρεις. Η κακοτυχία των σκηνοθετών (γέλιο). Ξέρω την υφή του μέρους και της περιοχής.

Και των ανθρώπων. Που παίζουν με εξαιρετική φυσικότητα, σαν να αναβλύζουν οι ερμηνείες από μέσα τους.

Και των ανθρώπων. Έχουν ξεχωριστά πρόσωπα. Οι περισσότεροι είναι κάτοικοι της περιοχής, των γύρω χωριών.

Η φωτογραφία του Ανδρέα Σινάνου είναι για μια ακόμα φορά μαγευτική, συναρπαστική, εγγενές στοιχείο της αφήγησης.

Είναι ιδιοφυία, είναι δάσκαλος. Είναι, επίσης, φίλος μου. Το να δουλεύεις μ’ έναν φίλο σε μια ταινία είναι μεγάλο πλεονέκτημα. Αποτελεί προνόμιο. Έχουμε ένα πρότζεκτ που ελπίζουμε πως θα γυρίσουμε το 2018.

Σου δίνει μια αίσθηση αισιοδοξίας η ολοκλήρωση της ταινίας σου;

Αν και είμαι πεσιμιστής, και παρότι η ταινία δεν είναι τόσο απαισιόδοξη όσο εγώ, δίνει κάποια ελπίδα. Αλλά και η επόμενη δουλειά μου βασίζεται σε ένα από τα μυθιστορήματά μου και είναι κάπως πιο μακάβρια (γέλιο). Αφορά σε κάποιον που επιστρέφει στη γενέτειρά του για την κηδεία του πατέρα του και τότε... συμβαίνουν πράγματα. Αρκεί για τώρα.

Όσο για το μέλλον του σινεμά, στο οποίο είσαι «ταγμένος»;

Γίνεται όλο και δυσκολότερο να γυρίζεις τέτοιες ταινίες. Το σινεμά στις μέρες μας μετατρέπεται σε αλισβερίσι. Και σ’ αυτή τη δουλειά πουλάω «πραμάτεια» κάπως βαριά, όχι ευπώλητη. Απλώς προσπαθώ να βγω από αυτό τον κύκλο.

Photo credit (Tayfun Pirselimoğlu): Γιάννης Κοντός.

Ευχαριστώ θερμά τον Paweł Dobrowolski  από το Γραφείο Τύπου του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βαρσοβίας για την πολύτιμη συνδρομή του στον προγραμματισμό της συνέντευξης με τον σκηνοθέτη στο πλαίσιο του Φεστιβάλ.

Η ταινία του Tayfun Pirselimoğlu Sideway προβάλλεται μεταξύ 15 και 18 Μαρτίου στον κινηματογράφο Αλκυονίς.