Simon Lereng Wilmont: «Η εσωτερική αλήθεια κάποιου αποκαλύπτεται καλύτερα αφτιασίδωτη»

Με κεντρικό θεματικό άξονα την καθημερινότητα ενός 10χρονου Ουκρανού πιτσιρικά που ζει με την αγαπημένη του γιαγιά σ’ ένα χωριό κοντά στην πρώτη γραμμή των συγκρούσεων στην Ανατολική Ουκρανία, ο Δανός ντοκιμαντερίστας Simon Lereng Wilmont εξερευνά στο Μακρινό γάβγισμα των σκυλιών τη σταδιακή «διάβρωση» της παιδικότητας σε καιρό πολέμου.

Κουβεντιάζουμε μαζί του ενόψει της προβολής του ντοκιμαντέρ του στο Διεθνές Διαγωνιστικό του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Στο πρώτο μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ σου Το μακρινό γάβγισμα των σκυλιών εξερευνάς την απότομη και βεβιασμένη ενηλικίωση του Όλεγκ, ενός 10χρονου Ουκρανού πιτσιρικά που ζει σ’ ένα ερημωμένο χωριό στη ρημαγμένη από τον πόλεμο Ανατολική Ουκρανία. Τι σε προσέλκυσε στο μέρος και τους ανθρώπους;

Αρχικά ήθελα να κάνω μια ταινία σχετικά με το τι προκαλεί σ’ ένα παιδί το να μεγαλώνει στη σκιά του πολέμου. Εννοώ, πώς το επηρεάζει να ζει σ’ ένα μέρος όπου διεξάγεται πόλεμος μόλις πέρα από τους λόφους στον ορίζοντα. Αυτή είναι η θλιβερή πραγματικότητα για πολλά παιδιά στις εμπόλεμες ζώνες του κόσμου, και ήθελα να δώσω στα παιδιά που είναι παγιδευμένα στη συγκεκριμένη σύγκρουση μια φωνή, επίσης.

Όπως ήρθαν τα πράγματα, ο πόλεμος σάρωσε τα πάντα κοντά και πάνω από μας στη διάρκεια της κινηματογράφησης. Έτσι, το ντοκιμαντέρ εξελίχτηκε σε μια ταινία σχετικά με το τι προξενεί σ’ ένα παιδί το να μεγαλώνει στην ομίχλη του πολέμου, και πόσο σημαντικές είναι οι προσωπικές σχέσεις, αν πρόκειται να επιβιώσεις με τα λιγότερα δυνατά εσωτερικά και εξωτερικά τραύματα.

Πώς εξελίχτηκε η σχέση με τον Όλεγκ στη διάρκεια των γυρισμάτων; Έγινες ένα είδος πατρικής φιγούρας ή φιγούρα μεγάλου αδερφού για εκείνον;

Ο Όλεγκ ήταν πραγματικά περίεργος απέναντί μου από την αρχή. Νομίζω πως με έβλεπε σαν μια παράξενη ύπαρξη από ένα εντελώς διαφορετικό κόσμο. Καθώς γνωριστήκαμε καλύτερα στη διάρκεια των γυρισμάτων, η περιέργεια γρήγορα αντικαταστάθηκε από τη ζωτικής σημασίας εμπιστοσύνη και την άνεση στην παρέα που κάναμε, κάτι πολύ ουσιώδες για ένα φιλμ όπως αυτό. Δε νομίζω ότι έγινα είτε πατρική είτε φιγούρα μεγάλου αδερφού για εκείνον, αλλά ειλικρινά ελπίζω να αισθάνεται όπως εγώ, ότι γίναμε στενοί φίλοι.

Το μακρινό γάβγισμα των σκυλιών όντως ακούγεται, κατά διαστήματα, σε όλη τη διάρκεια του φιλμ, αν και σπάνια βλέπουμε το οποιοδήποτε σκυλί σ’ αυτό. Λειτουργούν περισσότερο ως μια δυσοίωνη μεταφορά για τον πόλεμο που μαίνεται σχεδόν έξω από την πόρτα των πρωταγωνιστών;

Υπάρχουν πολλά σκυλιά του στρατού που κυκλοφορούν περισσότερο ή λιγότερο ανεξέλεγκτα στο χωριό. Γαβγίζουν όλη την ώρα. Οι στρατιώτες τα κρατάνε τριγύρω, γιατί ακούνε τους βομβαρδισμούς και τις ριπές με ολμοβόλα πολύ γρηγορότερα από τους ανθρώπους. Το γάβγισμα των σκυλιών, επομένως, ισοδυναμεί με την παρουσία στρατιώτη, και το μακρινό γάβγισμα είχε σκοπό να περιγράψει ότι ο πόλεμος διεξαγόταν ακριβώς στην άλλη πλευρά των λόφων.

Με έκανε ακόμα να σκεφτώ μια φράση από θεατρικό του Σέξπιρ: «Aφήστε ελεύθερα τα σκυλιά του πολέμου». Για μένα τα σκυλιά γίνονται εδώ μια μεταφορά για τις άγριες, πρωτόγονες και καταστροφικές δυνάμεις του πολέμου. Ακούγοντάς τα από μακριά, λοιπόν, θα σήμαινε πως ο πόλεμος έρχεται, και θα φτάσει εδώ σύντομα, κι αυτό ακριβώς ήθελα να επικοινωνήσω και με τον τίτλο και την ίδια την ταινία.

Ενώ η ταινία σου είναι απολύτως μελαγχολική, σκηνοθετείς με αξιοσημείωτη συναισθηματική αποστασιοποίηση, αυτοσυγκράτηση και ακρίβεια. Από σεβασμό για τους «ήρωές» σου; Ή, ίσως, γιατί η εσωτερική αλήθεια κάποιου αποκαλύπτεται καλύτερα αφτιασίδωτη;

Ναι, όντως νομίζω ότι η εσωτερική αλήθεια κάποιου αποκαλύπτεται καλύτερα αφτιασίδωτη. Κατά κάποιο τρόπο αυτό την κάνει ακόμα πιο όμορφη για μένα. Τούτου λεχθέντος, αν και θα μπορούσε να φαίνεται συναισθηματικά αποστασιοποιημένη, η εμπειρία των γυρισμάτων ήταν πολύ συγκινητική. Έπρεπε απλώς να καταπιέζω τα συναισθήματά μου μέχρι την ολοκλήρωση των γυρισμάτων.

Δεν κάνει καλό στο φιλμ, στους βασικούς χαρακτήρες και σε μένα, αν αφεθώ να κατακλυστώ από αυτά, όταν χρειάζεται να καταγράψω κάτι σημαντικό. Όσο συναισθηματική κι αν είναι η κατάσταση. Το ίδιο ισχύει και για το μοντάζ. Εδώ επιδιώκω να μην προσπαθήσω να επηρεάσω το κοινό υπερβολικά έντονα, αντιθέτως να αφήσω στους ανθρώπους χώρο να διαμορφώσουν τα δικά τους συναισθήματα και τις απόψεις.

Η τελευταία σεκάνς του ντοκιμαντέρ σου, χρονολογούμενη από το Νοέμβριο του 2017, επιβεβαιώνει ότι οι πρωταγωνιστές του είναι ακόμα ζωντανοί, αν και ο πόλεμος τους κυκλώνει πιο πολύ από ποτέ. Εξακολουθείς να βρίσκεσαι σε επικοινωνία με τον Όλεγκ, την γιαγιά Αλεξάντρα και τον Γιάρικ;

Ναι, βρίσκομαι ακόμα σε επικοινωνία μαζί τους. Πρόκειται, χωρίς αμφιβολία, για την πιο όμορφη, αλλά και πιο τραγική, σχέση που έχω ποτέ κινηματογραφήσει, μιας και ο κόσμος τους είναι τόσο εύθραυστος και το μέλλον τόσο αβέβαιο, λόγω και της ηλικίας της γιαγιάς και του πολέμου. Τους σκέφτομαι, λοιπόν, συχνά, και πάντα θα έχουν μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου. Στην πραγματικότητα, θα τους ξαναδώ στο τέλος του Μάρτη.

Το μακρινό γάβγισμα των σκυλιών έχει γίνει θερμά δεκτό στο φεστιβαλικό κύκλωμα μέχρι στιγμής, κερδίζοντας κορυφαία βραβεία τόσο στο IDFA, όσο και στο Γκέτεμποργκ. Δε φαντάζει λίγο ειρωνικό αυτό, αν αναλογιστούμε τη ζοφερή πραγματικότητα που θίγει;

Έχεις δίκιο. Είναι ένα πολύ παράξενο και ασαφές συναίσθημα το να γιορτάζω την επιτυχία, όταν ξέρω ότι ο Όλεγκ και η Αλεξάντρα είναι εκεί έξω, και ο πόλεμος ακόμα συνεχίζεται. Έχω παλέψει πολύ μ’ αυτό. Στο τέλος, προσπαθώ να εστιάσω στο γεγονός πως η ιστορία τους πραγματικά αγγίζει τους ανθρώπους, και ότι η εξιστόρηση και το μοίρασμα της ζωής τους σημαίνει κάτι ξεχωριστό- όχι μόνο σε αρκετούς στο δικό μας κομμάτι του κόσμου, αλλά, το πιο σημαντικό, σημαίνει πολλά για τον Όλεγκ και την Αλεξάντρα.

Ξέρω πως είναι πραγματικά περήφανοι για το φιλμ, εν μέρει γιατί, κατά ένα περίεργο τρόπο, είναι ένα είδος στερεοποιημένης ανάμνησης της ζωής τους σ’ αυτούς τους ταραγμένους καιρούς, αλλά, πιο ουσιαστικά, γνωρίζω ότι νιώθουν πως γίνονται ορατοί αυθεντικά, και ότι τους έχει δοθεί ένα είδος φωνής σε μια κατάσταση όπου πριν δεν είχαν καμία.

Ποιες είναι οι προσδοκίες σου από την προβολή του ντοκιμαντέρ στο 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης;

Δε φαίνεται να υπάρχει τέλος σ’ αυτή την παγωμένη και κάπως ξεχασμένη σύγκρουση στον ορίζοντα. Ας ελπίσουμε, λοιπόν, πως η προβολή της ταινίας στη Θεσσαλονίκη θα μπορέσει να προσελκύσει ανανεωμένη προσοχή στη διαμάχη και τους πολλούς πολίτες, οι οποίοι υποφέρουν κι από τις δυο πλευρές της πρώτης γραμμής.

Ευχαριστώ θερμά την Monica Hellström, παραγωγό της ταινίας, για την πολύτιμη συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης με τον σκηνοθέτη.

Το ντοκιμαντέρ του Simon Lereng Wilmont Το μακρινό γάβγισμα των σκυλιών προβάλλεται στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης την Τρίτη 6 Μαρτίου (κινηματογράφος Ολύμπιον, 17:45) και την Τετάρτη 7 Μαρτίου (αίθουσα Σταύρος Τορνές, 15:45).