Φίλιπ Φαν Λέου: «Στις μέρες μας οι πόλεμοι διεξάγονται σε βάρος των αμάχων»

Ένα διαμέρισμα στην εμπόλεμη ζώνη της Συρίας γίνεται καταφύγιο και φυλακή για μια οικογένεια και τους γείτονές της στην κλειστοφοβική σπουδή χαρακτήρων του Βέλγου Φίλιπ Φαν Λέου Εντός Ορίων. Με την σπουδαία Παλαιστίνια ηθοποιό Χιάμ Αμπάς στον πρωταγωνιστικό ρόλο, η ταινία απέσπασε βραβείο κοινού στην περσινή Μπερλινάλε (Πανόραμα) και στο 58^ο ΦΚΘ (ενότητα Ανοιχτοί Ορίζοντες) και προβάλλεται από τις 29 Μαρτίου στις αίθουσες. Συνομιλώντας με τον σκηνοθέτη.

Ο τίτλος της ταινίας σου υποδηλώνει το ενδιαφέρον σου για τη Συρία, αλλά και για την αποτύπωση ανθρώπων σε κατάσταση περιορισμού και ασφυξίας. Προέκυψαν ταυτόχρονα αυτοί οι δύο άξονες;

Αναζητούσα ένα τίτλο που θα «αγκάλιαζε» και την ιδέα της Συρίας, και την κατάσταση των ανθρώπων εκεί. Αν και όσα συμβαίνουν στη χώρα δεν είναι, δυστυχώς, κάτι μοναδικό, αποτελεί παράδειγμα με την έννοια ότι, στις μέρες μας, μου φαίνεται πως οι πόλεμοι δε διεξάγονται πλέον στα πεδία των μαχών, διεξάγονται σε βάρος των αμάχων. Αυτοί είναι οι κύριοι στόχοι όσων εμπλέκονται στις στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Είχες πάει στη Συρία πριν το ξέσπασμα του πολέμου;

Όπως λέω σε φίλους μου, είμαι το παράξενο κομμάτι σ’ αυτό το πρότζεκτ, γιατί δεν έχω βιώσει πόλεμο, ούτε έχω πάει ο ίδιος στη Συρία. Το 2010, ωστόσο, ενώ βρισκόμουν στη Βηρυτό ως διευθυντής φωτογραφίας σε γυρίσματα ταινιών άλλων σκηνοθετών, ήρθα κοντά με Σύρους κι έκανα φιλίες.

Πότε αποφάσισες ότι ήθελες να κάνεις κάτι για τη Συρία, λοιπόν;

Από την πρώτη στιγμή. Το σημαντικό ήταν μην περιοριστώ σε ρόλο θεατή που κάθεται μπροστά από την τηλεόρασή του καθιστάμενος μάρτυρας της βίας και νιώθοντας αβοήθητος. Δεν είχα, όμως, ένα θέμα. 1.5 χρόνο αργότερα, μια Σύρια φίλη, όταν την ρωτούσα για τους γονείς της, μου είπε ότι ο πατέρας της ζούσε στο Χαλέπι, ήταν αποκλεισμένος στο διαμέρισμά του επί τρεις βδομάδες λόγω του πολέμου και δεν ήξεραν πώς τα έβγαζε πέρα, γιατί η τηλεφωνική σύνδεση ίσα που λειτουργούσε.

Αυτό ήταν το «κλειδί». Μπορούσα να φανταστώ έναν άντρα παγιδευμένο στο διαμέρισμά του. Αντί για έναν μοναχικό άντρα, αποφάσισα, προφανώς, να χρησιμοποιήσω μια οικογένεια. Κι έπειτα, πολύ πριν από αυτό το φιλμ, ήθελα να καταπιαστώ με το ζήτημα του βιασμού ως όπλου πολέμου, ένα πολύπλοκο θέμα που χρειαζόταν ένα αυθεντικό πλαίσιο. Κι ένιωσα ότι αυτό ήταν το σωστό σκηνικό.

Σ’ αυτό το σκηνικό, η επιλογή ως μητριάρχισσας των εγκλωβισμένων του φιλμ της «μητριάρχισσας» των Παλαιστινίων ηθοποιών Χιάμ Αμπάς, η οποία παραδίδει μια από τις πιο δυνατές της ερμηνείες, υπήρξε ιδανική.

Άρχισα να σκέφτομαι την Χιάμ από την πρώτη στιγμή. Αισθάνθηκα πως ήταν η κατάλληλη περσόνα, κι αυτό με βοήθησε στη συγγραφή του σεναρίου. Είχαμε μια σύντομη συνάντηση στην Μπρατισλάβα και στη συνέχεια παραμείναμε σε στενή επαφή για κάποια χρόνια. Ένιωθα ότι δε θα απέρριπτε ένα προσιτό και αξιοπρεπές σενάριο.

Μ’ αυτό το πνεύμα επέλεξες και το υπόλοιπο cast, στη μεγάλη πλειονότητά του συριακής καταγωγής.

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα ήταν η δικιά μου έλλειψη αυθεντικότητας. Προσπαθούσα, λοιπόν, να προσδώσω αυθεντικότητα παντού. Ήμασταν πολύ τυχεροί, γιατί μέσα σε 3 βδομάδες τους βρήκαμε όλους. Ήταν σημαντικό να είναι συριακής καταγωγής, γιατί θα είχαν προσωπική εμπλοκή, και γιατί θα ήταν ένας καλός τρόπος να προωθηθεί η αυθεντικότητα της ταινίας μέσω αυτών.

Το φιλμ σου δεν παίρνει θέση σχετικά με την πολιτική κατάσταση στη χώρα.

Για μένα η ταινία δε θα έπρεπε να πάρει θέση, γιατί, από την οπτική γωνία των χαρακτήρων, δεν έχει καμία σημασία αν οι βομβαρδισμοί προέρχονται από τα αριστερά ή τα δεξιά. Κινδυνεύουν. Αυτό ήθελα να μεταφέρω. Φυσικά, αν «διαβάσεις» μεταξύ των γραμμών, ο ένας από τους δύο εισβολείς στο διαμέρισμα σου δίνει την εντύπωση ότι έχει σχέσεις με το καθεστώς, αλλά αυτό δεν εκφράζεται ανοιχτά.

Ήταν πρόκληση να διατηρήσεις αυτή την αίσθηση επιτακτικότητας και έντασης μέσα από τα γυρίσματα εντός ενός περιορισμένου χώρου, ενός διαμερίσματος;

Αυτό είναι το πιο δύσκολο να το εξηγήσω. Η οπτική μου γωνία είναι η δική τους. Ό,τι μπορούν να δουν, θα το δούμε. Ό,τι δεν μπορούν, δε θα το δούμε ποτέ. Δε μ’ ενδιαφέρει, εξάλλου, να δείξω κάτι στο οποίο δε θα μπορούσαν οι ίδιοι να είναι αυτόπτες. Ταυτόχρονα, πιστεύω πολύ στη δύναμη του ήχου. Όταν θέλουμε να μεταφέρουμε μια αίσθηση τρόμου ή κινδύνου, το βρίσκω πιο ξεκάθαρο να το κάνουμε μέσω του ήχου παρά μέσω εικόνων.

Έχοντας παρακολουθήσει ταινίες όπως η δική σου, το μεγαλύτερο μέρος του κοινού συγκινείται, κάποιοι μάλιστα σοκάρονται, χωρίς, ωστόσο, να κάνουν κάτι περισσότερο για τα ζητήματα που αυτές θίγουν. Είναι άλλοθι αδράνειας;

Δε θα το προσδιόριζα ως άλλοθι. Οι άνθρωποι είναι όντως συγκινημένοι, υπάρχει μια ευγνωμοσύνη και έχω  παρατηρήσει ότι το φιλμ παράγει μια καλύτερη κατανόηση της κατάστασης των προσφύγων στην Ευρώπη.

Δείξαμε την ταινία στις 12 Μαρτίου στη Βηρυτό σε μια γεμάτη αίθουσα κι οι Λιβανέζοι θεατές ταράχτηκαν, γιατί ήταν σαν να προβάλλαμε πίσω σ’ αυτούς αυτό που ήδη γνώριζαν από τη δικιά τους εμπειρία προ 20ετίας. Για εκείνους σημαίνει πως, εντέλει, υπάρχει κάτι που μπορεί να εξιστορήσει ό,τι δεν μπορούν πουν με τα δικά τους λόγια, και το βιώνουν ως αυθεντικό και ακριβές.

Η συντριπτική πλειονότητα των Σύρων θεατών, εξάλλου, ήρθε σε μένα εκφράζοντας ευγνωμοσύνη που αφηγήθηκα αυτό που πιστεύουν πως είναι η ιστορία τους. Το εκλαμβάνω ως κομπλιμέντο, αλλά αισθάνομαι κι ανακούφιση.

Από την άποψη του ποιος κάνει τι, νομίζω ότι όσοι από τα δυτικά κοινά παρακολουθούν την ταινία ήδη συμπονούν το συριακό λαό. Κάποιοι- μερικές φορές πολλοί- εξ αυτών ασχολούνται, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με την παροχή βοήθειας στους πρόσφυγες. Κι η ταινία αποτελεί ένα είδος πλεονεκτήματος για τους συγκεκριμένους ανθρώπους, κάτι που τους δίνει ενέργεια να κάνουν περισσότερα.

Πού ταξιδεύει το Εντός Ορίων;

Η ταινία μου κυκλοφορεί τώρα σε πολλές χώρες, ανάμεσά τους στον Καναδά, την Ιταλία, την Ισπανία, την Ελλάδα, στην Πορτογαλία στα μέσα Απριλίου, και μπορεί να προβληθεί στη Συρία, γεγονός τελείως απρόσμενο που με χαροποιεί ιδιαίτερα. Το φιλμ ταξιδεύει ανά τον κόσμο, κι εγώ μαζί του. Αυτή είναι η ανταμοιβή μου (γέλιο).

Ευχαριστώ θερμά την Άντυ Δημοπούλου από το Γραφείο Τύπου της Danaos Films για τη συμβολή της στον προγραμματισμό της συνέντευξης με τον σκηνοθέτη.

Η ταινία του Φίλιπ Φαν Λέου Εντός Ορίων προβάλλεται από τις 29 Μαρτίου στους κινηματογράφους σε διανομή της Danaos Films.