Håvard Bustnes: «Για να πολεμήσεις το φασισμό πρέπει να τον καταλάβεις»

Εστιάζοντας στην καθημερινότητα τριών γυναικών της Χρυσής Αυγής, ο Νορβηγός σκηνοθέτης Håvard Bustnes αποπειράται να διερευνήσει την άνοδο της νεοναζιστικής οργάνωσης στο πολιτικά αμφιλεγόμενο ντοκιμαντέρ του Τα κορίτσια της Χρυσής Αυγής.

Το φιλμ πραγματοποίησε την πανελλήνια πρεμιέρα του κατά τη διάρκεια του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ενώ θα προβληθεί στις 18 και 22 Απριλίου στην Αθήνα στο πλαίσιο του CineDoc. Συζητώντας με τον σκηνοθέτη.

Αποφάσισες να ασχοληθείς με τις συγκεκριμένες γυναίκες της Χρυσής Αυγής από επιλογή ή γιατί δε σου επιτράπηκε η πρόσβαση στους άντρες της νεοναζιστικής συμμορίας;

Αρχικά με ενδιέφερε πώς οι γυναίκες της Χ.Α. ανέτρεφαν τα παιδιά τους. Είχαμε πρόσβαση στην οικογένεια Γερμενή, γιατί ο παραγωγός μου Christian Falch είχε κάνει την παραγωγή στο ντοκιμαντέρ Blackhearts, που εστίαζε σε συγκροτήματα μπλακ μέταλ. Σ’ αυτό συμμετείχε και ο Γερμενής. Θεώρησα ότι έπρεπε να κάνω ένα μεγαλύτερο, πιο πολιτικό φιλμ. Λίγους μήνες μετά, η κοινοβουλευτική ομάδα της Χ.Α. συνελήφθη.

Υπήρχαν κάποιες «κόκκινες γραμμές» τόσο από τη δικιά σου, όσο και από τη δικιά τους πλευρά, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων; Πράγματα που δεν μπορούσαν να κινηματογραφηθούν ή να απαντηθούν;

Δεν έγινε έτσι. Υπήρχαν, ωστόσο, στιγμές κατά τις οποίες δε μας επιτράπηκε να έχουμε πρόσβαση σε ορισμένα μέρη, για παράδειγμα στα κεντρικά γραφεία τους. Αλλά αυτό συμβαίνει σε όλα τα ντοκιμαντέρ. Οι χαρακτήρες σου αποφασίζουν πότε θα σε προσκαλέσουν.

Έπειτα από λίγο, όμως, επρόκειτο όλο και περισσότερο περί ενός αγώνα για επικράτηση. Προσπάθησαν, βεβαίως, να κάνουν τη δικιά τους ταινία, κι εγώ τη δικιά μου, γι’ αυτό συμπεριλάβαμε κι εμένα ως χαρακτήρα, γιατί ήταν σημαντικό να δείξω στο κοινό ότι ήθελαν να κάνουν το φιλμ όπως το επιθυμούσαν.

Αυτή η σύγκρουση εν μέρει εξηγεί την πολυεπίπεδη προσέγγιση, στην οποία συνυπάρχουν αντιπαρατιθέμενα στοιχεία, όπως αποδόμηση, διακωμώδηση, απόπειρα κατανόησης του γιατί αυτά τα άτομα σκέφτονται και δρουν μ’ αυτό τον τρόπο και πληροφόρηση. Ποιος ήταν, λοιπόν, ο βασικός σου στόχος;

Πάντα ήμουν περίεργος πώς είναι δυνατόν να είσαι ναζιστής. Πίστευες στο ναζισμό ή δεν είχες άλλη επιλογή; Όταν, λοιπόν, είδα κλιπάκια με τους ανθρώπους της Χ.Α., σκέφτηκα ότι ήταν πιθανό να βρω απάντηση στην πραγματική ζωή του σήμερα στην Ελλάδα. Είναι ακόμα πιο δύσκολο να κατανοήσεις γιατί κάτι τέτοιο συμβαίνει στην εποχή μας, έχοντας όλη τη γνώση του τι έχει συμβεί.

Τι αποκόμισες από αυτές;

Δεν ξέρω αν πήρα απάντηση.

Νομίζω πως είναι πολύ ευφυείς.

Ήταν πολύ σημαντικό να δείξω ότι αυτό που κάνουν είναι επικίνδυνο. Παρόλα αυτά, θα ήταν πολύ πιο βολικό να τις παρουσιάσω σαν τέρατα. Σαν να είναι εκείνες τέρατα κι εμείς ανθρώπινες υπάρξεις, που δε θα μπορούσαμε ποτέ να γίνουμε σαν αυτές.

Δε νομίζω, πάντως, ότι το διακύβευμα εδώ είναι αν πρόκειται για ανθρώπους ή τι αυτό σημαίνει επί της ουσίας στην περίπτωσή τους, αλλά πώς δρουν σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο.

Κατανοώ αυτό που λες. Σέβομαι την άποψή σου.

Αναρωτιέμαι, επομένως, μιας και δηλώνεις στο ντοκιμαντέρ ότι είσαι ανθρωπιστής, θα μπορούσε ή θα έπρεπε η ανθρωπιστική προσέγγιση να επεκτείνεται και στην εξερεύνηση θεμάτων όπως ο νεοναζισμός;

Το ζήτημα είναι ποιος είναι ο στόχος μας. Στόχος μας είναι να απαλλαγούμε από αυτόν. Πώς θα γίνει αυτό; Νομίζω πως πρέπει να κατανοήσουμε τι πραγματικά σημαίνει. Για να πολεμήσεις το φασισμό πρέπει να τον καταλάβεις. Κι αν θεωρείς ότι όσοι πιστεύουν σ’ αυτόν είναι ανόητοι σκίνχεντ, αυτό θα ήταν πολύ πιο βολικό. Πρέπει να είσαι ευφυής. Και να κατανοήσεις όλες αυτές τις θεωρίες συνωμοσίας που είναι πολύ συνηθισμένες στην Ελλάδα και στην αριστερίστικη πλευρά του πολιτικού φάσματος.

Ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσεις τους φασίστες, πάντως, δεν είναι να τους πετάς πέτρες. Νομίζω πως αυξάνονται γιατί τόσο πολλοί τους επιτίθενται. Και αυτές οι δύο ομάδες αλληλοεξαρτώνται.

Διαφωνώ μαζί σου. Η άνοδος του νεοναζισμού οφείλεται σε ευρύτερους κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες, δεν μπορεί να αποδίδεται στη δράση των αντιφασιστών. Δεν πρόκειται για κάποια «βεντέτα» ανάμεσα σε αντιφασίστες και φασίστες.

Είναι πολύπλοκο ζήτημα.

Ως άνθρωπος και ως ντοκιμαντερίστας, ποιος πιστεύεις, λοιπόν, ότι είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να καταπολεμηθεί ο φασισμός;

Δεν είμαι ειδικός. Αν το ντοκιμαντέρ μου ήταν το μόνο για το ζήτημα, δε θα έπρεπε να είναι έτσι. Αποτελεί κομμάτι μιας ευρύτερης συζήτησης, ένα έργο τέχνης που στέκεται από μόνο του. Νομίζω πως η εκπαίδευση βοηθάει, ιδίως τα παιδιά, καθώς και η δημιουργία μιας δικαιότερης κοινωνίας, η προσπάθεια να έχουν όλοι δουλειά και αξιοπρεπές εισόδημα, ο τερματισμός της διαφθοράς.

Πώς είναι η κατάσταση με την Ακροδεξιά στη Νορβηγία; Απ’ όσο γνωρίζω, υπάρχει άνοδός της και στις σκανδιναβικές χώρες. Μην ξεχνάμε και τον Νορβηγό ακροδεξιό μακελάρη Άντερς Μπρέιβικ.

Νιώθουμε ντροπή για τα όσα συνέβησαν στη νήσο Utøya (σημ.: στις 22 Ιουλίου του 2011 ο ακροδεξιός τρομοκράτης Άντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ δολοφόνησε εκεί 69 άτομα). Στη Νορβηγία, πάντως, η σοσιαλδημοκρατία λειτουργεί αρκετά καλά, δεν είχαμε οικονομική κρίση και οι νεοναζί δεν είναι πολλοί.

Κρίμα που δεν ήσουν παρών στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Οι συζητήσεις με τους σκηνοθέτες είναι ωφέλιμες για όλους.

Δεν προσκλήθηκα. Νομίζεις ότι θα ήταν επικίνδυνο για μένα;

Στο πλαίσιο ενός κινηματογραφικού φεστιβάλ ο όποιος κίνδυνος είναι μικρός. Ας ελπίσουμε πως και οι αθηναϊκές προβολές του ντοκιμαντέρ σου θα προκαλέσουν ζωηρές συζητήσεις.

Οπωσδήποτε!

Το ντοκιμαντέρ του Håvard Bustnes Τα κορίτσια της Χρυσής Αυγής προβάλλεται στο πλαίσιο του CineDoc την Τετάρτη 18 Απριλίου στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών (19:30) και την Κυριακή 22 Απριλίου στον κινηματογράφο Ααβόρα (18:30). Περισσότερες πληροφορίες εδώ και εδώ.