Iris Zaki: «Οι μπερδεμένοι άνθρωποι είναι η ελπίδα»

Με επίκεντρο τις ατομικές αφηγήσεις Χριστιανών Αραβισσών και Εβραίων γυναικών, πελατισσών ενός συνοικιακού κομμωτηρίου στη Χάιφα, η Ισραηλινή ντοκιμαντερίστρια Iris Zaki ανιχνεύει, χωρίς αυταπάτες, με την πρωτότυπη ταινία της Στο κομμωτήριο τις δυνατότητες συνύπαρξης Ισραηλινών και Παλαιστίνιων. Κουβεντιάζοντας με την σκηνοθέτρια ενόψει της πανελλήνιας πρεμιέρας του ντοκιμαντέρ της στο πλαίσιο της 5^ης Εβδομάδας Ισραηλινού Κινηματογράφου την Παρασκευή 5 Μαΐου.

Ήξερες το κομμωτήριο, όπου εκτυλίσσεται το ντοκιμαντέρ σου, από την παιδική και την εφηβική σου ηλικία στη Χάιφα;

Βρήκα το κομμωτήριο έπειτα από υπόδειξη γειτόνισσας, ψάχνοντας μια τοποθεσία για τα γυρίσματα της ταινίας μου. Με σαγήνευσε η θετική ενέργεια που εξέπεμπε, ο αριθμός των γυναικών, οι οποίες σύχναζαν εκεί, και η μεταξύ τους οικειότητα. Ενδιαφερόμουν, εξάλλου, για τη γειτονιά, γιατί ήταν μια αραβική γειτονιά.

Υπήρξε, λοιπόν, ως χώρος ο κατάλληλος «σκελετός» της αφηγηματικής δομής του φιλμ;

Δε σχεδίαζα να συμπεριλάβω Εβραίες στην ταινία μου, ελπίζοντας να μιλήσω με Αράβισσες. Όταν, επομένως, ξεκίνησα, ήμουν λίγο ανήσυχη, γιατί πολλές Εβραίες είχαν αποδεχτεί να κινηματογραφηθούν. Κοιτάζοντας, ωστόσο, αναδρομικά, είναι το τέλειο μέρος. Το Στο κομμωτήριο είναι ένα ανθρωπολογικό φιλμ. Προσωπικά, δεν κάνω έρευνα πριν ξεκινήσω ούτε έχω χαρακτήρες, προσπαθώ να κάνω συζήτηση. Όλο μου το ντοκιμαντέρ αφορά στο πώς ξεκίνησα να κάνω μία ταινία, αλλά κατέληξα να κάνω μια διαφορετική, λόγω της πραγματικότητας της τοποθεσίας. Αυτή είναι κι η ομορφιά του ντοκιμαντέρ.

Ανέδειξες μια περισσότερο πολύπλοκη, και ίσως ελπιδοφόρα, πραγματικότητα.

Ακριβώς. Με περισσότερες «γκρίζες» περιοχές. Ήθελα να ακούσω περισσότερο για τη ζωή των Αραβισσών, όχι να καταπιαστώ με πολιτικά ερωτήματα άμεσα, επειδή με ενδιαφέρουν οι κοινότητες και η ζωή των μελών τους. Λόγω της παρουσίας Εβραίων γυναικών, έφερα στην επιφάνεια την πολιτική μου ατζέντα. Απέναντί τους ήμουν πιο ανοιχτή στο να εκφράσω τις απόψεις μου, το ίδιο κι εκείνες, κι έτσι η όλη διαδικασία έγινε πιο πολιτική. Με τις Αράβισσες, αντίθετα, μιλήσαμε πολύ για την παιδική τους ηλικία ή τον έρωτα. Από τη στιγμή, πάντως, που το φιλμ απέκτησε το χαρακτήρα πολιτικού ντοκουμέντου, έπρεπε να συμπεριλάβει διαφορετικές πολιτικές ατζέντες.

Πρόερχεσαι από μια ταραχώδη πολιτικά, ιστορικά και κοινωνικά περιοχή. Το γεγονός αυτό, το να παίρνεις πολιτική θέση και να κατηγοριοποιείσαι ανάλογα, λειτουργεί ως πρόκληση ή ως εμπόδιο στη δουλειά σου;

Είναι ταυτόχρονα βάρος και «παράδεισος». Όποτε ταξιδεύω στο εξωτερικό με την ταινία, πιέζομαι να είμαι μια «πρέσβειρα» της χώρας είτε είμαι εναντίον της κατοχής, είτε θέλω να προστατέψω το Ισραήλ, όταν ακούω να μιλάνε αρνητικά γι’ αυτό. Είναι μια χώρα, η οποία προσελκύει πολλή προσοχή. Άλλες χώρες που εμπλέκονται σε πολέμους δεν προσελκύουν πάντα την ίδια. Είτε το θέλω, λοιπόν, είτε όχι, στα Q&A πάντα μιλάω για πολιτική. Δεν έχω το προνόμιο να μιλάω απλώς για έρωτα, γιατί η ζωή στο Ισραήλ είναι εξαιρετικά πολιτική. Απέχω, ωστόσο, πολύ από το να είμαι ειδική, κι αυτό με τρομάζει. Με τρομάζει να κάνω σοβαρές δηλώσεις στις ταινίες μου.

Τι επιδιώκεις;

Προσπαθώ να «βυθιστώ» σε κοινότητες και να γίνω συμμετοχική παρατηρήτρια σε μια πραγματικότητα που είναι διαφορετική από τη δική μου. Αν κάνω μια ταινία για το Τελ Αβίβ, οι άνθρωποι θα είναι σαν εμένα, πολύ βαρετοί. Έχοντας ζήσει για χρόνια στο Λονδίνο, συνειδητοποίησα ότι ήθελα να εξερευνήσω την ισραηλινή και την εβραϊκή μου ταυτότητα. Όταν βρίσκεσαι στο εξωτερικό, στοχάζεσαι, κατά κάποιο τρόπο, πάνω στα διάφορα «στρώματα» της προσωπικότητάς σου.

Γιατί δεν υπάρχουν Μουσουλμάνες στο ντοκιμαντέρ σου;

Η απάντηση είναι πολύ απλή. Ήμουν αρκετά αδαής, ώστε ούτε καν να λάβω κάτι τέτοιο υπόψη. Νόμιζα ότι θα υπήρχαν και Χριστιανές Αράβισσες και Μουσουλμάνες.  Αργότερα συνειδητοποίησα πως η γειτονιά ήταν πολύ περισσότερο χριστιανική από ό,τι μουσουλμανική, και μάλιστα υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα στις Χριστιανές Αράβισσες και τις Μουσουλμάνες. Ηθικά θα ήταν λάθος να «ανοίξω» ένα τέτοιο ζήτημα, χωρίς να το εξετάσω κατάλληλα.

Συμμερίζεσαι την άποψη, την οποία εκφράζει μια από τις πελάτισσες του κομμωτηρίου, πως η κατάσταση θα ήταν καλύτερη, αν βρίσκονταν οι γυναίκες στην εξουσία; Τη βρίσκω συνολικά αφελή, αν φέρω στο μυαλό μου συγκεκριμένα παραδείγματα γυναικών που έχουν ασκήσει εξουσία.

Νομίζω απλώς ότι θα πρέπει να το προσπαθήσουμε. Σίγουρα πρόκειται για ένα κόσμο που κυριαρχείται από άντρες Το σύστημα είναι αρσενικό. Δε θα άρεσε, λοιπόν, στους άντρες να χάσουν την εξουσία τους, γι’ αυτό και κρατάνε τις γυναίκες έξω από το παιχνίδι. Μιας, όμως, και είμαστε εξίσου καλές, θα έπρεπε τα κυβερνητικά πόστα και οι βουλευτικές θέσεις να μοιράζονται 50/50. Σε σχέση με τις γυναίκες που μου ανέφερες, θα μπορούσα να σου παραθέσω μια μακρά λίστα αντρών, οι οποίοι έκαναν και συνεχίζουν να κάνουν φρικτά πράγματα. Για να καταλάβει μια γυναίκα μια θέση εξουσίας, μόνο σκληρή μπορεί να είναι και της ασκείται πολλή πίεση να λειτουργεί έτσι. Αν στη θέση του Πούτιν ή του Τραμπ βρίσκονταν γυναίκες, τα πράγματα θα μπορούσαν να λυθούν διαφορετικά, κι όχι με βόμβες. Έτσι νιώθω εγώ, κρίνοντας από την εμπειρία μου με άντρες.

Το ντοκιμαντέρ σου μου θυμίζει - ως προς την αυτοκριτική, αναστοχαστική του ματιά- την ταινία μυθοπλασίας των Παλαιστίνιων αδερφών Νάσερ Dégradé.

Δεν την έχω δει.

Στην προτείνω. Νομίζεις ότι λείπουν τέτοια φιλμ σε Ισραήλ και Παλαιστίνη;

Στο Ισραήλ έχουμε μόνο τους αριστεριστές ντοκιμαντερίστες, και δικαιολογημένα. Η κατοχή πρέπει να σταματήσει. Δε θα έπρεπε καν να έχει συμβεί, χρόνια πριν. Νομίζω, όμως, πως ο τρόπος, με τον οποίο αντιμετωπίζουν την άλλη πλευρά, είναι μόνο ως θύμα. Η αναπαράσταση της κατάστασης είναι μερικές φορές ρηχή. Δε μιλάω για το τι πρέπει να κάνουν οι Παλαιστίνιοι, που βιώνουν πολύ κακές συνθήκες. Κάθε πλευρά θα πρέπει, ωστόσο, να εξετάσει το «σπίτι» της. Γενικότερα, νομίζω ότι θα πρέπει οι άνθρωποι να είναι πιο συμπονετικοί, αλλά και να έχουν κριτική στάση και να είναι ρεαλιστές.

Είναι αφελές στις μέρες μας να πιστεύει κάποιος καλλιτέχνης πως η δουλειά του μπορεί να καλλιεργήσει μια κουλτούρα συνύπαρξης, κατανόησης, ανεκτικότητας;

Kαθόλου αφελές, νομίζω. Πιστεύω ότι υπάρχει πολλή αρνητικότητα, που προέρχεται από τα δελτία ειδήσεων, ακόμα και από τα ντοκιμαντέρ, τα οποία σου δείχνουν πόσο άσχημα πάνε τα πράγματα- είναι πολύ σέξι αυτό. Υπάρχουν Ισραηλινοί ντοκιμαντερίστες, σύμφωνα με ένα ισραηλινό βιβλίο, που χρησιμοποιούν τη σύγκρουση για να κάνουν ταινίες και να πάνε σε φεστιβάλ. Αυτό το οποίο δεν είναι σέξι είναι τα απλά πράγματα, οι απλοί άνθρωποι, οι άνθρωποι που δεν πολεμούν. Τα Μ.Μ.Ε. ενδιαφέρονται μόνο όταν κάποιοι αλλησκοτώνονται ή αν εμφανιστεί μια σπάνια φιλία ανάμεσα σε έναν Ισραηλινό κι έναν Παλαιστίνιο. Κι η ταινία μου αφορά σε τέτοιες περιπτώσεις, παρότι οι γυναίκες έχουν πολλές διαφορές και δεν είναι ίσες μεταξύ τους. Το Ισραήλ είναι μια εβραϊκή Δημοκρατία. Αυτή είναι αφήγηση. Θέλω να δίνω φωνή σε άνθρώπους που δεν είναι εξτρεμιστές, δεν είναι σίγουροι για τις απόψεις τους, που είναι μπερδεμένοι. Νομίζω πως οι μπερδεμένοι άνθρωποι είναι η ελπίδα.

Στο τέλος του ντοκιμαντέρ σε βλέπουμε να αποσυναρμολογείς τον εξοπλισμό της κινηματογράφησης. Μια υπόμνηση στο κοινό πως κάθε φιλμ παραμένει πάντα μια κατασκευή;

Ναι, είναι σαν μια πολύ στοχαστική πράξη. Την κινηματογράφησα γιατί θεώρησα ότι ήταν όμορφο να τελειώσω το φιλμ έτσι. Δεν το πολυσκέφτηκα, αλλά, τώρα που μιλάμε, μου αρέσει να δείχνω τις ατέλειες στη διαδικασία δημιουργίας μιας ταινίας, επειδή νομίζω πως έχει πλάκα, κι αυτό αντανακλά το στιλ μου, την έκανα μόνη μου. Δεν υπήρχε κάποιος να τοποθετήσει την κάμερα για μένα, ούτε προϋπολογισμός. Αλλά η σκηνή σχετίζεται και με το ότι η πραγματικότητα δεν είναι πάντα αυτό που φαίνεται. Το ντοκιμαντέρ μου, τελικά, αφορά στη ζωή.  

Το ντοκιμαντέρ της Iris Zaki Στο κομμωτήριο προβάλλεται σε πανελλήνια πρεμιέρα την Παρασκευή 5 Μαΐου, 18:00, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, στο πλαίσιο της 5^ης Εβδομάδας Ισραηλινού Κινηματογράφου.