Χλίνουρ Πάλμασον: «Το πιο δύσκολο στη δημιουργία φιλμ είναι το να είσαι ειλικρινής»

 

Χλίνουρ Πάλμασον (Φωτογραφία: Didar Domehri)

Υπαρξιακό road movie με έντονες θρησκευτικές «αποχρώσεις», η τρίτη μεγάλου μήκους ταινία του Ισλανδού σκηνοθέτη Χλίνουρ Πάλμασον, Η χώρα του Θεού, προβάλλεται από τις 26 Ιανουαρίου στους κινηματογράφους.

Μια εφ’ όλης της ύλης συνομιλία μαζί του.

Η τρίτη σου μεγάλου μήκους ταινία, Η χώρα του Θεού, ξεκίνησε με την ανακάλυψη κάποιων φωτογραφιών από το παρελθόν της Ισλανδίας;

Άρχισα να γράφω το σενάριο το 2013 και το θυμάμαι ενοχλητικό, άκαμπτο και συγκεχυμένο. Όταν εμπνεύστηκα την παράμετρο των φωτογραφικών πλακών, η διαδικασία συγγραφής του έγινε συναρπαστική και αστεία για μένα.

Ξεκίνησα, λοιπόν, να φαντάζομαι την κάθε εικόνα και το ποιοι ήταν οι άνθρωποι που ο ιερέας Λούκας, ο πρωταγωνιστής του φιλμ, φωτογράφιζε. Αυτό ερέθισε τη φαντασία μου.

Γι’ αυτό επέλεξες και το τετράγωνο φορμά για τα κάδρα σου;

Η ιδέα για τις φωτογραφίες είναι μυθοπλαστική, ξέρεις. Πολλοί πιστεύουν ότι η Χώρα του Θεού εμπνέεται από πραγματικές εικόνες.

Κι εγώ κάτι τέτοιο νόμιζα.

Δεν προσπαθώ να το συγκαλύψω ή να πω ψέματα γι’ αυτό. Ένιωσα πως το συγκεκριμένο στοιχείο ήταν το «κλειδί» που θα ενέπλεκε τους θεατές στην ταινία. Ποια ήταν η ερώτησή σου, όμως;

Για το τετράγωνο φορμά.

Δοκίμαζα διάφορα φορμά, στην πραγματικότητα, καθώς κινηματογραφούσα τοπία για ένα πρότζεκτ στα νησιά Φερόες.

Όταν, πριν από μερικά χρόνια, γύριζα το Μια λευκή, λευκή μέρα, χρησιμοποίησα το Super 35.

Έχω παρακολουθήσει και τις δύο προηγούμενες δουλειές σου, την πρώτη μάλιστα (Winter brothers) στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Λατρεύω το να βρίσκομαι σ’ αυτή την πόλη- και στην Ελλάδα, γενικότερα. Είναι απολύτως εντυπωσιακά. Δεν έχω ταξιδέψει στην Αθήνα, ωστόσο, πρέπει να το κάνω σύντομα.

Ας επιστρέψουμε στα του φορμά.

Ακόμα κι η κάμερα που χρησιμοποιεί ο Λούκας προσομοιάζει στο παλιό χολιγουντιανό φορμά, κι αυτό υπήρξε μια ευχάριστη έκπληξη.

Πού είναι γυρισμένη η ταινία;

Αποκλειστικά στην Ισλανδία, γύρω από την περιοχή όπου ζω.

Τι σε σαγήνευσε τόσο πολύ στο θρησκευτικό/μεταφυσικό στοιχείο, ώστε να επιθυμείς να το εξερευνήσεις υπό το πρίσμα ενός ιερέα ως κεντρικού χαρακτήρα;

Όλα ξεκίνησαν ως εξερεύνηση των καταβολών μου, με το να αντιπαραβάλλω τα αντίθετα. Αντιπαρέβαλλα την Ισλανδία με τη Δανία, την ισλανδική σημαία με τη δανέζικη, τα ισλανδικά με τα δανέζικα, δημιουργώντας δράμα μέσα από αυτό.

Μιλάω δανέζικα και ισλανδικά, κι έχω ζήσει και στις δύο χώρες, οι οποίες έχουν μια κοινή Ιστορία που ήθελα να καταλάβω αν εμπεριέχει κάτι άξιο προς εξερεύνηση. Όσο περισσότερο εμβάθυνα στη διαδικασία, τόσο περισσότερο χανόμουν.

Αυτό ελπίζω πάντα, να πάρει τον έλεγχο το κάθε εγχείρημα και να με εκπλήξει.  Δεν έχω προκαθορισμένες ιδέες σχετικά με το οτιδήποτε. Πιο πολύ μ’ ενδιαφέρει να θέτω ερωτήματα παρά να δίνω απαντήσεις.

Δε γνώριζα για τους εθνικούς/εθνικιστικούς ανταγωνισμούς ανάμεσα στις δύο χώρες- ακόμα και την ίδια την κοινή τους «προϊστορία». Με αυτή την έννοια, το φιλμ σου λειτούργησε και σε μια πληροφοριακή διάσταση για μένα.

Αυτό το ζήτημα ποτέ δεν έχει αποτυπωθεί κινηματογραφικά. Πρόκειται για μια ελάχιστα ειπωμένη ιστορία.

Γιατί συμβαίνει αυτό, κατά τη γνώμη σου;

Επειδή τείνουμε να εξερευνούμε τα πιο βίαια ζητήματα.

Το μοναδικό στη σχέση των δύο χωρών είναι ότι η Ισλανδία έγινε μερικώς ανεξάρτητη από τη Δανία το 1918 και πλήρως το 1944 και δε χύθηκε ούτε μια σταγόνα αίμα! Υπάρχει πολύ λίγο δράμα σ’ αυτό, έτσι δεν αποτελεί αντικείμενο αφήγησης.

Εμένα, όμως, ανέκαθεν μ’ ενδιέφεραν οι ιστορίες που αφορούν στη βασική συμπεριφορά των ανθρώπων. Όσο πιο περιορισμένη είναι η ευρεία αφήγηση, τόσο περισσότερο μπορείς να εξερευνήσεις τις πρωτόγονες ανθρώπινες ανάγκες/επιθυμίες.

Δε με ελκύουν οι περίπλοκες αφηγήσεις, ούτε καν οι πλοκές.

Πάντα τείνεις να εστιάζεις σε λειτουργικές, δυσλειτουργικές ή ανταγωνιστικές σχέσεις - ενδοοικογενειακές, ερωτικές ή ανάμεσα σε μέλη μιας κοινότητας.

Γιατί, ωστόσο, ο πρωταγωνιστής «έπρεπε» να είναι «άνθρωπος του Θεού»- ή, ίσως, ένας εξερευνητής της ζωής και του εαυτού του;

Θα μπορούσε να είναι ένας καλλιτέχνης. Η ταινία εκτυλίσσεται περί τα 1875, μια εποχή κατά την οποία οι Καθολικοί και οι Λουθηρανοί μάχονταν για την κυριαρχία στην Ισλανδία.

Είναι ένας ρομαντικός, αδαής ονειροπόλος που αναζητά ανθρώπους στα -ακόμα και στις μέρες μας- ακατοίκητα υψίπεδα της Ισλανδίας. Αν γεννιόταν σήμερα, πιθανότατα δε θα ήταν ιερέας.

Οπότε, η περίοδος που εκτυλίσσεται η αφήγηση «χρωμάτισε» την απόφασή μου. Και δεν είναι καν απόφαση. Απλά ο Λούκας φορούσε ιερατικό ένδυμα και κουβαλούσε μια κάμερα. Είναι ταυτόχρονα άνθρωπος του Θεού και μοντέρνος. Αντίθεση.

Ενώ δούλευα πάνω σ’ αυτό το φιλμ, διαρκώς αναζητούσα τα αντίθετα, και προσπαθούσα να τα φιλοτεχνήσω πολύ ξεκάθαρα, στα όρια του κλισέ ή της καρικατούρας. Ελπίζω, πάντως, οι χαρακτήρες να μη γίνονται καρικατούρες.

Είναι, για σένα, το σινεμά ένα εργαλείο εξερεύνησης του εαυτού σου και των ορίων του- ή και της υπέρβασής τους- και καλύτερης γνωριμίας μαζί του;

Είναι κάπως σαν ταμπού να μιλάς για τα φιλμ ως κάτι προσωπικό. Δε θέλω το σινεμά μου να είναι ιδιωτικό κατά καμία έννοια.

Θέλω, όμως, να είναι προσωπικό, να εξερευνώ το περιβάλλον μου και να περνώ χρόνο με τους ανθρώπους που αγαπώ, θαυμάζω και θέλω να συνεργαζόμαστε, κι αυτό προσπαθώ να κάνω.

Είναι πολύ σημαντική η ενέργεια των ανθρώπων, και «χρωματίζει» την ίδια την ταινία. Δεν έχω δει το Winter brothers από τότε που το έκανα, αλλά ξέρω πως διαθέτει μια ορισμένη ενέργεια, και αντανακλά τη δική μου ενέργεια εκείνης της περιόδου.

Η Χώρα του Θεού έχει μια σωματικότητα, και η δημιουργία της ήταν δύσκολη για το συνεργείο και το καστ. Έπρεπε να ταξιδεύουμε διαρκώς, τα γυρίσματα έγιναν σε εξωτερικούς χώρους, ενώ έβρεχε και χιόνιζε.

Είναι σαν να αποτελούμε κι εμείς κομμάτι του ταξιδιού. Θέλω οι ηθοποιοί με τους/τις οποίους/οποίες συνεργάζομαι να ωριμάζουν ώστε να γίνουν οι χαρακτήρες που υποδύονται.

Δεν μπορούμε να το προσχεδιάσουμε, και δυσκολεύομαι να μιλάω για τους χαρακτήρες και τις βιογραφίες τους. Θα αισθανόμουν σαν απατεώνας αν το έκανα.

Ίσως δε χρειάζεται καν.

Δεν έχει κάποια σχέση- κι αν το νιώθεις κάλπικο, τότε είναι κάλπικο. Πρέπει να είσαι ειλικρινής. Το πιο δύσκολο στη δημιουργία φιλμ είναι απλά το να είσαι ειλικρινής.

Είναι δύσκολο να είσαι δημιουργικός στο πλατό, γιατί το ίδιο το πλατό είναι μη δημιουργικό.

Το αδυσώπητο φυσικό τοπίο, στο οποίο αναφέρθηκες, κυριαρχεί στις ταινίες σου. Ήταν καθοριστικό και στη ζωή σου, ήδη από την παιδική ηλικία σου;

Ο καιρός και το τοπίο σε διαμορφώνουν, νομίζω. Όσο πιο δραματικές είναι οι καιρικές συνθήκες, τόσο περισσότερο σε καλύπτουν. Τις νιώθεις όταν σου λείπουν. Όταν ζούσα στη Δανία, αισθανόμουν την ασφυκτική ανάγκη να επιστρέψω στην Ισλανδία.

Πρόκειται για την επιθυμία για κάτι ιδιοσυγκρασιακό και αχανές. Τώρα που μιλάμε, έξω επικρατεί απόλυτη ησυχία, γιατί απόψε αναμένεται καταιγίδα: νιώθω αυτή την ενέργεια, κι αποτελεί τεράστιο μέρος της ζωής μου κι αυτού που κάνω.

Ο καιρός μού το υπαγορεύει. «Είμαστε σκλάβοι του καιρού», έγραφε στην ποιητική του συλλογή Η ενέργεια των σκλάβων ο Λέοναρντ Κόεν. Αληθεύει.

Δουλεύεις συνήθως ενστικτωδώς ή είσαι μεθοδικός κι οργανωμένος; Ή και τα δύο;

Παράξενο που το ρωτάς. Και τα δύο. Ανέκαθεν ήμουν ονειροπόλος. Εξαρτάται, όμως, από το ίδιο το υλικό. Αγαπώ το να δουλεύω. Είναι πιθανόν η αγαπημένη μου ασχολία.

Παρακολουθείς ταινίες κάνοντας ταινίες, ή το αποφεύγεις;

Δεν το αποφεύγω γιατί με επηρεάζει, αλλά γιατί δεν έχω χρόνο. Αλλά λατρεύω την παρακολούθηση φιλμ. Προσπαθώ να βλέπω δύο κάθε εβδομάδα σε Blue-ray, γιατί δεν έχουμε κινηματογράφους στην πόλη μου.

Χάλια!

Ζω σε μια πολύ απομονωμένη τοποθεσία και πρέπει να οδηγήσω πέντε ώρες για να βρω ένα σινεμά. Προσπαθούμε, ωστόσο, να ξανανοίξουμε έναν κινηματογράφο που λειτουργούσε όταν ήμουν παιδί.

Όντας αναγνωρισμένος, θα σε ακούσουν πιο προσεκτικά. Εξωφεστιβαλικά, υπάρχει ζωντανό κινηματογραφικό κοινό στην Ισλανδία;

Η Ισλανδία διαθέτει μια πολύ υγιή κινηματογραφική βιομηχανία για το μέγεθός της. Είμαστε, όμως, πολύ λίγοι παγκοσμίως, οπότε στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κοινό, αλλά μεμονωμένοι θεατές.

Δόξα τω Θεώ, χάρη στα φεστιβάλ και τη διεθνή διανομή, φτιάχνουμε ταινίες για διεθνή κοινά. Δε θα επιβίωνε η καρδιά μου αν απλά έκανα φιλμ για Ισλανδές και Ισλανδούς!

Για να είμαι απολύτως ειλικρινής, οι ταινίες μου τιμώνται πιο πολύ διεθνώς παρά στην πατρίδα μου.

Πάντως παρακολουθούνται και -κατά καιρούς- κερδίζουν σημαντικά βραβεία, επομένως αυτό σε βοηθάει να συνεχίζεις.

Αυτό είναι το πιο σημαντικό, αν μπορείς να συνεχίζεις: ως σκηνοθέτες αυτό αγαπάμε. Η διαδικασία είναι τα πάντα- το επόμενο βήμα, το επόμενο φιλμ.

Η ταινία του Χλίνουρ Πάλμασον Η χώρα του Θεού προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 26 Ιανουαρίου σε διανομή της One from the Heart.