Houman Seyedi: «Για μένα, η Ιστορία είναι σαν ένας ιός»

 

Το σύγχρονο ιρανικό σινεμά δείχνει και πάλι τα «δόντια» του, αυτή τη φορά μέσα από τη βραβευμένη στη Βενετία ταινία του Houman Seyedi, Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος, που προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 16 Φεβρουαρίου.

Πρωταγωνιστής της ο Σακίμπ, ένας φτωχός άστεγος εργάτης που βρίσκει δουλειά σ’ ένα κινηματογραφικό πλατό και συντρίβεται από τυράννους διαφόρων ειδών. Συζητώντας με τον Houman Seyedi.

«Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, κάνει όμως ομοιοκαταληξίες», σύμφωνα με το διάσημο απόφθεγμα που αποδίδεται στον Μαρκ Τουέιν, το οποίο παραθέτεις στην αρχή της πιο πρόσφατης ταινίας σου, Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος.

Με ποια έννοια η Ιστορία «κάνει ομοιοκαταληξίες»;

Για μένα, η Ιστορία είναι σαν ένας ιός. Τον γνωρίζεις, τον πολεμάς, αλλά επιστρέφει, με διαφορετική μορφή αυτή τη φορά, όμως πιο δυνατός.

Είναι σαν ένα ποίημα: μεγαλώνει μέσα σου χωρίς να το συνειδητοποιείς, οι δικτάτορες μεγαλώνουν χωρίς να το συνειδητοποιείς.

Ταινία μέσα στην ταινία, ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος είναι ένας στοχασμός για την Ιστορία, τον μύθο, το σινεμά και την πολιτική υπό το πρίσμα του Σακίμπ (Mohsen Tanabandeh), ενός φτωχού άστεγου εργάτη που βρίσκει δουλειά σ’ ένα κινηματογραφικό πλατό και συντρίβεται από τυράννους διαφόρων ειδών.

Νοιάζεσαι για/ταυτίζεσαι με τους αδικημένους της σύγχρονης ιρανικής κοινωνίας- και επιπλέον κάθε κοινωνίας; Και γιατί αποφάσισες να υιοθετήσεις το αφηγηματικό εύρημα του φιλμ-μέσα-στο-φιλμ;

Ο καλλιτέχνης εκμεταλλεύεται την κοινωνία του, μέσω άλλων κοινωνιών. Πάντοτε μισούσα τη δομή της ταινίας μέσα στην ταινία, αλλά δεν υπήρχε άλλος τρόπος.

Γι’ αυτό το φιλμ αναζητούσα έναν ψεύτικο κόσμο, ένα πρόπλασμα σπιτιού και δραματική δύναμη, και όλα αυτά δεν υπάρχει καλύτερο μέρος να βρεθούν από ένα κινηματογραφικό πλατό. Δεν ήταν μια ταινία.

Ο Σακίμπ συνδέεται με την Λαντάν, μια κωφάλαλη πόρνη. Γιατί αποτυπώνεται ως τέτοια;

Σκόπευες να προβείς σ’ ένα σχόλιο σχετικά με ένα ακανθώδες κοινωνικό ζήτημα, ή γιατί κι εκείνη είναι περιθωριοποιημένη όσο ο Σακίμπ, αν και με διαφορετικό τρόπο;

Προέρχομαι από μια κοινωνία όπου οι γυναίκες βρίσκονταν πάντα στο περιθώριο, αντιμετωπίζονταν σαν εργαλεία, δεν είχαν καμία επιλογή, δεν έπρεπε τις δει κανένας, ούτε να ακουστούν. Με το που εμφανίζονται, διαγράφονται γρήγορα.

Η Λαντάν είναι μια γυναίκα, θύμα αδαούς συμπεριφοράς. Πρόκειται για την εξουσία, ούτε καν την αγάπη δεν επιτρέπει.

Άλλοτε ίσα που ακούγεται, άλλοτε είναι γλυκομίλητος κι άλλοτε γίνεται αθυρόστομος σε βαθμό (αυτο)καταστροφής: ο Mohsen Tanabandeh παραδίδει μια δυνατή, πολυεπίπεδη ερμηνεία. Τι εκτιμάς περισσότερο στην υποκριτική του;

Ο Mohsen είναι ένας ευφυής ηθοποιός. Είναι πολύ ενδιαφέρον να δουλεύεις μαζί του. Όταν του εμπιστεύεσαι τον χαρακτήρα που έχεις συνθέσει, νιώθεις άνεση. Είναι υπέροχος στο να δημιουργεί τη στιγμή.

Mohsen Tanabandeh

Ο σκηνοθέτης της ταινίας-μέσα-στην-ταινία -που φέρει αφύσικες ομοιότητες με τον Αμπάς Κιαροστάμι- και τα περισσότερα μέλη του συνεργείου γίνονται λίγο λίγο κυνικοί και μοχθηροί «μικρο»-δικτάτορες/γκάνγκστερ.

Μετατρέπεται, κατά τη γνώμη σου, η φιλμική διαδικασία συχνά σε μια καταπιεστική εμπειρία;

Η ομοιότητα με τον δάσκαλο Κιαροστάμι είναι εντελώς συμπτωματική.

Πιστεύω ότι τα ανθρώπινα συμφέροντα συχνά μας κάνουν να κλείνουμε τα μάτια μας στην καταπίεση.

Επειδή θέτουμε τον εαυτό μας ως προτεραιότητα, επειδή νομίζουμε πως τα προβλήματα των άλλων δεν είναι τα δικά μας, σε ευθυγράμμιση με τη φιλμική κατασκευή βοηθάμε τον δικτάτορα.

Το συνταρακτικό τέλος της ταινίας φέρνει στον νου τη ρήση του Καρλ Μαρξ περί της επανάληψης της Ιστορίας ως φάρσας αλλά και την αναφορά της Χάνα Άρεντ στην «κοινοτοπία του κακού».

Πώς θα μπορούσαμε -συλλογικά όσο και ατομικά- να αποφύγουμε να γίνουμε οι υπαίτιοι του «κακού» στο κοινωνικό πεδίο;

Το μεγάλο ζήτημα εδώ είναι ότι μπορούμε να διαχωρίσουμε το καλό από το κακό.

Όταν, ωστόσο, βρισκόμαστε σε μια τέτοια κατάσταση, δε συνειδητοποιούμε τη λανθασμένη συμπεριφορά μας και πολλές φορές δε συνειδητοποιούμε πόσο έντονη επίδραση ασκούμε στη οικοδόμηση ενός δικτάτορα.

Το βλέμμα μας είναι εστιασμένο στην πραγματικότητα, και πιστεύουμε πως είμαστε ασφαλείς μέχρι να πλησιάσει ο κίνδυνος. Πρέπει, όμως, να γνωρίζουμε ότι αρκεί ένας δικτάτορας για να συμβεί ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος- όχι περισσότεροι.

Ο Τζαφάρ Παναχί, διεθνώς καταξιωμένος συνάδελφος και συμπατριώτης σου, αποφυλακίστηκε με εγγύηση πριν από μερικές μέρες.

Μιλώντας για ολοκληρωτικά καθεστώτα γενικότερα, πώς ένας σκηνοθέτης του σινεμά κατορθώνει να παρακάμψει τη λογοκρισία, όποια μορφή κι αν αυτή πάρει, διατηρώντας το δημιουργικό του όραμα ζωντανό;

Φαντάσου ότι έχεις απομείνει μονάχος σ’ ένα δάσος. Tι θα κάνεις; Πώς θα συνεχίσεις να ζεις και να επιβιώνεις; Γρήγορα μαθαίνεις το μονοπάτι, το μονοπάτι του αγώνα, και βρίσκεις μια δύναμη που ίσως ποτέ δεν είχες φανταστεί ότι θα έβρισκες.

Θα μπορούσες να έχεις υποχωρήσει, όμως αποφάσισες να επιμείνεις. Είναι δύσκολο, αλλά πιθανό.

Ευχαριστώ θερμά τον Mohammad Atebbai (Iranian Independents) για την καθοριστική συμβολή του στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Η ταινία του Houman Seyedi Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 16 Φεβρουαρίου σε διανομή του Cinobo.