Αλίς Ζενιτέρ: «Όταν γράφω, αισθάνομαι πιο δεκτική στον κόσμο γύρω μου»

 

Αλίς Ζενιτέρ (Φωτογραφία: Astrid di Crollalanza © Flammarion)

Ο Αντουάν είναι συνεργάτης ενός σοσιαλιστή βουλευτή. Η Αυτή είναι μια αντιθεσμική χάκερ. Οι δρόμοι τους διασταυρώνονται στο καινούριο μυθιστόρημα της Αλίς Ζενιτέρ, Σαν κράτος εν κράτει, έναν στοχασμό για το νόημα της πολιτικής.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε στα ελληνικά το φθινόπωρο του 2022. Μια συνομιλία με την συγγραφέα.

Το πρώτο σου μυθιστόρημα, Deux moins un égal zero, κυκλοφόρησε όταν ακόμα δεν είχες συμπληρώσει τα 17. Είναι η συγγραφή ένα είδος καλέσματος για σένα, το οποίο διαρκώς καλλιεργείς και εμπλουτίζεις;

Άρχισα να γράφω σαν παιχνίδι, πολύ νωρίς, γύρω στα επτά, και μου άρεσε περισσότερο από όλα τα άλλα παιχνίδια (τις κούκλες, τις καλύβες), οπότε συνέχισα.

Όταν γράφω, αισθάνομαι πιο δεκτική στον κόσμο γύρω μου, πιο φίνα στις αναλύσεις και τις αντιλήψεις μου παρά όταν ακούω, μιλάω ή σκέφτομαι. Συνεχίζω γιατί η ζωή μου θα ήταν αναμφισβήτητα φτωχότερη αν δεν έγραφα.

Και επίσης γιατί νιώθω ότι ακόμα μαθαίνω, ότι αναπτύσσω νέα εργαλεία, ότι κερδίζω σε ευελιξία.

Το κριτικά αναγνωρισμένο προηγούμενο μυθιστόρημά σου, Η τέχνη της απώλειας (Εκδόσεις Πόλις, 2019), ασχολείται με την ταραχώδη σχέση Γαλλίας-Αλγερίας.

Λαμβάνοντας υπόψη πως ο πατέρας σου είναι αλγερινής καταγωγής, ήταν η συγγραφή του ένας τρόπος να εξερευνήσεις τη σχέση σου με αυτό το αποικιοκρατικό παρελθόν;

Ήταν πάνω απ’ όλα ένα μέσο για την επανοικειοποίηση του όρου χαρκί, που συνδέθηκε με τον παππού μου όταν έφτασε στη Γαλλία (σημ.: Χαρκί ονομάζονταν οι Αλγερινοί Μουσουλμάνοι που συντάχθηκαν στο πλευρό της Γαλλίας στον Πόλεμο της Αλγερίας).

Πάντα αντιμετώπιζα τον όρο αυτό ως κάτι επαίσχυντο, επειδή οι μόνοι άνθρωποι που τον χρησιμοποιούσαν τον ενέτασσαν στο αφήγημα για τα οφέλη της γαλλικής αποικιοκρατίας.

Επομένως, με αυτή την έννοια, ναι, είχε να κάνει με το να έρθω αντιμέτωπη με έναν τρόπο -αρκετά διαδεδομένου στη Γαλλία- αντίληψης του αποικιακού παρελθόντος σήμερα.

Και ήθελα επίσης να γράψω μια αλγερινο-γαλλική ιστορία στην οποία οι κύριοι χαρακτήρες ήταν Αλγερινοί, όχι Γάλλοι από την Αλγερία, μια ιστορία όπου η Γαλλία ήταν η ξένη, το ψυχρό και αποσταθεροποιητικό αλλού.

Στην πραγματικότητα, ήθελα να γράψω μια ιστορία για τη μετανάστευση που δεν κρύβει τη μετανάστευση, όπως συνηθίζουν να κάνουν σήμερα τα δημοσιογραφικές ρεπορτάζ για τους μετανάστες.

Αν τα φαντάσματα της Ιστορίας κυριαρχούν στην Τέχνη της απώλειας, είναι το φάντασμα της (σύγχρονης) πολιτικής που κυριαρχεί στο Σαν κράτος εν κράτει.

Ήταν το μυθιστόρημα αυτό προϊόν απογοήτευσης από την πολιτική, θεσμική ή αντιθεσμική;

Όχι, ήταν μάλλον ένας τρόπος προβληματισμού σχετικά με τη δυσφορία που συνοδεύει αναγκαστικά τη μαχητικότητα:

Κάνω αρκετά; Σε σωστή θέση; Μπορώ να εκτιμήσω τι είναι πιθανό να πετύχει, να προκαλέσει μαζική, διαρκή αλλαγή στην κοινωνία; Και αν δεν μπορώ, τότε τι καθοδηγεί μια δέσμευση;

Νομίζω ότι με ενδιαφέρουν χαρακτήρες που είναι αγχωμένοι, ανήσυχοι και πως ήθελα να καταπιαστώ με το πολιτικό άγχος αυτή τη φορά.

Ο Αντουάν, ο άντρας πρωταγωνιστής του βιβλίου και συνεργάτης ενός σοσιαλιστή βουλευτή, ενσαρκώνει τον θεσμικό φορέα της πολιτικής, και συχνά θυμίζει έναν απομαγευμένο -και λιγότερο κυνικό, συγκριτικά με τον εργοδότη του- σοσιαλιστή.

Υπάρχουν «ίχνη» σου στον χαρακτήρα του;

Ναι. Με αγγίζει, σε κάθε περίπτωση.

Μερικοί αναγνώστες τον βρήκαν λίγο ήπιο σε σύγκριση με την Αυτή, αλλά με συγκινεί το δίλημμα του Aντουάν:

Η επιθυμία να αλλάξουν τα πράγματα, να καταρρεύσει το κατεστημένο από τη μια και από την άλλη η ανάγκη να ανήκει σε έναν καθησυχαστικό θεσμό, που τον επικυρώνει κοινωνικά. Είναι καταδικασμένος να είναι αιώνια δυσαρεστημένος.

H Αυτή, από την άλλη, μια αντιθεσμική χάκερ, διάγει μια επισφαλή και γειωμένη ζωή, σχεδόν πάντα «στην τσίτα». Μιας και ο χαρακτήρας της εμπνέεται από πραγματικά άτομα, τι σε συναρπάζει στην «κοινότητα» των χάκερ;

Η «ασυμμετρία» της, όπως αναφέρεται στο μυθιστόρημα;

Η ασυμμετρία είναι απολύτως συναρπαστική: η ασφάλεια των υπολογιστών είναι ένα πεδίο μάχης στο οποίο ένα απομονωμένο και αυτοδίδακτο άτομο μπορεί να θριαμβεύσει έναντι μιας πολυεθνικής.

Και μετά, υπάρχουν τρόποι για τους χακτιβιστές να οργανωθούν σε ομάδες, μαζικά, που μου φαίνονται ενδιαφέροντες. Κινήσεις όπως των σμηνών πουλιών ή των κοπαδιών ψαριών.

Θα πρόσθετα επίσης ότι οι εικονικές ταυτότητες, που κατασκευάστηκαν απόντος του σώματος, ήταν για μένα ένας νέος ρομαντικός τρόπος: υπάρχει μια ρευστότητα στο Διαδίκτυο που δε βρίσκεται στη «κρεατόσφαιρα».

«Το ίντερνετ πρέπει να το σκέφτεσαι σαν μια πόλη που εξευγενίζεται», η Αυτή λέει στον Αντουάν. Ο καπιταλιστικός «εξευγενισμός» όντως επιτίθεται σε όλα τα επίπεδα. Είναι αναστρέψιμη η κατάσταση, κατά τη γνώμη σου;

Αυτό είναι το θέμα μιας από τις πολιτικές συζητήσεις, στο μπαρ, μεταξύ του Αντουάν και των φίλων του: ποιος έχει αρκετούς ισχυρούς μοχλούς σήμερα για να αντιμετωπίσει την καπιταλιστική οργάνωση; Τα κράτη, ίσως.

Αλλά οι ίδιοι είναι εγκλωβισμένοι σε καπιταλιστικές επιχειρήσεις, οπότε τι θα τους ωθούσε να ξεφύγουν από αυτές; Μια επανάσταση; Ποια Και πώς ξεκινάς κάτι τέτοιο; Αν ήταν γνωστό, τότε θα υπήρχαν χιλιάδες.

Γι’ αυτό ο Aντουάν συνεχίζει να εργάζεται μέσα σε πολιτικούς θεσμούς, γι’ αυτό η Αυτή δεν υπολογίζει σε κανέναν άλλο εκτός από μια μικρή χούφτα «χακτιβιστές» (σημ.: ακτιβιστές του Διαδικτύου) για να πραγματοποιήσει ενέργειες...

Αν και το Σαν κράτος εν κράτει αποτυπώνει με πετυχημένο τρόπο απογοητευμένα άτομα σε αναζήτηση νοήματος στη ζωή και την πολιτική, δε φτάνει ποτέ σε μια συγκρουσιακή αφηγηματική κορύφωση.

Συμβιβάζεται, αντιθέτως, με ένα πιο συμφιλιωτικό, ενδοσκoπικό, ίσως και πρόσχαρο τέλος. Γιατί;

Έχω βαρεθεί τη δυναμική των συγκρούσεων πρόσωπο με πρόσωπο που βρίσκεται κάτω από μια τεράστια πλειονότητα της αφήγησης.

Ούτε ο Aντουάν ούτε η Αυτή μπορούν να διασταυρωθούν με μια ενσάρκωση του καπιταλισμού που θα μπορούσαν να νικήσουν.

Μπορούν να αγωνιστούν μόνο στη δική τους κλίμακα, να πετύχουν λίγο, να αποτύχουν πολύ και να ξεκινούν από την αρχή κάθε μέρα.

Είναι το εγχείρημα μιας ολόκληρης ζωής και σε αυτό το ταξίδι ζωής υπάρχουν και στιγμές γλυκύτητας και χαράς αφού ο ίδιος ο λόγος των αγώνων τους είναι ότι αυτές οι στιγμές υπάρχουν όσο το δυνατόν περισσότερο και για όσο πιο πολύ κόσμο γίνεται.

Η Γαλλία το τελευταίο διάστημα ταρακουνιέται από ένα «κύμα» μαζικών διαδηλώσεων και απεργιών εναντίον του σχεδίου του Προέδρου Μακρόν να αυξήσει το όριο συνταξιοδότησης από τα 62 στα 64 χρόνια.

Βλέπεις προοπτική -ακόμα και ελπίδα- σ’ αυτόν τον αγώνα, ή μια τέτοια εκτίμηση είναι πρόωρη;

Δεν μπορώ να προβλέψω το μέλλον. Αρκούμαι να χαίρομαι, στο παρόν, για το μέγεθος του κινήματος, ενώ ανησυχώ ότι η κυβέρνηση θα εφαρμόσει τον νόμο διά της βίας.

Παραφράζοντας το διάσημο σύνθημα του Μάη του ’68, Η ομορφιά βρίσκεται στον δρόμο, βιώνεται και η ομορφιά της πολιτικής καλύτερα «στον δρόμο»;

Και είναι τότε που η πολιτική γίνεται πιο συγκρουσιακή και επικίνδυνη για τις δομές εξουσίας;

Θεωρώ πως η πολιτική αντιπαράθεση είναι ιδιαίτερα όμορφη όταν επανεμφανίζεται στην καθημερινή ζωή, σε μέρη ή δομές όπου έχει ψευδώς διαγραφεί για οικονομικούς λόγους οι οποίοι είναι και πολιτικοί, ακόμα κι αν αυτό συγκαλύπτεται.

Δεν έχω φετίχ με τον δρόμο, αλλά διαπιστώνω ότι υπάρχει μια ομορφιά στο να κάνεις πικετοφορίες και καταλήψεις χώρων εργασίας ή κυκλικών κόμβων και -φυσικά- μια ομορφιά στις ZAD (σημ.: Ζώνες προς Υπεράσπιση, μαχητική κατάληψη περιοχών με στόχο την παρεμπόδιση έργων «ανάπτυξης» βλαπτικών για το περιβάλλον).

Ευχαριστώ θερμά τις Carole Saudejaud και Salma Elmoumni (Εκδόσεις Flammarion) για την καθοριστική συμβολή τους στην πραγματοποίηση της συνέντευξης και για την παραχώρηση της φωτογραφίας της συγγραφέως.

Το μυθιστόρημα της Αλίς Ζενιτέρ Σαν κράτος εν κράτει κυκλοφορεί στα ελληνικά από το βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ σε μετάφραση του Γιώργου Καράμπελα.