Victor Kossakovsky: «Το να κάνω ταινίες είναι ο τρόπος μου να είμαι ευτυχισμένος»

 

Συνομιλώντας με τον σπουδαίο Ρώσο ντοκιμαντερίστα Victor Kossakovsky για την οραματική, τρυφερή ταινία του Gunda, μια φιλμική «συνομιλία» με μια σειρά από αξιολάτρευτα, ευφυή ζώα.

Το ντοκιμαντέρ προβάλλεται από τις 23 Δεκεμβρίου και μας καλεί υπαινικτικά να επαναξιολογήσουμε τις προτεραιότητές μας ως είδος.

Σε ένα masterclass που είχατε παραδώσει στο πλαίσιο του IDFA το 2006 ένας από τους κανόνες σας που μοιραστήκατε ήταν «Μην κινηματογραφείς αν μπορείς να ζεις χωρίς να κινηματογραφείς».

Γιατί είναι η δημιουργία ταινιών τόσο ζωτική ανάγκη για εσάς;

Πιστεύουμε ότι χρησιμοποιούμε τις λέξεις για να εκφραστούμε. Εγώ, πάλι, πιστεύω πως χρησιμοποιούμε τις λέξεις για να κρυφτούμε.

Για παράδειγμα, λες απόλυτες αλήθειες στην μαμά, στον μπαμπά ή στα παιδιά σου; Ή μήπως υπάρχουν πολλά που δε λες; Κι όμως, είναι οι πιο κοντινοί σου άνθρωποι. Συνεπώς, τους μιλάς αλλά και δεν τους μιλάς, κατά κάποιον τρόπο.

Καθένας από εμάς αναζητά ευκαιρίες να είναι απολύτως ειλικρινής, κι ο δικός μου τρόπος είναι να κάνω ταινίες. Είναι ο τρόπος μου να είμαι ευτυχισμένος. Είμαι «εθισμένος» σ’ αυτή την ευτυχία.

Δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό για μένα από το να δω κάτι που οι άνθρωποι συνήθως δε βλέπουν και να μπορέσω να το φιλμάρω.

Πάντα ήθελα να κάνω το Gunda. Δε θα μπορούσα να πεθάνω πριν το γυρίσω.

Γιατί;

Σ’ όλη μου τη ζωή ήθελα να κάνω μια ταινία για τα ζώα.

Ήξερα ότι είναι ευφυείς υπάρξεις, έχουν συναισθήματα, υποφέρουν, έχουν συμπόνια, μπορούν να θυσιαστούν. Απολαμβάνουν τη ζωή, επίσης. Οι άνθρωποι δε θέλουν να το δουν, όμως.

Ανεξαρτήτως του πολιτικο-οικονομικού συστήματος εντός του οποίου κάθε άνθρωπος έχει ζήσει ή ζει, τα μη-ανθρώπινα έμβια όντα και το περιβάλλον δεν τίθενται ως προτεραιότητα εξίσου όσο και οι άνθρωποι.

Το κινηματογραφικό σας βλέμμα αντιστρέφει και αποδομεί αυτές τις προτεραιότητες.

Εσείς φταίτε γι’ αυτό! Ο Πρωταγόρας είχε πει: «Πάντων μέτρον άνθρωπος». Κι η Βίβλος διέπραξε το ίδιο λάθος, ήδη από την πρώτη της σελίδα.

Σαν να μην υπάρχουν άλλες ζωντανές υπάρξεις.

Είναι παράλογο αυτό. Έτσι, είμαστε περήφανοι για τους εαυτούς μας, θεωρούμε ότι είμαστε το πιο σημαντικό είδος.

Και μετά; Ένας μικρός ιός εμφανίζεται... Όποια απάντηση κι αν δώσεις στο πώς προέκυψε θα είναι επώδυνη και φρικτή, πιστεύω.

Μέχρι να σταματήσουμε να σκοτώνουμε άλλους, θα ζούμε σ’ αυτόν τον δυστυχισμένο κόσμο.

Πρέπει να μάθουμε πώς να σεβόμαστε, να δείχνουμε ενσυναίσθηση. Δεν έχουμε άλλη επιλογή.

Κοίτα γύρω σου! Τα δέντρα έχουν είκοσι αισθήσεις, εμείς μόνο πέντε. Θέλουμε να ζήσουμε εκατό χρόνια, ένα δέντρο μπορεί να ζήσει χιλιάδες! Ένας καρχαρίας 700. Οι μέδουσες εκατοντάδες- και τις βλέπουμε σαν κάτι τιποτένιο.

Όταν ήμουν τεσσάρων, περνούσα πολύ καιρό στην εξοχή, κι ένα γουρουνάκι ενός μηνός έγινε ο καλύτερος φίλος μου- το πιο σημαντικό γεγονός της παιδικής μου ηλικίας. Επικοινωνούσαμε, ήξερα ότι με καταλάβαινε.

Τι του συνέβη;

Κάποιοι συγγενείς φυσικά το σκότωσαν για κάποιον εορτασμό.

«Τι πρόβλημα έχεις;» μου έλεγαν. «Όλοι τρώνε κρέας». Η μητέρα μου μού είχε μεταδώσει αυτή την ενσυναίσθηση, πως όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί βιώνουν πόνο και χρειάζονται αγάπη.

Γιατί έχεις ζώα; Γιατί είναι καλή παρέα.

Είναι παράλογο να σκοτώνεις δισεκατομμύρια γουρούνια, αγελάδες και κοτόπουλα και τρισεκατομμύρια ψάρια κάθε χρόνο. Συστηματικά τα σκοτώνουμε, κι έπειτα τα καταψύχουμε, τα τεμαχίζουμε, τα μεταφέρουμε, τα μαγειρεύουμε.

Και θεωρείται φυσιολογικό. Οπότε για εσάς η χορτοφαγία είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια διανοητική στάση, είναι μια υπαρξιακή και ηθική επιλογή.

Ως είδος επιτρέπουμε στον εαυτό μας να σκοτώνει. Γι’ αυτό πρόκειται, όχι για να το να τρως ή να μην τρως κρέας, να πίνεις ή να μην πίνεις γάλα.

Επιτρέπουμε στον εαυτό μας να βασανίζει μια άλλη ζωντανή ύπαρξη, να την κλείνει σε στρατόπεδα συγκέντρωσης: το 99% των ζώων ζουν σε κλουβιά. Κάνουμε αυτό που εμείς θέλουμε.

Ζουν, λοιπόν, δέκα φορές λιγότερο απ’ όσο θα μπορούσαν να ζήσουν. Αν ένας άνθρωπος μπορούσε να ζήσει μέχρι τα εκατό, θα ήταν σαν τον σκοτώναμε στα δέκα!

Ευτυχώς, νεαροί και νεαρές μου γράφουν καθημερινά ότι το Gunda τούς άλλαξε τη ζωή. Ίσως είναι πιθανή η αφύπνιση των ανθρώπων.

Το ντοκιμαντέρ σας είναι «διαποτισμένο» από ενσυναίσθηση, κι όλες οι δουλειές σας αποπνέουν ένα θαυμασμό, μια μαγεία, μια τρυφερότητα για καθετί ζωντανό. Διακρίνονται για την ολιστική, συμπεριληπτική τους οπτική. Το εκτιμώ αυτό.

Όταν κάνουμε αυτό που υποτίθεται πως πρέπει να κάνουμε, είμαστε καλύτεροι απ’ ό,τι στην πραγματικότητα.

Στην πραγματική μου ζωή, δεν έχω καμία αίσθηση του χιούμορ, είμαι βαρετός. Κάποιες από τις ταινίες μου, όμως, είναι αστείες, άλλες αρκετά ευφυείς και φιλοσοφημένες.

Ένα φιλμ μού δίνει την ευκαιρία να είμαι πολύ καλύτερος απ’ ό,τι είμαι. Έτσι μπορώ να αλλάζω τον εαυτό μου, να ωριμάζω.

Κάθε ταινία με αλλάζει, κι αυτό είναι το όμορφο στο ντοκιμαντέρ. Στο ντοκιμαντέρ ξεκινάς με μια «οσμή» ιδέας και το φιλμ γίνεται μεγαλύτερο από σένα.

Αλλάζει και το κάθε ντοκιμαντέρ μέσα από τη διαδικασία δημιουργίας του;

Ακριβώς. Αν προφέρεις κάτι, πως είσαι χορτοφάγος, για παράδειγμα, έχεις ήδη πραγματοποιήσει το πρώτο βήμα και χρειάζεται μονάχα να συνεχίσεις.

Αν κάποιος με ρωτήσει ποιος είμαι και του απαντήσω «Είμαι ο Victor Kossakovsky, είμαι Ρώσος, γεννήθηκα στις 19 Ιουλίου του 1961 στο τότε Λένινγκραντ, σήμερα Αγία Πετρούπολη», αυτό δεν έχει καμία σχέση με μένα.

Κάποιοι άλλοι αποφάσισαν να γεννηθώ. Ή συνέβη κατά τύχη. Κι αν γεννιόμουν αλλού; Στην Τσετσενία, ας πούμε; Τότε, λογικά, εγώ θα πολεμούσα τους Ρώσους.

Ή αν είχατε γεννηθεί σε άλλο μέρος του κόσμου, θα διεξάγατε άλλους αγώνες. Ή όχι.

Πρέπει να αποδεχτείς πως ο άλλος θα μπορούσες να είσαι εσύ. Θα μπορούσα να γεννηθώ ως αυτός που αντιπαθώ! (Γέλιο). Το να μισείς, λοιπόν, μια κατηγορία ανθρώπων είναι πολύ λανθασμένο.

Εξακολουθώ, ωστόσο, να θέλω να είμαι σκηνοθέτης και να μη μεταδίδω ξεκάθαρα μηνύματα. Γι’ αυτό και στο Gunda δεν υπάρχουν διάλογοι, ούτε καν μουσική.

Η δουλειά με την εικόνα και τον ήχο είναι υποδειγματική. Και το ασπρόμαυρο πολλαπλασιάζει την ένταση του «μηνύματος». Γιατί το επιλέξατε;

Υπήρξε μια δύσκολη απόφαση και αρχικά δε χάρηκαν ούτε οι παραγωγοί ούτε η εταιρεία διανομής.

Με το ασπρόμαυρο αμέσως βλέπεις τα μάτια των ζώων, προσέχεις την προσωπικότητά τους. Με το έγχρωμο βλέπεις υπερβολικά πολλά.

Ήταν πολλές φορές που ένιωθα σαν να με κοιτάνε μέσα από τον φακό και να μου «μιλάνε». Το μοντάζ, εξάλλου, δημιουργεί μια αίσθηση συνέχειας δίνοντας την εντύπωση ότι τα ζώα βρίσκονται στο ίδιο μέρος.

Το σινεμά είναι μαγεία -ακόμα και τα ντοκιμαντέρ-, έτσι; Ακόμα κι αν το φιλμ είναι γυρισμένο στη Νορβηγία και τη Μεγάλη Βρετανία, το νιώθεις ως μια ενιαία τοποθεσία.

Κανένας δεν κρατάει τις αγελάδες όταν γερνάνε, γιατί δεν παράγουν πια γάλα. Τις κινηματογράφησα σε ένα καταφύγιο, λοιπόν, όχι σε μια φάρμα.

Υπάρχουν άνθρωποι με ενσυναίσθηση με άνθρωποι που πηγαίνουν στα σφαγεία, αγοράζουν ζώα τα οποία πρόκειται να πεθάνουν, τα μεταφέρουν στη γη τους και τους δίνουν την ευκαιρία να ζήσουν μέχρι να πεθάνουν από φυσικό θάνατο.

Οι αγελάδες που φίλμαρα ήταν πάνω από είκοσι χρονών. Σε τέτοια μέρη τα ζώα πιστεύουν ότι οι άνθρωποι είναι καλοί, κι έτσι σε αφήνουν να τα πλησιάσεις πολύ.

Σε αντίστοιχο καταφύγιο κινηματογράφησα και τις κότες. Δεν είχαν ξαναπατήσει χορτάρι. Ακόμα και η μονοπόδαρη κότα βλέπεις πως δεν είναι χαζή.

Ήμουν ο ευτυχέστερος άνθρωπος στον κόσμο όταν επέστρεφα στο σπίτι από το γύρισμα. Κάθε φορά που επισκέπτομαι έκτοτε την Gunda, την μητέρα γουρούνα, είναι συγκινητική εμπειρία. Το να κάνεις τη δουλειά σου είναι το καλύτερο στη ζωή.

Σε ό,τι με αφορά, ένιωσα να αποκτώ μεγαλύτερη ενσυναίσθηση και να διευρύνονται οι διανοητικοί ορίζοντες παρακολουθώντας το ντοκιμαντέρ. Σας ευχαριστώ γι’ αυτό.

Αν συνιστούσα κάτι, θα ήταν: «Δείτε αυτό το φιλμ με τα παιδιά σας». Κι έπειτα συζητήστε το μαζί τους. Σίγουρα τα παιδιά θα το καταλάβουν καλύτερα.

Ευχαριστώ θερμά την συμπαραγωγό του ντοκιμαντέρ Anita Rehoff Larsen για την πολύτιμη συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Το ντοκιμαντέρ του Victor Kossakovsky Gunda προβάλλεται από τις 23 Δεκεμβρίου αποκλειστικά στους κινηματογράφους Άστυ (Αθήνα) και Παύλος Ζάννας (Θεσσαλονίκη) σε διανομή της AMA Films.