Amel Alzakout: «Δεν ήθελα να μιλήσω από την οπτική γωνία του θύματος»

 

Στο καθηλωτικό πειραματικό ντοκιμαντέρ Μαβιά Θάλασσα η Σύρια καλλιτέχνις, σκηνοθέτρια και κατασκευάστρια μαριονετών Amel Alzakout καταγράφει το οριακά θανατηφόρο θαλάσσιο πέρασμά της από την Τουρκία στην Ελλάδα.

Συνομιλώντας μαζί της με αφορμή την πανελλήνια πρεμιέρα της ταινίας στο πλαίσιο του Docs in Exile Film Festival (15-19 Δεκεμβρίου).

«Κινηματογραφώ αυτό το ταξίδι για σένα», δηλώνεις στη Μαβιά Θάλασσα. Είναι συγκεκριμένος ο παραλήπτης αυτής φιλμικής «επιστολής», ή θα μπορούσε να είναι ο οποιοσδήπoτε;

Είναι ο σύντροφός μου και συν-σκηνοθέτης το ντοκιμαντέρ, Khaled Abdulwahed. Απευθύνεται, ωστόσο, και στον θεατή, είναι ένα «ανοιχτό» γράμμα.

Αυτό υπέθεσα.

Βρισκόμασταν στην Ιστανμπούλ, κι ο Khaled προσκλήθηκε στο Berlinale Doc Station. Μπορούσε να φτάσει αεροπορικά εκεί.

Στην αρχή ήθελα να κινηματογραφήσω το ταξίδι για μένα. Θα ήταν κάτι ασυνήθιστο, αν και βέβαια γνώριζα αγαπημένους φίλους που εγκατέλειπαν τη Συρία.

Δυο φορές προσπάθησα, λοιπόν, να υποβάλω αίτηση για visa για τη Γερμανία, αλλά απορρίφθηκε. Έφτασα στα όριά μου.

Οπότε σου είχε απομείνει μόνο ένας τρόπος.

Ακριβώς. Σκεφτόμουν κατόπιν πώς θα μπορούσα να το φιλμάρω για να διατηρήσω μια ανάμνησή του.

Ταυτόχρονα, ο Khaled ήταν πολύ ανήσυχος γι’ αυτή την προοπτική και μου πρότεινε να επιστρέψει και να ταξιδέψουμε μαζί. Το θεώρησα, όμως, συναισθηματικό και χαζό.

Θα επηρεαζόταν, εξάλλου, και το νομικό status του, κι έπειτα θα χρειαζόταν να πληρώσουμε τον λαθροδιακινητή για δύο ανθρώπους.

Του είπα, λοιπόν, ότι θα κινηματογραφήσω το ταξίδι μόνη μου.

Και η κατάσταση εξελίχθηκε άσχημα.

Πάντα σκέφτεσαι το κακό σενάριο, δεν πρόκειται για κρουαζιέρα.

Αν και φανταζόμουν πως θα ήταν ένα δύσκολο ταξίδι, ποτέ, δε μου πέρασε από το μυαλό ότι η βάρκα θα βυθιζόταν ολότελα.

Όταν βυθίστηκες στην υδάτινη «άβυσσο» και μπορούσες να πεθάνεις ανά πάσα στιγμή, διέθετες την απαραίτητη, ίσως ενστικτώδη, εσωτερική δύναμη να επιβιώσεις;

Όπως αναφέρεις στο ντοκιμαντέρ, υπήρξες ένας από τους λίγους τυχερούς ανθρώπους που επέζησαν.

Δεν ήταν θέμα τύχης.

Στην αρχή δεν καταλάβαινα τι συνέβαινε, κι ήμουν τρομαγμένη. Ταυτόχρονα, έπρεπε να κρατηθώ από κάτι.

Μετά, όταν οι άνθρωποι άρχιζαν να διασκορπίζονται και να εξαφανίζονται, αναρωτιόμουν αν διασώθηκαν ή αν απλώς πέθαναν, κι αν εγώ έπρεπε να συνεχίσω ή να τα παρατήσω.

Πρέπει να κρατηθείς από τις αγαπημένες αναμνήσεις σου, κι αυτό βλέπεις στο φιλμ.

Κι από το πιθανό μέλλον σου.

Το όραμα του μέλλοντος και τις οικείες αναμνήσεις σου. Γι’ αυτό και αποφασίσαμε να προσδώσουμε στο ντοκιμαντέρ μια οικεία οπτική.

Όντως αποπνέει οικειότητα και ούτε στο ελάχιστο δεν υιοθετεί μια ηδονοβλεπτική ματιά. Αισθητικά διαφέρει από τη μεγάλη πλειονότητα αντίστοιχων ταινιών. Τι υπαγόρευσε αυτή τη στιλιστική επιλογή;

Υπήρξε μια συνειδητή επιλογή από την αρχή.

Ήμουν στην Αθήνα σε σπίτι φίλων όταν πρωτοείδα το υλικό που είχα τραβήξει. Η ίδια η κάμερα είναι πολύ μικρή, χωρίς οθόνη, και δεν ήμουν πεπεισμένη αν φίλμαρε ή όχι.

Ήταν προσδεδεμένη στον καρπό μου όλη την ώρα. Ήθελα, λοιπόν, να βεβαιωθώ ότι είχε τραβήξει. Όταν το διαπίστωσα, την έκλεισα.

Στο Βερολίνο πια την ξανάνοιξα, και με σόκαρε η οπτική της. Δε μου θύμιζε καν αυτά που είχα δει.

Οποτεδήποτε έβλεπα το πρόσωπό μου στο υλικό, ένιωθα άσχημα για τον εαυτό μου και τον κάθε/την κάθε άλλο/άλλη στην αντίστοιχη κατάσταση.

Ξέρουμε πόσο εύκολο είναι να δείξεις οποιουδήποτε είδους τραγωδίες, και θα αποκτήσεις χιλιάδες θεατές.

Ασκείς κριτική σ’ αυτή τη (δυτική) ματιά, όταν αναφέρεις το ελικόπτερο που πετούσε πάνω από τη βάρκα και δεν ήξερες ποιος ήταν ο σκοπός του.

Είναι εύκολο να προσελκύσεις την προσοχή, αλλά αυτό πρέπει να γίνει; Aναρωτιέσαι τι θετικό προξενεί η φρίκη που βλέπεις.

Ασφαλώς, όταν ζεις σε ένα δικτατορικό καθεστώς όπως στη Συρία, είναι πάντα καλό να καταγράφεις τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Να αναρτάς, όμως, τέτοιες εικόνες στα social media ή να τις δημοσιοποιείς μέσω της Τηλεόρασης; Οι άνθρωποι που υφίστανται το καθετί έχουν αξιοπρέπεια.

Δε θέλαμε, επομένως, να δείξουμε πρόσωπα, γιατί αισθανόμασταν άσχημα γι’ αυτό, και μάλιστα χωρίς καν έναν στοχασμό πίσω από μια τέτοια επιλογή.

Τι είναι πιο σημαντικό, η εικόνα ή η ιστορία; Ζούμε σε έναν κόσμο όπου οι εικόνες είναι πιο σημαντικές από τους ανθρώπους που βιώνουν το οτιδήποτε. Αυτό που μένει είναι η αληθινή ιστορία κι όσα ζουν οι άνθρωποι.

Ως καλλιτέχνις, σκηνοθέτρια και κατασκευάστρια μαριονετών, καθίστασαι ευκολότερα πιο ορατή -και άρα πιο εκτιμητέα ως αυτή που είσαι- σε σύγκριση με το αν ήσουν μια «ανώνυμη» μετανάστρια;

Καλή ερώτηση, γιατί αφορά όλο το σκεπτικό για τη δημιουργία αυτού του ντοκιμαντέρ.

Κουβαλάς ένα βάρος όταν διαθέτεις τέτοιες αποδείξεις, κι είναι πολύ δύσκολο να μην τις μοιραστείς.

Ακόμα και πριν κάνουμε το ντοκιμαντέρ, ένιωθα την ανάγκη να μιλήσω για όσα είχαν συμβεί στη Συρία. Ήθελα να τα βγάλω από μέσα μου. Η ταινία με βοήθησε να εγκαταστήσω μια απόσταση ανάμεσα σε μένα και σε μένα ως θύμα.

Σίγουρα δεν ήθελα να μιλήσω από την οπτική γωνία του θύματος, αν και παραμένω ένα. Το να αφηγηθείς μια ιστορία υπό προσωπικό πρίσμα την καθιστά ακόμα πιο κυρίαρχη.

Ως συλλογική μνήμη, ωστόσο, γιατί αυτό που συνέβη σε μένα συνέβη και σε όλους τους άλλους. Σίγουρα δεν εκπροσωπώ τους πρόσφυγες μέσα από το ντοκιμαντέρ.

Ήθελα, πάντως, να επισημάνω τη σημασία των προσωπικών ιστοριών.

Ήταν πολύ δύσκολο να ξεκινήσω την καλλιτεχνική μου καριέρα μ’ αυτό το φιλμ. Μου αρέσει πολύ η πειραματική τέχνη, και δε χρειάζεται να είναι πάντα άμεση και βαριά.

Γιατί ήταν δύσκολη αυτή η αφετηρία;

Επηρέασε τη δουλειά μου θετικά και αρνητικά, γιατί έχω «κολλήσει» σ’ αυτό το αρχείο για πάντα, ως εκείνη που διέσχισε τη θάλασσα.

Αν δεν ήμουν καλλιτέχνις, πώς θα διαχειριζόμουν το τραύμα; Η τέχνη, επομένως, ήταν ο τρόπος μου. Με βοήθησε σε κάποια φάση- και δε με βοήθησε, σε άλλες στιγμές.

Χαίρομαι που η Μαβιά Θάλασσα θα προβληθεί σε φυσικό χώρο, στο πλαίσιο του Docs in Exile Film Festival. Είναι η πρώτη δουλειά σου γενικότερα που παρουσιάζεται στην Ελλάδα;

Σημαίνει για μένα πολλά το γεγονός ότι προβάλλεται στην Ελλάδα, γιατί προέρχεται από εκεί και οι Έλληνες είστε κομμάτι της. Μακάρι να βρισκόμουν στην Ελλάδα.

Κινηματογραφικά θα είναι και τα επόμενα «βήματά» σου;

Προς το παρόν δουλεύω πάνω σε πρότζεκτ video art.

Το κινηματογραφικό μου πρότζεκτ σχετίζεται με τις μαριονέτες που ανέφερες. Με ενδιαφέρει η λεπτή ισορροπία ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και τη μυθοπλασία, κάτι που έμαθα από τη Μαβιά Θάλασσα.

Και η καινούρια μου δουλειά θα κινείται ανάμεσα στα δύο.

Ευχαριστώ θερμά την Nevena Milašinović (Lightdox) για την πολύτιμη συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Το ντοκιμαντέρ των Amel Alzakout και Khaled Abdulwahed Μαβιά Θάλασσα προβάλλεται στο πλαίσιο του Docs in Exile Film Festival, στο Exile Room (Αθηνάς 12, Μοναστηράκι) την Πέμπτη 16 Δεκεμβρίου, 19:00.