Aleem Khan: «Η ταυτότητά σου δεν έχει να κάνει με το να διαλέγεις πλευρά»

 

Aleem Khan (Φωτογραφία: Mark Senior)

H αγάπη, ο θάνατος, η πίστη, η ταυτότητα βρίσκονται στον πυρήνα της θαυμάσιας, χαμηλών τόνων ταινίας του Βρετανο-Πακιστανού Aleem Khan, Μετά την αγάπη.

Βραβείο γυναικείας ερμηνείας στην εκπληκτική πρωταγωνίστρια Joanna Scanlan στο 61^ο ΦΚΘ. Συζητώντας με τον σκηνοθέτη με αφορμή την έξοδο του φιλμ στα σινεμά στις 16 Δεκεμβρίου.

Παρακολουθώντας το διακριτικό μεγάλου μήκους ντεμπούτο σου, Μετά την αγάπη, μου ήρθε στο μυαλό το Μυστικά και Ψέματα, το αριστούργημα του Μάικ Λι. Ήταν από τις αναφορές σου;

To αγαπώ κι εγώ, είναι απίστευτο φιλμ, κι ο Μάικ Λι είναι απίστευτος σκηνοθέτης. Το έχω δει πολλές φορές και αντιλαμβάνομαι τους παραλληλισμούς.

Στην πραγματικότητα, όμως, άντλησα έμπνευση από τη δικιά μου εμπειρία, τη δικιά μου οικογένεια, τη δικιά μου κουλτούρα.

Όταν γράφω ένα σενάριο, προσπαθώ να μη βλέπω ταινίες κατ’ αυτόν τον τρόπο, και αποφεύγω το να μιμούμαι, αλλιώς διακυβεύεται η πρόθεσή μου.

Μιλώντας, λοιπόν, για αυτοβιογραφικές αναφορές, προέρχονταν αυτές από το ευρύτερο κοινωνικό ή το στενότερο οικογενειακό περιβάλλον σου;

Αρχικά, ήθελα να κάνω ένα φιλμ που θα εξερευνά το πώς δομείται η ταυτότητα.

Κατόπιν, το για ποιους κατασκευάζουμε αυτή την ταυτότητα, πώς μέσω της ώσμωσης γινόμαστε ένα κομμάτι της εκδοχής της/του συντρόφου μας.

Σε ό,τι με αφορά, η μητέρα μου είναι Μουσουλμάνα προσήλυτη. Άλλαξε θρησκεία όταν παντρεύτηκε τον πατέρα μου.

Μεγαλώνοντας ως μιγάδας αγγλικής και πακιστανικής καταγωγής αναρωτιόμουν σε ποια πλευρά βρισκόμουν.

Όταν, όμως, ενηλικιώθηκα, συνειδητοποίησα πως η ταυτότητά σου δεν έχει να κάνει με το να διαλέγεις πλευρά- είσαι και τα δύο.

Εξαναγκάζεσαι, ωστόσο, σε πολύ νεότερη ηλικία να λειτουργήσεις με έναν συγκεκριμένο τρόπο, κι αυτό σου προκαλεί σύγχυση.

Πρόκειται, νομίζω, για μια οικουμενική εμπειρία. Όλοι προσπαθούμε να αντιληφθούμε τη θέση μας στον κόσμο.

Γι’ αυτό και το Μετά την αγάπη έχει τέτοια απήχηση, επειδή ως αφήγηση σχετικά με την ανθρώπινη κατάσταση είναι οικουμενικό.

Είναι μια ταινία για την αγάπη και τον θάνατο. Υπάρχει κάτι πιο καθολικό από αυτά;

Joanna Scanlan

Και για την απώλεια της αίσθησης του εαυτού ώστε να ευνοηθούν αγαπητικές σχέσεις με συγκεκριμένους άλλους στη ζωή του κάθε ανθρώπου.

Το να ερωτεύεσαι σημαίνει να χάνεις τον εαυτό σου.

Εκεί βρίσκεται η παραδοξότητα της αγάπης. Όταν ερωτεύεσαι με κάποιον, θέλεις να είσαι κομμάτι του, κι αυτό δεν είναι αρνητικό.

Η Mary, η πρωταγωνίστρια της ταινίας, όταν πεθαίνει ο άντρας της δεν πενθεί μόνο για την απώλεια του άλλου μισού της και του παιδιού που είχε χάσει, αλλά και γιατί ανακαλύπτει πως είχε μοιραστεί την αγάπη του με κάποια άλλη.

Υπάρχουν, επομένως, διαφορετικά επίπεδα θλίψης και το ταξίδι της Mary συνίσταται στην επαναρύθμιση της αίσθησης του εαυτού της.

Στα φιλμ οι άνθρωποι συνήθως κινούνται πολύ γρήγορα. Η θλίψη, αντιθέτως, είναι κάτι ήσυχο που το επεξεργάζεσαι αργά.

Η ταινία αφορά, εξάλλου, και στη συναρπαστική δυαδικότητα εντός μας στην καθημερινή ρουτίνα και τις τελετουργίες, όπως το να προσεύχεσαι ή να φτιάχνεις τσάι. Σωματικά βρίσκεσαι εκεί, αλλά το μυαλό σου είναι κάπου αλλού.

Σε τέτοιες ταπεινές δραστηριότητες βλέπουμε την πρωταγωνίστρια «αφιλτράριστη». Το φιλμ, όμως, δεν έχει να κάνει με την Mary ως Μουσουλμάνα, αλλά με μια γυναίκα που πενθεί. Η θρησκευτική πίστη της είναι μόνο μια πτυχή της ταυτότητάς της.

Η πίστη σίγουρα συνιστά μια σημαντική παράμετρο. Πόσο σημαντική έχει υπάρξει για σένα ως βίωμα εντός του περιβάλλοντος όπου μεγάλωσες;

Μεγάλωσα σε μουσουλμανική οικογένεια. Αυτή είναι η κουλτούρα που βίωσα, και υπήρχαν πολλά όμορφα πράγματα μέσα της.

Ήθελα να αναπαρίσταται η ομορφιά της κουλτούρας μου κινηματογραφικά. Στα φιλμ οι χαρακτήρες Μουσουλμάνων συνήθως παρουσιάζονται με ακραίο τρόπο: είτε είναι τρομοκράτες είτε εντυπωσιακοί αθηλτικοί αστέρες.

Ή μονάχα θύματα καταπίεσης.

Ποτέ δεν τους βλέπουμε -στο σινεμά ή και στα μίντια- ως καθημερινούς ανθρώπους.

Ο τρόπος που προσεύχεται η Mary είναι τόσο φυσικός όσο και το να φτιάχνει τσάι. Και οι δύο δραστηριότητες αποτελούν έκφραση αγάπης.

Nathalie Richard (αριστερά), Joanna Scanlan (δεξιά)

Από την άλλη, ο μακαρίτης σύζυγός της διήγε διπλή ζωή, γεγονός που εγείρει ένα ζήτημα ως προς το αν αυτό συνδεόταν με μια ορισμένη βίωση της θρησκείας ή όχι.

Το απορρίπτω έντονα αυτό.

Αν κάποιος συνδέει την εξωσυζυγική σχέση του Ahmed με τη θρησκεία, αυτό λέει περισσότερα για τη μισαλλοδοξία του ίδιου παρά για την πραγματικότητα. Πολλοί άνθρωποι, διαφορετικών καταβολών, έχουν παράλληλες σχέσεις.

Η ταινία εξετάζει την ηθική «πυξίδα» των χαρακτήρων, το ποιος έχει την ηθική εξουσία στον κόσμο, γιατί όλοι είμαστε υποκριτές, όλοι εξαπατούμε τους ανθρώπους που αγαπάμε.

Συμφωνώ.

Όλοι έχουμε αρχές, αλλά όλοι τις παραβαίνουμε. Κανένας από τους χαρακτήρες του φιλμ δεν είναι αθώος, ο ένας λέει ψέματα στον άλλο. Ήταν, επομένως, σημαντικό να δείξω την Mary ως τρισδιάστατο χαρακτήρα, όχι ως αγία.

Έτσι φτάνουμε στην αλήθεια, όταν βλέπουμε τους εαυτούς μας ως επιρρεπείς σε λάθη.

Επί της ουσίας, η Mary και η Geneviève, η «άλλη γυναίκα», μοιάζουν πολύ περισσότερο απ’ όσο αρχικά υποπτεύεται κάποιος.

Τις βλέπουμε ως ίσες. Όταν πρωτοαντικρίζουμε την Mary, την κρίνουμε βάσει της εμφάνισης, της ενδυμασίας, της ηλικίας, του πάχους της.

Έτσι την προσεγγίζει και η Geneviève.

Το κοινό θα την κρίνει κι εκείνη βάσει του πώς αλληλεπιδρά με την Mary.

Ήθελα να κινηθώ πέρα από το προσωπείο, γιατί η αλήθεια βρίσκεται πίσω από το εξωτερικό «κέλυφος». Όταν καταρρέει το προσωπείο, βλέπουμε κάτι πιο αγνό και καθαρό.

Σταδιακά κάθε γυναίκα βλέπει τον εαυτό της στην άλλη.

Σαν καθρέφτης.

Απολύτως. Η ταινία εκτυλίσσεται στο Dover και το Calais, που βρίσκονται απέναντι.

Σε βιωματικό επίπεδο, είναι και το υδάτινο στοιχείο σημαντικό για σένα;

Γνωρίζω πολύ καλά αυτά το τοπία, γιατί ο παππούς και η γιαγιά μου ζούσαν κοντά στο Dover. Πέρασα την παιδική μου ηλικία στους γκρεμούς. Ο άνεμος, η θάλασσα και τα πουλιά ήταν κάτι βασικό. Όπως και το «καρδιοχτύπι» των μηχανών των φεριμπότ.

Ο σχεδιασμός του ήχου είναι κομβικός στην έκφραση των εσώτερων συναισθημάτων των χαρακτήρων, κι όλοι τους συνδέονται με κάποιο φυσικό στοιχείο.

Ήταν ενδιαφέρον να τους σκέφτομαι ως φυσικά στοιχεία που αλληλεπιδρούν στα συγκεκριμένα τοπία. Ήθελα ν’ «ακούω» αυτό το «καρδιοχτύπι», να εισβάλει στους χώρους.

Η αφηγηματική διακριτικότητα, λεπτότητα και οικονομία του Μετά την αγάπη μου θύμισε τα υπέροχα διηγήματα του Raymond Carver. Είσαι και βιβλιόφιλος;

Διαβάζω, αλλά δεν είμαι «βιβλιοφάγος». Προτιμώ να πηγαίνω σε γκαλερί και μουσεία. Το βρίσκω πιο εύκολο.

Ήθελα, πάντως, το φιλμ να αποπνέει λυρισμό, να είναι σαν παραβολή, γιατί υπάρχει πολύ νόημα στον τρόπο που το καδράρουμε και το ακούμε, που κινούνται οι χαρακτήρες.

Όλα συμβάλλουν στο να επικοινωνηθεί η ουσία αυτού που προσπαθείς να πεις.

Joanna Scanlan (αριστερά), Nathalie Richard (δεξιά)

Όπως και οι ερμηνείες, με προεξάρχουσα εκείνη της Joanna Scanlan στον ρόλο της Mary.

Μοιάζει κάπως με την μητέρα μου.

Υπάρχουν, όμως, λίγα λόγια στην ταινία, η σιωπή λέει τα πάντα. Αυτό ισχύει και στη ζωή. Η γλώσσα είναι τόσο περιοριστική, δεν είναι ανεπτυγμένη κι εκλεπτυσμένη.

Η μουσική, το φαγητό επικοινωνούν σε μια πολύ διαφορετική, πολύ οικουμενική συχνότητα.

Η Joanna μπορεί να «πει» τα πάντα με τα μάτια της. Αγαπώ το είδος του σινεμά που βασίζεται στην ησυχία και επιτρέπει στην ερμηνεία ενός χαρακτήρα να μη φλυαρεί.

Παρομοίως. Γενικότερα, πάντως, εκτιμώ τη λεπτότητα και τη σιωπή όπου χρειάζεται, και συχνά τείνουν να (μου) λείπουν.

Η μυρωδιά, η γεύση, ο ήχος μάς οδηγούν πολύ βαθύτερα στο υποσυνείδητό μας, μάς «γειώνουν».

Η Mary θέλει να διατηρήσει την ανάμνηση του συζύγου της και μέσω της μαγειρικής. Όταν χάνεις κάποιον, κρατάς σφιχτά καθετί που άφησε πίσω του.

Το Μετά την αγάπη «σάρωσε» στα φετινά BIFA (Βρετανικά Βραβεία Ανεξάρτητου Κινηματογράφου). Σε επίπεδο κινηματογραφικού οράματος, το θεωρείς ανεξάρτητο;

Σίγουρα είναι ανεξάρτητο.

Όχι μόνο λόγω της σκηνοθετικής πρόθεσης και του ήθους, αλλά και σε επίπεδο χρηματοδότησης. Η ταινία υλοποιήθηκε με δημόσιους πόρους μέσω του BBC και του BFI.

Είμαι ευτυχής, αλλά και εκπλήσσομαι που κέρδισε τόσο πολλά βραβεία τις προάλλες, γιατί είμαστε ένα μικρό φιλμ, ενώ άλλα έχουν πολύ περισσότερους πόρους.

Με συγκίνησε που η εγχώρια κινηματογραφική βιομηχανία το εκτίμησε και συγκίνησε το κοινό.

Γράφεις τη δουλειά σου για τον εαυτό σου. Όταν, όμως, τη μοιράζεσαι, δεν ανήκει πια σε σένα.

Όταν άλλοι συνδέονται μ’ αυτή και την κάνουν δικιά τους, είναι πολύ ικανοποιητικό.

Ευχαριστώ θερμά την Lucy Harris (Sayle Screen) για την πολύτιμη συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Η ταινία του Aleem Khan Μετά την αγάπη προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 16 Δεκεμβρίου σε διανομή της StraDa Films.