Azra Deniz Okyay: «Δεν αναγνώριζα τον εαυτό μου σε ό,τι έβλεπα στην Τουρκία»

 

Αισθητικά ολοκληρωμένο και πολιτικά αιχμηρό, το Φαντάσματα στην πόλη, μεγάλου μήκους ντεμπούτο μυθοπλασίας της Azra Deniz Okyay, είναι μια σπονδυλωτή ιστορία με φόντο μια υποβαθμισμένη γειτονιά της Ιστανμπούλ.

Μετά την πανελλήνια πρεμιέρα της στο 61o ΦΚΘ, όπου απέσπασε δύο βραβεία, η ταινία προβάλλεται από τις 16 Σεπτεμβρίου διαδικτυακά. Συνομιλώντας με την σκηνοθέτρια.

Γιατί επέλεξες να δώσεις τον τίτλο Φαντάσματα στην πόλη στην τόσο ανησυχαστική, επείγουσα και σύγχρονη ταινία σου;

Ένιωθα σαν ένα φάντασμα (γέλιο), δεν καταλάβαινα αν υπήρχα ή όχι.

Ήθελα επίσης να δω, αισθητικά και μεταφορικά, πώς οι άνθρωποι μπορούν να εξαφανιστούν εξαιτίας μιας διακοπής ηλεκτρικού ρεύματος, και το να επανεμφανιστούν από το σκοτάδι τούς κάνει πάλι να μοιάζουν με φαντάσματα.

Αισθάνεσαι λιγότερο φάντασμα έχοντας ολοκληρώσει αυτό το φιλμ;

Το σινεμά μπορεί να φέρει κάποιο φως, οπότε δε θα είμαι πια εγώ και οι φίλοι/φίλες μου φαντάσματα μετά από αυτό.

Όλοι μιλούσαν για όσα μιλούσαμε στην ταινία, αλλά ταυτόχρονα το να τη δώσουμε με έναν καλλιτεχνικό τρόπο ήταν σαν ένα μανιφέστο όπου ανέπτυσσα τον ρυθμό μου.

Τη γύρισα με έναν υπερδραστήριο τρόπο, όπως υπερδραστήρια είναι κι η γενιά μου.

Δεν αναγνώριζα τον εαυτό μου σε ό,τι έβλεπα στην Τουρκία.

Νιώθεις πως ανήκεις σε μια αναδυόμενη γενιά σκηνοθετών από την Τουρκία ή ότι η δουλειά σου δεν μπορεί να ταξινομηθεί;

Πρώτα απ’ όλα, οι καταβολές μου είναι πολλές.

Η γιαγιά μου κατάγεται από τη Γευγελή, ο πατέρας μου από τη Βουλγαρία, ενώ η οικογένειά του είναι νομάδες από το Τουρκμενιστάν, κι εγώ άρχισα να μαθαίνω γαλλικά σε ηλικία τριών χρονών. Δεν αναγνώριζα τον εαυτό μου ως τουρκοπούλα.

Για τη δημιουργία του φιλμ χρησιμοποίησα πολλές τεχνικές, γιατί προέρχομαι από το πεδίο της video art.

Άρχισα να γυρίζω την πρώτη μου δουλειά όταν ήμουν δεκαεφτά. Ανήκω σε μια γενιά που δε χρειάζεται να σκεφτεί τρεις φορές για να πει ένα πράγμα. Εισάγουμε νέες τεχνικές, νέους ήχους, κι οι άνθρωποι το χρειάζονται αυτό.

Μιας κι οι χαρακτήρες της ταινίας σου είναι γυναικείοι, υποθέτω ότι ήθελες να φέρεις τη γυναικεία ή/και τη φεμινιστική διάσταση στην επιφάνεια. Λείπει αυτό από την τουρκική -και άλλη- πραγματικότητα;

Δεκαπέντε χρόνια πριν η κατάσταση ήταν διαφορετική, τώρα οι γυναίκες -και ως διανοούμενες- έχουν εξαφανιστεί, κι αυτό συμβαδίζει με την κυβερνητική πολιτική.

Είμαι γυναίκα, ξέρω πώς μπορούν οι γυναικείοι χαρακτήρες να μιλήσουν, ήθελα να δείξω τις γυναίκες που γνωρίζω.

Δημιουργείς πειστικούς χαρακτήρες, με σάρκα και οστά, όχι απλώς σύμβολα. Κι αυτό είναι ένα επίτευγμα, αν μάλιστα αναλογιστούμε ότι πρόκειται για το μεγάλο μήκους ντεμπούτο σου μυθοπλασίας.

Αυτό είναι το πιο σημαντικό πράγμα που έμαθα σε όλη μου τη ζωή.  

Η μητέρα μου πάντα μού έλεγε ότι το να συνθέσεις μια ιστορία δεν είναι τίποτα, πρέπει να βρεις το δικό σου συγγραφικό στιλ.

Το να αναλαμβάνεις ρίσκα όταν δουλεύεις είναι το πιο σημαντικό.

Kι η Ιστανμπούλ αποτελεί άλλον ένα χαρακτήρα.

Ακριβώς.

Εξακολουθείς να ζεις εκεί;

Μέχρι το 2010 ζούσα στο Παρίσι, όπου πήγα στα δεκαεφτά μου για να σπουδάσω σινεμά. Επέστρεψα το 2010, γιατί ο πατέρας μου ήταν άρρωστος και του παραστάθηκα.

Εκείνη την περίοδο, ανάμεσα στο 2009 και το 2012, συνέβαιναν πολλές πολιτικές διαδηλώσεις, ενώ άνοιγαν καινούριες γκαλερί και νέες ιδέες και διανοητικές αντιπαραθέσεις εμφανίζονταν. Υπήρξε μια «έκρηξη» υβριδικών ιδεών.

Μετά το 2013 όλα άλλαξαν, κι ήρθε η σκοτεινιά που δείχνω στο φιλμ. Μουσικοί φίλοι μου -ετεροφυλόφιλοι ή γκέι- δεν είχαν πια χώρο για να δώσουν μια συναυλία.

Το να κινηματογραφώ τους φίλους μου είχε και μια αρχειακή διάσταση, όπως ένας πολεμικός φωτορεπόρτερ πρέπει να τραβήξει πολλές φωτογραφίες για να κατανοήσει μια κατάσταση.

Η δυστοπία που αποτυπώνεται στην ταινία σου δεν περιορίζεται μόνο στην Τουρκία.

Έναν χρόνο πριν μπορούσαμε να μιλάμε, αλλά τώρα με την πανδημία...

Ο όρος πανδημία έχει πλέον προσλάβει πολύ πιο ολοκληρωτικές διαστάσεις, κι οι κυβερνήσεις παντού εκμεταλλεύονται την κατάσταση για να προωθήσουν την καταπιεστική τους ατζέντα.

Πώς ένας άνθρωπος τόσο δημιουργικός, ενεργός και παθιασμένος -όπως νιώθω ότι είσαι- μπορεί να επιβιώσει στη σημερινή Τουρκία;

Χρειάζεται να είμαι προσεκτική. Ζω εδώ και δε θέλω να φύγω λόγω πολιτικών προβλημάτων. Μπορώ να ζήσω στο Παρίσι ή αλλού, αλλά δε θέλω να μετακομίσω απλά και μόνο για να μετακομίσω.

Αν, όμως, υπάρξει κίνδυνος, θα είναι θανατηφόρος. Είπα όσα ήθελα να πω μέσω της ταινίας, ιδίως αναφορικά με την LGBT θεματολογία.

Μόλις σήμερα πληροφορηθήκαμε την ακύρωση της συμμετοχής σε ένα φεστιβάλ λόγω αυτής της θεματικής.

Προσπαθούμε να επιβιώσουμε.

Η λογοκρισία λειτουργεί με διαφορετικούς τρόπους, μερικές φορές έμμεσους. Αν η δουλειά σου δεν εξασφαλίσει διανομή και δεν προβληθεί, δε θα φτάσει στο προσδοκώμενο κοινό.

Η γενιά που δείχνω στο φιλμ ζει στο σκοτάδι. Κι αυτό είναι μαλακία, γιατί δεν μπορείς να μιλήσεις με τους φίλους σου φυσιολογικά.

Αυτή η ταινία είναι πολύ εγώ, καθώς προσπαθώ να τρέξω στο σκοτάδι. Κι η κατάσταση χειροτερεύει. Όταν ήμουν σε κατάθλιψη, ωστόσο, η μητέρα μου μού έλεγε ότι το φως εμφανίζεται στο πιο βαθύ σκοτάδι. Είναι αλήθεια, λατρεύω αυτή την έκφραση.

Αυτή η «αχτίδα» ελπίδας γίνεται αισθητή στο φιλμ σου, ακόμα κι αν πρόκειται για κάποιες φευγαλέες στιγμές. Η πανδημία θα σε έχει φθείρει, πάντως. Πώς τη διαχειρίζεσαι;

Θέλω να συναντήσει η ταινία μου το κοινό. Είμαι ένα καινούρια, νεαρή φυσιογνωμία. Μετά την προβολή στο Φεστιβάλ της Αττάλειας, όπου κερδίσαμε πέντε βραβεία, όλοι μού έστελναν μηνύματα.

Αντιμετώπιζα πολλά προβλήματα ως γυναίκα σκηνοθέτρια, γι’ αυτό και δε θέλω να αναγνωρίζομαι ως τέτοια. Ήθελα να βρω τους ανθρώπους μου εδώ, για να τους δώσω ελπίδα. Εξαιτίας της πανδημίας, δεν ξέρω πότε θα γίνει η εμπορική προβολή.

Είναι κι αυτή μια άλλη μορφή ακτιβισμού. Η τέχνη μπορεί να βοηθήσει. Το να κάνω τους ανθρώπους να χαμογελάνε είναι το καλύτερο βραβείο.

Η ταινία της Azra Deniz Okyay Φαντάσματα στην πόλη προβάλλεται από τις 16 Σεπτεμβρίου διαδικτυακά σε διανομή της StraDa Films.