Claudia Piñeiro: «Στη συγγραφή δουλεύεις με τον πόνο για να τον μεταμορφώσεις»

 

Claudia Piñeiro (Φωτογραφία: Mauro Rico/Secretaría de Cultura de la Nación)

Κατ’ επίφαση νουάρ, το μυθιστόρημα της διάσημης Αργεντίνας συγγραφέως Claudia Piñeiro Η Ελένα Ξέρει είναι ένας βαθύς υπαρξιακός στοχασμός πάνω στην ανθρώπινη ευαλωτότητα και τη φθαρτότητα του σώματος, ιδίως του γυναικείου.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε το καλοκαίρι στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Carnívora. Μια συνομιλία με την συγγραφέα.

Είστε διάσημη -και όχι μόνο στην Αργεντινή- κυρίως ως συγγραφέας νουάρ μυθιστορημάτων. Πώς αντιλαμβάνεστε τη θέση σας μέσα σε αυτό το πολύπτυχο λογοτεχνικό σύμπαν;

Είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για τον εαυτό του και τη θέση του στο λογοτεχνικό σύμπαν, πρόκειται, νομίζω, για κάτι που το αντιλαμβάνονται καλύτερα οι άλλοι, παρά ο ίδιος.

Φυσικά, ωστόσο, καταλαβαίνω πως είμαι από τις τυχερές, δεδομένου ότι υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί μεταξύ τους αναγνώστες που διαβάζουν αυτά που γράφω, τόσο στη χώρα μου, όσο και σε άλλα μέρη του κόσμου.

Υποψιάζομαι πως αυτό συμβαίνει επειδή ό,τι γράφω έχει πολλά επίπεδα και ο κάθε αναγνώστης μπορεί να εξερευνήσει αυτό που τον ενδιαφέρει περισσότερο. Για κάποιους μπορεί να είναι η ιστορία, για άλλους, οι χαρακτήρες.

Κάποιοι διαβάζουν τα βιβλία μου ως νουάρ, ενώ πολλοί άλλοι, όχι. Μερικοί διαβάζουν την επιφάνεια, άλλοι καταδύονται και ψάχνουν κάτι περισσότερο.

Επίσης, νιώθω ικανοποιημένη και περήφανη που ανήκω σε μια ομάδα γυναικών συγγραφέων, οι οποίες, εδώ και χρόνια και χάρη στους αγώνες τους, είναι πλέον ευπρόσδεκτες στον λογοτεχνικό κόσμο που για μεγάλο διάστημα επεφύλασσε δευτερεύουσα θέση τόσο στις ίδιες όσο και στο έργο τους.

To Η Ελένα Ξέρει, ωστόσο, μόνο κατ’ επίφαση θα μπορούσε να περιγραφεί ως τέτοιο.

Περισσότερο παραπέμπει σε έναν βαθύ υπαρξιακό στοχασμό πάνω στην ανθρώπινη ευαλωτότητα και τη φθαρτότητα του σώματος, ιδίως του γυναικείου. Συμφωνείτε;

Απολύτως. Ο αναγνώστης ξέρει πριν από την Ελένα και αυτό που κάνει είναι να τη συντροφεύει ώσπου κι εκείνη να μάθει.

Το μυθιστόρημα αφηγείται την πορεία της ηρωίδας σε μια καθημερινή εποποιία που, μολονότι μοιάζει ασήμαντη, απαιτεί σημαντική προσπάθεια από την ίδια.

Η νουάρ πλοκή παίζει δευτερεύοντα ρόλο και λειτουργεί, νομίζω, κυρίως ως υπενθύμιση του γεγονότος ότι στο τέλος της ιστορίας αυτό που ψάχνει να βρει κανείς είναι η αλήθεια.

Δε φοβάστε να εξερευνήσετε μυθοπλαστικά ψυχικά πεδία επώδυνα, όπως μια ανίατη ασθένεια, από την οποία στην προκειμένη περίπτωση πάσχει η Ελένα, η πρωταγωνίστρια του βιβλίου.

Τι σας ελκύει στην αδυναμία, τη φθορά, τον θάνατο;

Ο πόνος είναι στη ζωή, στη συγγραφή δουλεύεις με τον πόνο για να τον μεταμορφώσεις σε κάτι άλλο.

Η μητέρα μου είχε Πάρκινσον, όπως και η Ελένα, και πέθανε από αυτή την αρρώστια.

Με πονούσε πολύ να βλέπω αυτό που συνέβαινε στο κορμί της και συνειδητοποίησα ότι, καθώς η αρρώστια προχωρούσε, ο κόσμος έπαψε να την κοιτάζει, λες και αυτό το έκανε από σεβασμό προς το πρόσωπό της, για να μην αισθάνεται η ίδια άσχημα.

Όπως, όμως, γράφει η Susan Sontag στο Η νόσος ως μεταφορά, είναι πολύ επώδυνο όταν οι άλλοι αποστρέφουν το βλέμμα από εσένα.

Νομίζω ότι το Η Ελένα Ξέρει αποζημιώνει αυτό τον πόνο, διότι υποχρεώνει τον αναγνώστη να κοιτάξει το άρρωστο κορμί, το οποίο το παρακολουθεί σε πρώτο πλάνο σαν μια κάμερα.

«Υπάρχει μόνο ένα πραγματικά σοβαρό φιλοσοφικό πρόβλημα, κι αυτό είναι η αυτοκτονία», έγραφε ο Αλμπέρ Καμύ. Η Ρίτα, η κόρη της Ελένα, φέρεται να αυτοκτόνησε, αλλά μπορεί και όχι.

Είναι η αυτοκτονία (και) πράξη απελευθέρωσης;

Τρέφω μεγάλο σεβασμό στην αυτοκτονία. Συχνά, αυτή η πράξη ερμηνεύεται ως  ένδειξη εγωισμού του αυτόχειρα προς τους υπολοίπους. Διαφωνώ απολύτως.

Πιστεύω ότι είναι η ύστατη πράξη κάποιου που δεν αντέχει άλλο τον πόνο, που υποφέρει με τόσο βάναυσο τρόπο, ώστε ακόμα και μόνο η ιδέα ότι ο χρόνος θα συνεχίσει να κυλάει του φαίνεται ανυπόφορη, και, υπό αυτή την έννοια, τον απελευθερώνει από τον πόνο.

Η Ισαμπέλ, πάλι, είναι επί χρόνια παγιδευμένη εντός των στεγανών μιας επιβεβλημένης μητρότητας.

Πόσο κομβικό είναι για εσάς το ζήτημα της αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος, ιδίως σε μια περίοδο που αυτό βάλλεται ποικιλοτρόπως;

Το θέμα της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία, της μητρότητας, επιθυμητής ή όχι, της επιβολής των πολιτισμικών προκαταλήψεων πάνω στο γυναικείο σώμα, με απασχολούν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, σε όλα μου τα βιβλία.

Όπως επίσης επανέρχονται διαρκώς σε αυτά ο θάνατος, η υποκρισία, η σιωπή, τα οικογενειακά μυστικά.

Επιπλέον, είμαι φεμινίστρια και τα τελευταία χρόνια έλαβα με πολύ ενεργό τρόπο μέρος στη μάχη που δόθηκε στη χώρα μου ώστε να θεσπιστεί νομικά το δικαίωμα για ασφαλή και δωρεάν έκτρωση.

Σήμερα, οι γυναίκες στην Αργεντινή είμαστε σε επιφυλακή ώστε να εφαρμόζεται ο σχετικός νόμος και συνεχίζουμε τον αγώνα για περισσότερα δικαιώματα. Συνεπώς, ναι, είναι ένα θέμα που με ενδιαφέρει πολύ.

«Η Ελένα ξέρει», επαναλαμβάνεται κάθε τόσο σαν μάντρα. Ή μήπως όχι; Τελικά τι όντως ξέρουμε για το οτιδήποτε και τον οποιονδήποτε; Και πώς θα ορίζατε την έννοια της «γνώσης»;

Μου αρέσει να θέτω υπό αμφισβήτηση έννοιες που θεωρούνται αυτονόητες, όπως η αλήθεια, η οικογένεια, η Εκκλησία, οι κανόνες που επιβάλλει η κοινωνία.

Υπάρχουν άνθρωποι που βαδίζουν στη ζωή νομίζοντας ότι τα ξέρουν όλα.

Άλλοι, πάλι, λιγότερο σίγουροι, κάνουν ερωτήσεις σε κάθε βήμα. Προτιμώ να ανήκω στη δεύτερη κατηγορία, οι ερωτήσεις μάς κάνουν να γνωρίζουμε ό,τι είναι δυνατόν να γνωρίσουμε, ποτέ τα πάντα.

Δεδομένου ότι είστε και σεναριογράφος, ενώ βιβλία σας έχουν διασκευαστεί για τον κινηματογράφο, τι αντλείτε από τη σχέση σας με το συγκεκριμένο μέσο;

Προσπαθώ να διαφοροποιώ τη μια γραφή από την άλλη.

Υπάρχουν, ωστόσο, μνήμες από τον κινηματογράφο που έχουν εν γένει επιβληθεί στη λογοτεχνία, καθότι ο αναγνώστης έχει «εκπαιδευτεί» από τον κινηματογράφο κατά τον 20ό αιώνα.

Οπότε σήμερα αποδέχεται με φυσικότητα την ελλειπτικότητα, τις απότομες διακοπές του χρόνου, τα φλας μπακ και άλλα ευρήματα που βλέπει στην οθόνη.

Ένα πράγμα που μου αρέσει να δανείζομαι από τα σενάρια και να το φέρνω στη λογοτεχνία είναι η αφηγηματική δομή, καθώς η πλοκή ξετυλίγεται και ανοίγει αβύσσους μπροστά σε όλους τους χαρακτήρες με τέτοιο τρόπο, ώστε ο αναγνώστης να καταλαβαίνει ποιοι πραγματικά είναι.

To μυθιστόρημα Η Ελένα Ξέρει είναι το πρώτο βιβλίο σας που μεταφράζεται στα ελληνικά από τον εκδοτικό οίκο Carnívora, ο οποίος με μεράκι συνεχίζει να μάς συστήνει «διαμάντια» της σύγχρονης ισπανόφωνης λογοτεχνίας.

Αισθάνεστε οικειότητα με τη σύγχρονη ελληνόφωνη λογοτεχνία;

Δυστυχώς δε διαβάζω ελληνικά, γι’ αυτό εξαρτώμαι από τις μεταφράσεις στα ισπανικά. Είχα, ωστόσο, την τύχη να παρουσιάσω τον Πέτρο Μάρκαρη στο Μπουένος Άιρες και έχω διαβάσει όλα του τα βιβλία.

Και υπάρχει ένα διαμάντι που ανακάλυψα σε ένα από τα ταξίδια μου στην Ισπανία, ο Θεόδωρος Καλλιφατίδης, ένας Έλληνας συγγραφέας που ζει εδώ και καιρό στη Σουηδία.

Η Samanta Schewblin μου τον σύστησε και την ευγνωμονώ. Το Μια ζωή ακόμα είναι ένα καταπληκτικό βιβλίο.

Ευχαριστώ θερμά την Ασπασία Καμπύλη, μεταφράστρια του μυθιστορήματος στα ελληνικά, και για τη ρέουσα μετάφραση των ερωτήσεών μου στα ισπανικά και των απαντήσεων της συγγραφέως στα ελληνικά.

Το μυθιστόρημα της Claudia Piñeiro Η Ελένα Ξέρει κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Carnívora σε μετάφραση της Ασπασίας Καμπύλη.