Μαχμούτ Φαζίλ Κοσκούν: «Δεν κάνω ταινίες για να δώσω απαντήσεις»

Εμπνεόμενος από τα πραγματικά γεγονότα ενός αποτυχημένου πραξικοπήματος στην Τουρκία των αρχών της δεκαετίας του ’60, ο ταλαντούχος Τούρκος σκηνοθέτης Μαχμούτ Φαζίλ Κοσκούν παραδίδει με Το Διάγγελμα, το οποίο απέσπασε το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής στην ενότητα Ορίζοντες του φετινού Φεστιβάλ Βενετίας, μια μαύρη κωμωδία με «άρωμα» παραλόγου. Η ταινία προβάλλεται στο πλαίσιο των 24^ων Νυχτών Πρεμιέρας παρουσία του σκηνοθέτη. Κουβεντιάζοντας μαζί του.

Το Διάγγελμα, η τελευταία σου ταινία, η οποία προβλήθηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα στην ενότητα Ορίζοντες του 75^ου Φεστιβάλ Βενετίας αποσπώντας το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής, βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Είχες την πρόθεση να προβείς σε ένα παραλληλισμό ανάμεσα στην πολιτική κατάσταση της Τουρκίας των αρχών της δεκαετίας του ’60 με τη σημερινή, αν και με ελλειπτικό τρόπο, ή αποσκοπούσες σε κάτι ευρύτερο;

Ξεκινήσαμε να γράφουμε το σενάριο τέσσερα χρόνια πριν και ποτέ δεν είχαμε την πρόθεση να προβούμε σε ένα παραλληλισμό μεταξύ της σημερινής πολιτικής κατάστασης στην Τουρκία και εκείνης της δεκαετίας του ’60. Ήθελα βεβαίως να φτάσω μακρύτερα από κάτι τέτοιο. Ο στόχος μας ήταν να κάνουμε μια ταινία για να καταλάβουμε την ψυχή της Τουρκίας, τα παιχνίδια ισχύος, το πώς οι ιδεαλιστές θα χάσουν στο τέλος- η φυσική ροή τελικά κερδίζει. 

Στη δήλωση του σκηνοθέτη αναφέρεις ότι δεν ήθελες να πάρεις θέση ή να κρίνεις τι συνέβαινε. Σε ποιο βαθμό είναι δυνατό, ή ακόμα κι επιθυμητό, για έναν σκηνοθέτη να παραμένει ένας αποστασιοποιημένος παρατηρητής/σχολιαστής, ιδίως όταν αποτελεί κομμάτι του περιβάλλοντος, το οποίο σχολιάζει κινηματογραφικά;

Δεν κάνω ταινίες για να δώσω απαντήσεις. Δεν είμαι πολιτικοποιημένος σκηνοθέτης, και δεν έχω συνταγή. Μισώ την προπαγάνδα μέσω του σινεμά. Είναι στ’ αλήθεια δύσκολο να παραμείνεις σκηνοθέτης ή καλλιτέχνης χωρίς να παίρνεις θέση, καθώς όλοι σε περιμένουν να διαλέξεις πλευρά σε μια ιδιαιτέρως πολωμένη χώρα. Θα ήταν πολύ βολικό να είχα διαλέξει πλευρά, ωστόσο.

Το Διάγγελμα είναι μια θανατηφόρα σοβαρή κωμωδία -μια τραγικωμωδία, αν προτιμάς- του παραλόγου. Είναι το παράλογο μια από τις κυρίαρχες δυνάμεις στη σύγχρονη Τουρκία;

Δεν αφορά μόνο τη σημερινή Τουρκία, το παράλογο βρίσκεται εδώ για καιρό, νομίζω. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος έχουμε, πιστεύω, αυτή τη μοναδική αίσθηση του χιούμορ. Οι Τούρκοι συχνά λένε: «Είναι μια πολύ διασκεδαστική χώρα, εκτός κι αν είσαι πολίτης της». 

Επιπλέον, σε ένα ασφυκτικό και καταπιεστικό πολιτικό κλίμα πόσο απαιτητικό είναι να παρακάμπτεις τη λογοκρισία, ιδίως όταν καταπιάνεσαι με πολιτικά ζητήματα;

Μπορώ να μιλήσω για την εμπειρία μου. Δεν αντιμετώπισα κανένα απολύτως εμπόδιο στο να κάνω αυτή την ταινία. Κανένας δε με κάλεσε, ούτε ήθελε να του διαβάσω το σενάριο. Δεν παρακολούθησαν το φιλμ. Το Υπουργείο Πολιτισμού το υποστήριξε.

Η ταινία σου είναι εξαιρετικά στιλιζαρισμένη, ποτέ, όμως, σε βάρος της δραματουργίας ή της αφήγησης. Πώς κατορθώνεις να διατηρείς αυτή την αξιοθαύμαστη ισορροπία;

Το εκλαμβάνω ως κομπλιμέντο, σ’ ευχαριστώ. Γράψαμε το σενάριο καθώς το στιλ του φιλμ διαμορφωνόταν. Το σενάριο είναι γραμμένο κατ’ αυτό τον τρόπο. Πιστεύω πως το στιλ είναι λίγο πιο σημαντικό από το κείμενο. Αλλά ποτέ δεν ξεχνώ τον “Macguffin” (σημ.: εύρημα που λειτουργεί ως «πυροδότης» της πλοκής). 

Το κινηματογραφικό σου ντεμπούτο μυθοπλασίας Το λάθος κομποσκοίνι προβλήθηκε στην ενότητα Ματιές στα Βαλκάνια του 50ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 2009, ενώ η τελευταία θα κάνει την πανελλήνια πρεμιέρα της στο 24^ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας. Εντοπίζεις τις οποιεσδήποτε ομοιότητες ή διαφορές ανάμεσα στην ελληνική και την τουρκική κινηματογραφική παραγωγή;

Ναι, η πρώτη μου ταινία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Υπήρξε σπουδαία εμπειρία. Πραγματικά μου άρεσε το Φεστιβάλ και η πόλη. Έκανα δύο ακόμα φιλμ έκτοτε. Πιστεύω πως υπάρχουν πολλές ομοιότητες ανάμεσα στον τουρκικό και τον ελληνικό πολιτισμό. Δεν ξέρω πολλά για το ελληνικό σινεμά, γνωρίζω όμως, ασφαλώς, ορισμένες πολύ καλές ελληνικές ταινίες. Η εταιρεία πωλήσεων της ταινίας μας, η Heretic Outreach, είναι ελληνική κι είμαι πολύ ευτυχής που δουλεύω μαζί τους.

Η ταινία του Μαχμούτ Φαζίλ Κοσκούν Το Διάγγελμα προβάλλεται την Παρασκευή 21 (κινηματογράφος Άστορ, 20:15) και το Σάββατο 22 Σεπτεμβρίου (κινηματογράφος Δαναός 2, 21:30) στο πλαίσιο του τμήματος Festival Darlings του 24^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας παρουσία του σκηνοθέτη.