Mohammad Sabaaneh: «Η αποστολή μου είναι να εκθέτω την ισραηλινή κτηνωδία εναντίον του λαού μου»

Γεννημένος στο Κουβέιτ το 1979 και κάτοικος της Ραμάλα, ο Mohammad Sabaaneh είναι από τους πλέον αναγνωρισμένους και καταξιωμένους Παλαιστίνιους πολιτικούς σκιτσογράφους και ζωγράφους της νεότερης γενιάς. Κουβεντιάζοντας μαζί του με αφορμή τη βρετανική έκδοση του πρώτου του λευκώματος Palestine in Black and White, λίγο μετά την επιστροφή του από μια εξαιρετικά επιτυχημένη σειρά παρουσιάσεων και συζητήσεων στο Εδιμβούργο, το Έξετερ και το Λονδίνο.

Το Palestine in Black and White, η βρετανική έκδοση του πρώτου σου λευκώματος που περιέχει 100 από τα πιο δυνατά σου σκίτσα, αφιερώνεται, ανάμεσα σε άλλους, στην μητέρα σου, επειδή διέσωσε τα σκίτσα σου όταν ήσουν παιδί, και στον πατέρα σου, γιατί σε πήρε από το χέρι στον πρώτο σου διαγωνισμό σκίτσου. Νιώθεις ευγνώμων απέναντί τους που καλλιέργησαν την κλίση και το ταλέντο σου;

Ναι, βέβαια. Αισθάνομαι πολύ ευγνώμων απέναντί τους για όσα έκαναν και το πώς με ενθάρρυναν να ασχοληθώ με την τέχνη- κι όχι μόνο για όσα αναφέρεις. Στην πραγματικότητα, έκαναν περισσότερα. Το 1995, η μητέρα μου ζήτησε από έναν Ιορδανό καλλιτέχνη να με βοηθήσει να βελτιώσω τις καλλιτεχνικές μου ικανότητες, κι αυτός το έκανε. Πέρασα μήνες στο στούντιό του. Νομίζω, λοιπόν, ότι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην καριέρα μου. 

Πού τοποθετείς τον εαυτό σου εντός της μακράς παράδοσης Αράβων πολιτικών σκιτσογράφων; Υπό ποια έννοια είσαι συνεχιστής της και με ποιους τρόπους την αναζωογονείς και την ανανεώνεις;

Στην πραγματικότητα, ό,τι έκανα πρόσφατα και το πώς προσπαθώ να δημιουργήσω το δικό μου τρόπο να σχεδιάζω σκίτσα, κυρίως τα σκίτσα στο βιβλίο μου, δεν ανήκουν στην αραβική σχολή σκίτσου ή στο αραβικό στιλ. Προσπαθώ να ξεκόψω από κάθε στιλ και να δημιουργήσω αυτό που θα πείσει εμένα και το κοινό μου πρώτα ως κάτι καινούριο. 

Δίπλα στις επιρροές από την αραβική παράδοση πολιτικού σκίτσου, ένας διορατικός αναγνώστης της δουλειάς σου ανιχνεύει, επίσης, στοιχεία κυβισμού που εντοπίζονται σε πίνακες του Μπρακ και του Πικάσο. Γιατί αποφάσισες να ενσωματώσεις κι αυτά τα στοιχεία;

Όχι μόνο το αραβικό στιλ σκίτσου, αλλά και άλλα στιλ, καθώς και μεμονωμένα σκίτσα, έχουν ασκήσει επίδραση στην καλλιτεχνική δουλειά μου. Η κύρια ιδέα που επιχείρησα να υλοποιήσω ήταν να κάνω την τέχνη του σκίτσου κάτι ανάμεσα στις καλές τέχνες, μια όμορφη καλλιτεχνική δουλειά, και τη δημοσιογραφική δουλειά. Μπορείς να δεις τα σκίτσα ως έργα τέχνης και να τα βάλεις σε μια γκαλερί, ή να τα κρατήσεις στο σπίτι σου και, ταυτόχρονα, να βρεις ένα μήνυμα σ’ αυτά.  

Η καινούρια καλλιτεχνική δουλειά, με την οποία τώρα καταπιάνομαι, είναι μια προσπάθεια να αλλάξω την προοπτική των σκίτσων με το στιλ μου. Στην πραγματικότητα, δεν αποφάσισα  εγώ να χρησιμοποιήσω στοιχεία από τον κυβισμό.

«Η ιδέα γι’ αυτό το βιβλίο άρχισε να μορφοποιείται κατά τη διάρκεια των δύο περίπου εβδομάδων που πέρασα στην απομόνωση σε μια ισραηλινή κατοχική φυλακή», γράφεις στην εισαγωγή του βιβλίου. Θα ήθελες να μου πεις πώς ο σύντομος εγκλεισμός σου το 2013 συνέβαλε στη διαμόρφωσή σου ως πολιτικού σκιτσογράφου;

Ήμουν σκιτσογράφος πριν συλληφθώ. Ξεκίνησα ως τέτοιος σε καθημερινή εφημερίδα το 2002. Χρησιμοποίησα το σκίτσο σε πολλά πεδία, όχι μόνο σε πολιτικό επίπεδο για την εφημερίδα, αλλά και με τα παιδιά ως ψυχολογική υποστήριξη. Το 2010 επισκέφτηκα ένα φορέα στις Η.Π.Α. που χρησιμοποιούσε την τέχνη με τα άστεγα παιδιά για να τα υποστηρίξει, γι’ αυτό και προσπάθησα να κάνω κι εγώ το ίδιο με τον εαυτό μου. Αποφάσισα να προσποιηθώ πως είμαι δημοσιογράφος και ότι ήμουν εκεί για να μεταφέρω στους υπόλοιπους ανθρώπους τι συμβαίνει, και πως θα σχεδίαζα πολλά σκίτσα για τους Παλαιστίνιους φυλακισμένους. Έτσι πέρασα τον καιρό μου και νίκησα τον εγκλεισμό. 

Στις 31 Μαΐου υπέστης σύντομη κράτηση και εκφοβισμό από τις ισραηλινές αρχές καθώς επέστρεφες στη Ραμάλα από διεθνές φεστιβάλ σκίτσου στη βελγική πόλη Μπαστόν, κι ένα από τα εμβληματικά σου έργα κατασχέθηκε. Θα ήθελες να μου μιλήσεις γι’ αυτό το περιστατικό;

Δεν μπορούμε να το θεωρήσουμε σύλληψη. Έψαξαν τις αποσκευές μου και βρήκαν το διαστάσεων τοίχου σκίτσο σχετικά με την ιστορία της Παλαιστίνης, γι’ αυτό και με ανέκριναν επί πέντε ώρες, κι έπειτα κατέσχεσαν το τυπωμένο αντίτυπο της καλλιτεχνικής δουλειάς μου. Αλλά και τα σκίτσα που έκανα στη φυλακή τα έβγαλα λαθραία. Όταν αφέθηκα ελεύθερος, οργάνωσα μια μεγάλη έκθεση για τους Παλαιστίνιους έγκλειστους και τα πρόσθεσα στο σύνολό τους στο βιβλίο μου. Είναι το τελευταίο κεφάλαιο του Palestine in Βlack and White. 

Όπως αναφέρεται στο βιογραφικό σου, έχεις επίσης δουλέψει «με κουφούς μαθητές για να τους βοηθήσεις να εκφραστούν, και με παιδιά που έχουν γίνει μάρτυρες επιθέσεων Ισραηλινών για να τα διευκολύνεις να επεξεργαστούν το τραύμα τους». Μπορείς να μοιραστείς μερικές χαρακτηριστικές στιγμές της διδακτικής εμπειρίας και της συνύπαρξής σου με τους μαθητές σου;

Διοργάνωσα πολλά εργαστήρια για παιδιά, γιατί, ξέρεις, αντιμετώπισα πολλά εμπόδια όταν ξεκίνησα να σχεδιάζω σκίτσα. Το πρώτο και το πιο σημαντικό ήταν πώς μπορώ να βελτιώσω την τέχνη μου. Επειδή δεν έχουμε βιβλία κόμικ, βιβλιοθήκη για σκίτσα ή κόμικ, ή πανεπιστημιακά προγράμματα για εικονογράφηση ή σκίτσο, ήταν δύσκολο να το καταφέρω. Γι’ αυτό και κάνω εργαστήρια για παιδιά ως εθελοντής και, κάποιες φορές, με πολλούς φορείς όπως το Διεθνές Δίκτυο για τα Δικαιώματα των Σκιτσογράφων (CRNI) και το θέατρο για την ελευθερία. Τα έκανα έχοντας κατά νου την καλλιτεχνική πλευρά των παιδιών, κάποτε θέλοντας να προκαλέσω την κριτική σκέψη τους, ενώ, σε ό,τι αφορά τους κουφούς μαθητές, για να τους δώσω τη γλώσσα να εκφράσουν τις ιδέες τους. 

Εν συντομία, αντιλαμβάνεσαι την τέχνη σου ως ένα μέσο ευαισθητοποίησης, θεραπείας, απελευθέρωσης ή αντίστασης; Ή όλα αυτά μαζί;

Όλα μαζί. Ως σκιτσογράφος, ωστόσο, η πιο σημαντική αποστολή μου είναι να εκθέτω την ισραηλινή κτηνωδία εναντίον του λαού μου, δε χρειάζεται να κλέβω τι κάνουν οι άνθρωποι και να λέω πως είμαι κομμάτι της αντίστασης. Είμαι απλώς ένας σκιτσογράφος. 

Έχεις ποτέ προσκληθεί στην Ελλάδα, προκειμένου να παρουσιάσεις τη δουλειά σου και να μιλήσεις γι’ αυτή και για την κατάσταση στην Παλαιστίνη;

Το ελπίζω, μια μέρα. Θα ήθελα να επισκεφτώ την Ελλάδα.

Το βιβλίο του Mohammad Sabaaneh Palestine in Black and White κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Saqi Books.

Περισσότερες πληροφορίες για τον Mohammad Sabaaneh και τη συγκλονιστική δουλειά του μπορείτε να αναζητήσετε στο προσωπικό του site.