Mohammad Sabaaneh: «Η τέχνη είναι εργαλείο αποδόμησης της ισραηλινής προπαγάνδας»

 

O Mohammad Sabaaneh είναι από τους πλέον αναγνωρισμένους και καταξιωμένους Παλαιστίνιους πολιτικούς σκιτσογράφους και ζωγράφους της νεότερης γενιάς.

Κουβεντιάζοντας μαζί του με αφορμή την κυκλοφορία στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Χαραμάδα του graphic novel του Δύναμη γεννημένη από όνειρα, αλλά και την παρουσία του στο πλαίσιο του 5^ου Φεστιβάλ Books n’ Beer (13-15 Ioυνίου).

Κατ’ αρχάς, είσαι εσύ και οι αγαπημένοι σου άνθρωποι ασφαλείς και υγιείς, ψυχικά και σωματικά;

Πρώτα απ’ όλα, κατάγομαι από την Τζενίν. Η κατάσταση εκεί δεν είναι ασφαλής, όπως άλλωστε και στην υπόλοιπη Δυτική Όχθη.

Τόσο η Τζενίν όσο και η Τουλκάρμ μπορούν να θεωρηθούν εμπόλεμες ζώνες. Το Ισραήλ έχει καταλάβει τους προσφυγικούς καταυλισμούς της Τζενίν και της Νουρ Σαμς.

Διαρκώς επιχειρούν στρατιωτικά στην περιοχή, το ίδιο και στο χωριό από το οποίο κατάγομαι, και έχουν συλλάβει πολλούς ανθρώπους.

Ο ανιψιός μου, ο γιος της αδερφής μου, συνελήφθη από τους Ισραηλινούς. Ο γιος του αδερφού μου, πάλι, συνελήφθη από την Παλαιστινιακή Αρχή.

Συνεπώς, δεν είμαστε ασφαλείς, παρότι η κατάστασή μας μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής συγκριτικά με εκείνη που βιώνουν οι άνθρωποι στη Γάζα, η οποία πολύ χειρότερη και επικίνδυνη. Χωρίς φαγητό, αρχίζουν να λιμοκτονούν.

Χρησιμοποιώντας την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου ως πρόσχημα, το ισραηλινό «κράτος» έχει εξαπολύσει έναν ολοκληρωτικό γενοκτονικό πόλεμο εναντίον των Παλαιστινίων.

Ως συνέπεια, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων πολλών παιδιών, έχουν σφαγιαστεί, πολλοί περισσότεροι τραυματίστηκαν και ολόκληρες περιοχές έχουν ισοπεδωθεί. Τι πυροδοτεί αυτήν την αντιπαλαιστινιακή φρενίτιδα;

Οι περισσότεροι εκτός Παλαιστίνης καταδικάζουν αυτό που συνέβη στις 7 Οκτωβρίου. Κι εγώ ο ίδιος, μπορεί να μη συμφωνώ με πολλά από τα περιστατικά.

Ταυτόχρονα, όμως, η διεθνής κοινότητα ξεχνά ότι η Ιστορία δεν ξεκινά στις 7 Οκτωβρίου.

Ξεκινά 77 χρόνια νωρίτερα, όταν το Ισραήλ κατέλαβε τη γη της Παλαιστίνης και εκτόπισε περισσότερους από 750.000 Παλαιστίνιους από τα σπίτια τους, οι οποίοι παραμένουν πρόσφυγες ανά τον κόσμο.

Η Ιστορία ξεκινά 16 χρόνια πριν, όταν το Ισραήλ πολιόρκησε επίσης τη Γάζα εμποδίζοντας τους κατοίκους της να εξέλθουν από αυτή και κρατώντας τους υπό τον έλεγχό του.

Αν, λοιπόν, θεωρήσουμε αυτά που έκανε η Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου ως έγκλημα, πώς μπορούμε να ερμηνεύσουμε/δικαιολογήσουμε τα όσα συμβαίνουν τώρα στους προσφυγικούς καταυλισμούς στη Δυτική Όχθη, καθώς και στις προσαρτήσεις εδαφών;

Αυτά, επομένως, τα οποία συμβαίνουν τώρα στη Γάζα και στη Δυτική Όχθη αποτελούν μέρος ενός σχεδίου. Θέλουν να τα κάνουν, είναι η νοοτροπία τους, η ιδεολογία τους. Όχι επειδή η Χαμάς επιτέθηκε στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου.

Σε κάθε περίπτωση, η κατάσταση δεν είναι ισότιμη. Περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί στη Γάζα, η οποία έχει εξολοκλήρου καταστραφεί.

Όλες οι υποδομές που χρησιμεύουν στους πολίτες -νοσοκομεία, πανεπιστήμια, σχολεία- έχουν καταστραφεί από τις ισραηλινές δυνάμεις, γιατί το Ισραήλ θέλει να διώξει τους κατοίκους της Γάζας και της Δυτικής Όχθης από τις εστίες τους.

Κι αυτό, γιατί δε θέλουν Παλαιστίνιους στη «Γη του Ισραήλ».

Υποστηρίζεις προσωπικά -ή τουλάχιστον κατανοείς- την ένοπλη αντίσταση των Παλαιστινίων, όπως αυτή εκφράζεται από το κίνημα της Χαμάς και άλλες ένοπλες οργανώσεις;

Η ερώτηση δεν αφορά μόνο στην προσωπική μου γνώμη, αλλά και στο διεθνές δίκαιο.

Οι Παλαιστίνιοι βρίσκονται υπό ισραηλινή στρατιωτική κατοχή. Σε αυτό το πλαίσιο δικαιούνται να προβάλλουν κάθε είδους αντίσταση, κι αυτό προστατεύεται από το διεθνές δίκαιο και τη διεθνή κοινότητα.

Προσωπικά, δεν ασκώ τέτοιου είδους αντίσταση, κάνω την τέχνη μου.

Αν, όμως, θέλουμε να ξεκαθαρίσουμε αυτήν την ερώτηση, πρέπει να διασαφηνίσουμε τον ρόλο της διεθνούς κοινότητας στη στρατιωτική αντιπαράθεση των Ουκρανών με το ρωσικό κράτος. Τους υποστήριξε, επειδή δέχτηκαν επίθεση από τη Ρωσία.

Πρέπει, λοιπόν, να κάνει το ίδιο και με τους Παλαιστίνιους.

Πώς σχολιάζεις την ηθική/πολιτική συνενοχή στα εγκλήματα πολέμου που διαπράττονται εναντίον των Παλαιστινίων τόσο της συντριπτικής πλειοψηφίας της ισραηλινής κοινωνίας, όσο και των κυβερνήσεων σε Δύση και αραβικό κόσμο;

Δεν είναι κάτι με το οποίο ερχόμαστε αντιμέτωποι για πρώτη φορά. Συμβαίνει εδώ και 77 χρόνια, λόγω ακριβώς της κατάστασης στον αραβικό κόσμο και της υποστήριξης της διεθνούς κοινότητας στην ιδέα της ίδρυση του κράτους του Ισραήλ.

Διαρκώς είμαστε αντίθετοι σ’ αυτήν τη στάση, της ασκούμε κριτική και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε με όποιον τρόπο μπορούμε.

Και ποια είναι η γνώμη σου για το αυξανόμενο κίνημα αλληλεγγύης υπέρ των Παλαιστινίων και του παλαιστινιακού σκοπού, ειδικά στις Η.Π.Α. και, πιο συγκεκριμένα, στα πανεπιστήμια;

Δυστυχώς, το τίμημα της αλληλεγγύης είναι βαρύ και πληρώνεται με το αίμα μας και το αίμα των αγαπημένων μας.

Χαιρόμαστε, ωστόσο, γι’ αυτήν την αλληλεγγύη ανά τον κόσμο, η οποία αυξάνεται. Είναι πολύ σημαντικό να συνεργαζόμαστε με όλα αυτά τα κινήματα και τους ανθρώπους που δραστηριοποιούνται σε πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο.

Πρέπει, επομένως, και από την πλευρά μας ως Παλαιστίνιοι να τους δίνουμε την υποστήριξή μας, τον χρόνο μας και πόρους ώστε να γιγαντωθούν και να δυναμώσουν.

Έχετε συνδεθεί με την Al-Hayat al-Jadida, την επίσημη εφημερίδα της Παλαιστινιακής Αρχής, της οποίας ο ρόλος είναι -για να το θέσω ήπια- ηθικά και πολιτικά αμφιλεγόμενος. Πώς βλέπεις προσωπικά την Παλαιστινιακή Αρχή;

Στην εν λόγω εφημερίδα δημοσιοποιώ, μέσω των σκίτσων μου, την άποψή μου. Δεν τα δημοσιεύουν πάντοτε. (Γέλιο). Μπορείς να δεις από τον προσωπικό μου ιστότοπο πόσα σκίτσα μου δημοσιεύουν σε μηνιαία βάση.

Δε συμφωνούν όλα τους με την πολιτική της εφημερίδας ή με εκείνη της Παλαιστινιακής Αρχής. Πάντα ασκώ κριτική και είμαι εναντίον τους.

Το μόνο στο οποίο συμφωνούμε είναι η κριτική έναντι του Ισραήλ. Όταν, όμως, συζητάμε για την κατάσταση εντός Παλαιστίνης, η κυβερνητική διαφθορά και το καθεστώς Μαχμούντ Αμπάς είναι θέματα όπου δε συμφωνώ.

Μια εκδήλωση που διοργάνωσε η Πρεσβεία του Ισραήλ στην Αθήνα και φιλοξενήθηκε από την 21η ΔΕΒΘ ακυρώθηκε χάρη στην παρέμβαση ενώσεων εκδοτών, εκδοτικών οίκων και πολιτικών και φοιτητικών συλλογικοτήτων.

Υπό το πρίσμα της γενοκτονίας των Παλαιστινίων, το κίνημα BDS είναι ένα από τα πιο ισχυρά, πολύτιμα και ζωτικά εργαλεία στον αγώνα κατά του σιωνισμού σε διεθνές επίπεδο. Πώς αξιολογείς τη σημασία και την αποτελεσματικότητά του;

Η σπουδαιότητα του κινήματος BDS δεν έγκειται μόνο στο ότι στοχοποιεί τα ισραηλινά προϊόντα και τις συμφωνίες μεταξύ ευρωπαϊκών και ισραηλινών επιχειρήσεων και φορέων.

Το πιο σημαντικό είναι πως παρέχει τη δυνατότητα σε ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να συμμετάσχουν στην αντίσταση ενάντια στην ισραηλινή κατοχή: τους δίνει χώρο, φωνή και τα εργαλεία να συμμετάσχουν σ’ αυτή.

Το κίνημα BDS έχει συμβάλει στη συμμετοχή φιλοπαλαιστίνιων από παντού, κι αυτό είναι το σπουδαιότερο.

Η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο από μόνη της - ίσως δεν μπορεί καν να επηρεάσει τη νοοτροπία και την αντίληψη των ανθρώπων. Τι μπορεί να πετύχει, όμως, κατά τη γνώμη σου; Συνεχίζεις να σκιτσάρεις από απελπισία ή από ελπίδα;

Η τέχνη ίσως δε θα αλλάξει τον κόσμο, αλλά είναι εργαλείο αποδόμησης της ισραηλινής αποικιοκρατικής προπαγάνδας.

Ως Παλαιστίνιοι, δε βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια «φυσιολογική», «παραδοσιακή» κατάσταση κατοχής ή με την αποικιοκρατία.

Οι αποικιοκράτες καταλαμβάνουν μια χώρα ή μια περιοχή προκειμένου να εκμεταλλευτούν τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της και οι ντόπιοι χρησιμοποιούνται ως σκλάβοι στο πλαίσιο της εκμετάλλευσης.

Κατόπιν, οι αποικιοκράτες επιστρέφουν στις χώρες τους.

Εμείς, αντιθέτως, αντιμετωπίζουμε την εποικιστική αποικιοκρατία. Το Ισραήλ θέλει να αντικαταστήσει τον γηγενή πληθυσμό στον οποίο ανήκει η γη κι εκεί έχει δημιουργήσει την αφήγησή του.

Για να δικαιολογήσουν και να νομιμοποιήσουν την αντικατάσταση πληθυσμών, πρώτα απανθρωποποιούν τους γηγενείς, ώστε να δώσουν στους εαυτούς τους τη δικαιολογία να τους εκδιώξουν, να τους σκοτώσουν και να διαπράξουν γενοκτονία.

Γι’ αυτό και η τέχνη στην Παλαιστίνη είναι εργαλείο για την «επαν-ανθρωποποποίηση» των Παλαιστίνιων και την αποδόμηση της ισραηλινής προπαγάνδας.

Ήδη από την αρχή αυτού του πολέμου, οι Ισραηλινοί δηλώνουν ότι πολεμούν ενάντια σε ανθρώπινα κτήνη. Έτσι δικαιολογούν τη γενοκτονία.

Κατά τη διάρκεια μιας προσωπικής συνομιλίας μαζί της το 2016 στην Αθήνα, η Λέιλα Χάλεντ, το σύμβολο της παλαιστινιακής αντίστασης, σχολίασε: «Κοιμόμαστε και ονειρευόμαστε την Παλαιστίνη».

Λαμβάνοντας υπόψη τον τίτλο του graphic novel σου (Δύναμη γεννημένη από όνειρα - Η ιστορία μου είναι η Παλαιστίνη), ποιο είναι το πιο έντονο όνειρό σου και πόσο ενδυναμωτικά μπορούν να είναι τα συλλογικά όνειρα;

Περισσότερο από όνειρο, η απελευθέρωση της Παλαιστίνης είναι, νομίζω, μοιραία. Δεν έχει να κάνει μόνο με την επιθυμία και τη σκέψη.

Ως Παλαιστίνιοι, πιστεύουμε πως κάποια μέρα θα απελευθερώσουμε την Παλαιστίνη και τους ανθρώπους της από τον κατακτητή και εργαζόμαστε γι’ αυτό ως διανοούμενοι και ως αντιστασιακοί, και πιστεύουμε ότι πρέπει να παραμείνουμε στην Παλαιστίνη.

Γι’ αυτό και οι περισσότεροι φίλοι μου, στην Ευρώπη για παράδειγμα, εξακολουθούν να με ρωτάνε: «Γιατί ταξιδεύεις σ’ όλες αυτές τις όμορφες χώρες; Γύρνα πίσω στην Παλαιστίνη».

Η Παλαιστίνη είναι μια εμπόλεμη ζώνη και πρέπει να εγείρουμε την ευαισθητοποίηση για τα όσα συμβαίνουν εκεί.

Έχουμε πίστη πως μια μέρα θα απελευθερώσουμε την Παλαιστίνη.

Το graphic novel του Mohammad Sabaaneh Δύναμη γεννημένη από όνειρα - Η ιστορία μου είναι η Παλαιστίνη κυκλοφορεί στα ελληνικά σε μια αρτιότατη έκδοση από τις Εκδόσεις Χαραμάδα σε μετάφραση του Δημήτρη Γκιούλου.

Το βιβλίο του Mohammad Sabaaneh παρουσιάζεται στο πλαίσιο του 5^ου Φεστιβάλ Books n’ Beer (13-15 Ιουνίου) το Σάββατο 14 Ιουνίου στο Πεδίον του Άρεως (πλατεία Οικονομίδη), 21:30.

Στην εκδήλωση συμμετέχουν: Νίκος Καμπουρόπουλος (εκδότης κόμικς), Σπύρος Παπαδόπουλος (περιοδικό Yusra) και ο συγγραφέας.

Mohammad Sabaaneh: «Η αποστολή μου είναι να εκθέτω την ισραηλινή κτηνωδία εναντίον του λαού μου»

Γεννημένος στο Κουβέιτ το 1979 και κάτοικος της Ραμάλα, ο Mohammad Sabaaneh είναι από τους πλέον αναγνωρισμένους και καταξιωμένους Παλαιστίνιους πολιτικούς σκιτσογράφους και ζωγράφους της νεότερης γενιάς. Κουβεντιάζοντας μαζί του με αφορμή τη βρετανική έκδοση του πρώτου του λευκώματος Palestine in Black and White, λίγο μετά την επιστροφή του από μια εξαιρετικά επιτυχημένη σειρά παρουσιάσεων και συζητήσεων στο Εδιμβούργο, το Έξετερ και το Λονδίνο.

Το Palestine in Black and White, η βρετανική έκδοση του πρώτου σου λευκώματος που περιέχει 100 από τα πιο δυνατά σου σκίτσα, αφιερώνεται, ανάμεσα σε άλλους, στην μητέρα σου, επειδή διέσωσε τα σκίτσα σου όταν ήσουν παιδί, και στον πατέρα σου, γιατί σε πήρε από το χέρι στον πρώτο σου διαγωνισμό σκίτσου. Νιώθεις ευγνώμων απέναντί τους που καλλιέργησαν την κλίση και το ταλέντο σου;

Ναι, βέβαια. Αισθάνομαι πολύ ευγνώμων απέναντί τους για όσα έκαναν και το πώς με ενθάρρυναν να ασχοληθώ με την τέχνη- κι όχι μόνο για όσα αναφέρεις. Στην πραγματικότητα, έκαναν περισσότερα. Το 1995, η μητέρα μου ζήτησε από έναν Ιορδανό καλλιτέχνη να με βοηθήσει να βελτιώσω τις καλλιτεχνικές μου ικανότητες, κι αυτός το έκανε. Πέρασα μήνες στο στούντιό του. Νομίζω, λοιπόν, ότι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην καριέρα μου. 

Πού τοποθετείς τον εαυτό σου εντός της μακράς παράδοσης Αράβων πολιτικών σκιτσογράφων; Υπό ποια έννοια είσαι συνεχιστής της και με ποιους τρόπους την αναζωογονείς και την ανανεώνεις;

Στην πραγματικότητα, ό,τι έκανα πρόσφατα και το πώς προσπαθώ να δημιουργήσω το δικό μου τρόπο να σχεδιάζω σκίτσα, κυρίως τα σκίτσα στο βιβλίο μου, δεν ανήκουν στην αραβική σχολή σκίτσου ή στο αραβικό στιλ. Προσπαθώ να ξεκόψω από κάθε στιλ και να δημιουργήσω αυτό που θα πείσει εμένα και το κοινό μου πρώτα ως κάτι καινούριο. 

Δίπλα στις επιρροές από την αραβική παράδοση πολιτικού σκίτσου, ένας διορατικός αναγνώστης της δουλειάς σου ανιχνεύει, επίσης, στοιχεία κυβισμού που εντοπίζονται σε πίνακες του Μπρακ και του Πικάσο. Γιατί αποφάσισες να ενσωματώσεις κι αυτά τα στοιχεία;

Όχι μόνο το αραβικό στιλ σκίτσου, αλλά και άλλα στιλ, καθώς και μεμονωμένα σκίτσα, έχουν ασκήσει επίδραση στην καλλιτεχνική δουλειά μου. Η κύρια ιδέα που επιχείρησα να υλοποιήσω ήταν να κάνω την τέχνη του σκίτσου κάτι ανάμεσα στις καλές τέχνες, μια όμορφη καλλιτεχνική δουλειά, και τη δημοσιογραφική δουλειά. Μπορείς να δεις τα σκίτσα ως έργα τέχνης και να τα βάλεις σε μια γκαλερί, ή να τα κρατήσεις στο σπίτι σου και, ταυτόχρονα, να βρεις ένα μήνυμα σ’ αυτά.  

Η καινούρια καλλιτεχνική δουλειά, με την οποία τώρα καταπιάνομαι, είναι μια προσπάθεια να αλλάξω την προοπτική των σκίτσων με το στιλ μου. Στην πραγματικότητα, δεν αποφάσισα  εγώ να χρησιμοποιήσω στοιχεία από τον κυβισμό.

«Η ιδέα γι’ αυτό το βιβλίο άρχισε να μορφοποιείται κατά τη διάρκεια των δύο περίπου εβδομάδων που πέρασα στην απομόνωση σε μια ισραηλινή κατοχική φυλακή», γράφεις στην εισαγωγή του βιβλίου. Θα ήθελες να μου πεις πώς ο σύντομος εγκλεισμός σου το 2013 συνέβαλε στη διαμόρφωσή σου ως πολιτικού σκιτσογράφου;

Ήμουν σκιτσογράφος πριν συλληφθώ. Ξεκίνησα ως τέτοιος σε καθημερινή εφημερίδα το 2002. Χρησιμοποίησα το σκίτσο σε πολλά πεδία, όχι μόνο σε πολιτικό επίπεδο για την εφημερίδα, αλλά και με τα παιδιά ως ψυχολογική υποστήριξη. Το 2010 επισκέφτηκα ένα φορέα στις Η.Π.Α. που χρησιμοποιούσε την τέχνη με τα άστεγα παιδιά για να τα υποστηρίξει, γι’ αυτό και προσπάθησα να κάνω κι εγώ το ίδιο με τον εαυτό μου. Αποφάσισα να προσποιηθώ πως είμαι δημοσιογράφος και ότι ήμουν εκεί για να μεταφέρω στους υπόλοιπους ανθρώπους τι συμβαίνει, και πως θα σχεδίαζα πολλά σκίτσα για τους Παλαιστίνιους φυλακισμένους. Έτσι πέρασα τον καιρό μου και νίκησα τον εγκλεισμό. 

Στις 31 Μαΐου υπέστης σύντομη κράτηση και εκφοβισμό από τις ισραηλινές αρχές καθώς επέστρεφες στη Ραμάλα από διεθνές φεστιβάλ σκίτσου στη βελγική πόλη Μπαστόν, κι ένα από τα εμβληματικά σου έργα κατασχέθηκε. Θα ήθελες να μου μιλήσεις γι’ αυτό το περιστατικό;

Δεν μπορούμε να το θεωρήσουμε σύλληψη. Έψαξαν τις αποσκευές μου και βρήκαν το διαστάσεων τοίχου σκίτσο σχετικά με την ιστορία της Παλαιστίνης, γι’ αυτό και με ανέκριναν επί πέντε ώρες, κι έπειτα κατέσχεσαν το τυπωμένο αντίτυπο της καλλιτεχνικής δουλειάς μου. Αλλά και τα σκίτσα που έκανα στη φυλακή τα έβγαλα λαθραία. Όταν αφέθηκα ελεύθερος, οργάνωσα μια μεγάλη έκθεση για τους Παλαιστίνιους έγκλειστους και τα πρόσθεσα στο σύνολό τους στο βιβλίο μου. Είναι το τελευταίο κεφάλαιο του Palestine in Βlack and White. 

Όπως αναφέρεται στο βιογραφικό σου, έχεις επίσης δουλέψει «με κουφούς μαθητές για να τους βοηθήσεις να εκφραστούν, και με παιδιά που έχουν γίνει μάρτυρες επιθέσεων Ισραηλινών για να τα διευκολύνεις να επεξεργαστούν το τραύμα τους». Μπορείς να μοιραστείς μερικές χαρακτηριστικές στιγμές της διδακτικής εμπειρίας και της συνύπαρξής σου με τους μαθητές σου;

Διοργάνωσα πολλά εργαστήρια για παιδιά, γιατί, ξέρεις, αντιμετώπισα πολλά εμπόδια όταν ξεκίνησα να σχεδιάζω σκίτσα. Το πρώτο και το πιο σημαντικό ήταν πώς μπορώ να βελτιώσω την τέχνη μου. Επειδή δεν έχουμε βιβλία κόμικ, βιβλιοθήκη για σκίτσα ή κόμικ, ή πανεπιστημιακά προγράμματα για εικονογράφηση ή σκίτσο, ήταν δύσκολο να το καταφέρω. Γι’ αυτό και κάνω εργαστήρια για παιδιά ως εθελοντής και, κάποιες φορές, με πολλούς φορείς όπως το Διεθνές Δίκτυο για τα Δικαιώματα των Σκιτσογράφων (CRNI) και το θέατρο για την ελευθερία. Τα έκανα έχοντας κατά νου την καλλιτεχνική πλευρά των παιδιών, κάποτε θέλοντας να προκαλέσω την κριτική σκέψη τους, ενώ, σε ό,τι αφορά τους κουφούς μαθητές, για να τους δώσω τη γλώσσα να εκφράσουν τις ιδέες τους. 

Εν συντομία, αντιλαμβάνεσαι την τέχνη σου ως ένα μέσο ευαισθητοποίησης, θεραπείας, απελευθέρωσης ή αντίστασης; Ή όλα αυτά μαζί;

Όλα μαζί. Ως σκιτσογράφος, ωστόσο, η πιο σημαντική αποστολή μου είναι να εκθέτω την ισραηλινή κτηνωδία εναντίον του λαού μου, δε χρειάζεται να κλέβω τι κάνουν οι άνθρωποι και να λέω πως είμαι κομμάτι της αντίστασης. Είμαι απλώς ένας σκιτσογράφος. 

Έχεις ποτέ προσκληθεί στην Ελλάδα, προκειμένου να παρουσιάσεις τη δουλειά σου και να μιλήσεις γι’ αυτή και για την κατάσταση στην Παλαιστίνη;

Το ελπίζω, μια μέρα. Θα ήθελα να επισκεφτώ την Ελλάδα.

Το βιβλίο του Mohammad Sabaaneh Palestine in Black and White κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Saqi Books.

Περισσότερες πληροφορίες για τον Mohammad Sabaaneh και τη συγκλονιστική δουλειά του μπορείτε να αναζητήσετε στο προσωπικό του site.