Το παθιασμένο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά
της Ο
Μαρξ και η κούκλα, ένα χειμαρρώδες χρονικό
της παιδικής ηλικίας, της εξορίας και της σχέσης της με τη μητρική και την «υιοθετημένη» της γλώσσα, χάρισε στην συγγραφέα του, την Ιρανο-Γαλλίδα Μαριάμ Ματζιντί, το Βραβείο Γκονκούρ Πρώτου Μυθιστορήματος. Συνομιλώντας μαζί της, με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου στα ελληνικά
από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.
«Ξεθάβω τους νεκρούς γράφοντας. Αυτή λοιπόν είναι
η γραφή μου; Η δουλειά ενός νεκροθάφτη απ’ την ανάποδη», αποκαλύπτεις σε
ένα από τα κεφάλαια του πρώτου σου μυθιστορήματος Ο Μαρξ και η κούκλα. Υπό αυτή την έννοια, αισθάνεσαι ότι η δουλειά ενός
συγγραφέα μοιάζει με εκείνη ενός αρχαιολόγου ή ενός ανθρωπολόγου;
Ναι,
στη σχέση που έχει η γραφή με το παρελθόν και τη μνήμη. Πιστεύω πως σου επιτρέπει να σκάβεις, να κατανοείς σκάβοντας, να ανακινείς το παρελθόν και να δημιουργείς ένα σύνδεσμο μεταξύ τριών χρονικοτήτων: του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Παραθέτω αυτό που έλεγε ο Έλληνας ποιητής
Σεφέρης: «Αν θες να καταλάβεις, σκάβε
πάντα στο ίδιο μέρος». Ξαναβρίσκουμε αυτή την εικόνα σ’ έναν νεκροθάφτη που
ξεθάβει, που σκάβει, που αφυπνίζει τους νεκρούς και το παρελθόν, κι αυτό για να
πολεμήσει τη λήθη και την αδράνεια της σκέψης.
Ο Μαρξ και η κούκλα λειτουργεί ως ένα
χρονικό της ανακάλυψης κι εκ νέου ανακάλυψης του εαυτού σου, καθώς και της
συμφιλίωσης με τις καταβολές σου, την μητέρα σου, τη μητρική και την «υιοθετημένη»
γλώσσα σου, και τους αγαπημένους σου. Έγινες πιο ώριμη και σταθερή ως άτομο
μέσω της διαδικασίας της συγγραφής;
Δεν
πιστεύω πως έγινα πιο ώριμη ή σταθερή με τη γραφή. Δεν πιστεύω, εξάλλου, σε μια
«θεραπευτική λειτουργία» της γραφής. Αν ήθελα να γίνω πιο ώριμη και σταθερή στη
ζωή μου, μάλλον θα πήγαινα να δω έναν ψυχαναλυτή ή μια ψυχαναλύτρια. Η γραφή
δεν ανακουφίζει, ενέχει μια μόνιμη ένταση, αυτή του να είσαι σε μια επιφυλακή,
και μια ψύχωση, αυτή του να γράφεις ξανά και ξανά με το φόβο του να μην
μπορέσεις να το ξανακάνεις. Βλέπεις ότι δεν υπάρχει καμιά γαλήνη.
Ο Μαρξ και η κούκλα είναι ένα μυθιστόρημα πρώτα και κύρια, αυτό που με
πίεσε να γράψω δεν είχε καμία σχέση με κάποια προσωπική συμφιλίωση. Ένα μονάχα
πράγμα με πίεσε να γράψω: πώς να διηγηθώ αυτή την παιδική ηλικία κι αυτή την
εξορία; Πώς να δώσω φωνή σ’ αυτούς και σ’ αυτές που έχουν εξαφανιστεί;
Κι
οι δύο γονείς σου υπήρξαν στρατευμένοι κομμουνιστές σε δύσκολους καιρούς, και πλήρωσαν βαρύ τίμημα για τις επιλογές τους. Σε ποιο βαθμό έχεις επηρεαστεί από την οπτική
τους στη ζωή πολιτικά, ηθικά ή υπό την έννοια μιας συνολικής ευαισθησίας;
Οι
γονείς μου με έμαθαν από πολύ μικρή να είμαι ουμανίστρια και να νοιάζομαι για
τους άλλους. Με ευαισθητοποίησαν στην αδικία αυτού του κόσμου και στην
αναγκαιότητα να διορθώσουμε αυτό τον κόσμο. Αυτό είναι το πιο σημαντικό κομμάτι
από όσα μου άφησαν.
Αν
και το δηκτικό χιούμορ ποτέ δε λείπει από τη γραφή σου, πραγματικά διαπρέπεις στο
κεφάλαιο όπου αναφέρεσαι στον Ομάρ Καγιάμ και τη ρηχή γοητεία που ασκεί στους «Δυτικούς»
αυτό που γίνεται αντιληπτό ως ο «εξωτικός άλλος». Συνέλαβες το συγκεκριμένο κεφάλαιο ως μια
ανακουφιστική κωμική ανάπαυλα;
Φυσικά,
αυτό το κεφάλαιο ήταν ένας τρόπος να γελοιοποιήσω τους «οριενταλιστές» και τον εαυτό
μου. Γέλασα πολύ γράφοντάς το. Επίσης, διαβάζοντάς το στους φίλους μου γελάσαμε πολύ. Το χιούμορ είναι ένα δυνατό όπλο κριτικής και αποδοκιμασίας. Εδώ, πρόκειται για τον εξωτισμό και για την αναγωγή μιας ταυτότητας σε ένα κλισέ, το κλισέ της Ανατολίτισσας. Κοροϊδεύω επίσης τον εαυτό μου που
συμμετέχει σε αυτή την επιχείρηση κλισέ κι εξωτισμού.
«Το μόνο πράγμα που καταφέραμε να
διατηρήσουμε είναι η ποίησή μας και αυτό είναι το μοναδικό πράγμα που πρέπει να
σωθεί απ’ το Ιράν», δηλώνει, αφοριστικά, ένας οδηγός ταξί στην Τεχεράνη
σε ένα από τα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου σου. Συμφωνείς;
Μπορεί η ποίηση να σώσει ζωές, γενικότερα;
Δεν
πιστεύω ότι η ποίηση μπορεί να σώσει ζωές. Πιστεύω πως η ποίηση δίνει μια
γεύση, ένα άρωμα, ένα ιδιαίτερο χρώμα στη ζωή. Μας επιτρέπει να ζούμε ανοίγοντας
τα μάτια μας, τα αυτιά μας, την καρδιά μας, είναι μια έντονη παρουσία στον
κόσμο. Γι’ αυτό και νομίζω ότι πρέπει να τη σώσουμε, να την προστατέψουμε, να τη μεταδώσουμε στις επόμενες γενιές.
Υπό το φως της ανησυχητικής ανόδου της Ακροδεξιάς στη Γαλλία και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και των φονταμενταλιστικών ισλαμιστικών ομάδων, νιώθεις ότι οι αξίες που συνοψίζονται στο διάσημο τρίπτυχο μότο «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα» έχουν ολοκληρωτικά διαβρωθεί; Και, αν ναι, πώς μπορούν να
ανακτηθούν;
Οι
καιροί είναι δύσκολοι. Η Ευρώπη γίνεται ολοένα και πιο εθνικιστική, ρατσιστική
και, ας το παραδεχτούμε, φασιστική. Αυτό δεν κάτι καινούριο. Πάντα υπήρχαν
εθνικιστικά και φασιστικά κινήματα στην Ευρώπη. Είναι τα κύματα της Ιστορίας
και μια από τις αναντίρρητες συνέπειες του νεοφιλελευθερισμού. Αυτό που με σοκάρει
είναι αυτή επανάληψη της Ιστορίας. Δεν παίρνουμε κανένα μάθημα από το παρελθόν.
Είναι βαθιά θλιβερό. Οι ανθρωπιστικές αξίες είναι πάντα εδώ και δε νομίζω
ότι έχουν σβήσει ολοκληρωτικά, αλλά πρέπει να παλεύουμε χωρίς σταματημό γι’ αυτές: διαδηλώνοντας, αγανακτώντας, γράφοντας,
καταθέτοντας, καταγγέλλοντας- ο καθένας πρέπει να εκπληρώνει το καθήκον του.
Ο Μαρξ και η κούκλα σου πρόσφερε διεθνή φήμη
κι αναγνώριση και το σημαντικό Βραβείο Γκονκούρ Πρώτου Μυθιστορήματος. Θα
παρατήσεις τώρα τη διδασκαλία των γαλλικών σε ξένους, ή το να είσαι δασκάλα και
συγγραφέας είναι αλληλοσυμπληρούμενες διαδικασίες;
Έπρεπε
να σταματήσω τη δουλειά μου για κάποιους μήνες εξαιτίας της εντατικής προώθησης
του μυθιστορήματός μου. Δεν μπορούσα να κάνω και τα δύο ταυτόχρονα. Αλλά θα ξαναγυρίσω στη δουλειά μου της καθηγήτριας σύντομα. Μ’ αρέσει να διδάσκω γαλλικά και να βρίσκομαι σε επαφή με τους μαθητές μου. Δεν αντιλαμβάνομαι τη γραφή ως επάγγελμα. Η διδασκαλία είναι το επάγγελμά μου. Η γραφή είναι κάτι άλλο.
Είναι μια ανάγκη, μια αναπνοή, ένα πάθος, μια τέχνη, αλλά όχι ένα επάγγελμα.
Η
φωτογραφία της Μαριάμ Ματζιντί είναι του Grégory Augendre-Cambon.
Ευχαριστώ θερμά την Αγλαΐα Κομνηνού για τη μετάφραση
των απαντήσεων της συγγραφέως από τα γαλλικά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου