Ελία Σουλεϊμάν: «Ήθελα να πω κάτι για την οπισθοδρομική συνθήκη που βιώνουμε»

 

Το βίωμα της πατρίδας και της προσφυγιάς βρίσκεται στον «πυρήνα» της στοχαστικής, διανθισμένης με το γνώριμο ιδιότυπο χιούμορ του, ταινίας του σπουδαίου Παλαιστίνιου Ελία Σουλεϊμάν Ο Παράδεισος έπεσε στη γη.

Συναντηθήκαμε με τον σκηνοθέτη για λίγα λεπτά στο πλαίσιο του περσινού Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο. Το φιλμ του προβάλλεται επιτέλους στους κινηματογράφους από τις 8 Οκτωβρίου.

Η ταινία Ο Παράδεισος έπεσε στη γη είναι η πιο «διεθνής» σας. Τι σάς έκανε ν’ αποφασίσετε να κινηθείτε πιο οικουμενικά;

Σκεφτόμουν αυτή την ιδέα επί πάρα πολύ καιρό. Δύο πράγματα συναντήθηκαν.

Έχω ζήσει σ’ αυτά τα μέρη, δεν ήμουν τουρίστας εκεί. Έχω, επομένως, χτίσει ένα είδος οικειότητας με τους συγκεκριμένους τόπους, κι αυτό συγχρονίστηκε με την πολιτική εμπειρία που ήθελα να μεταφέρω.

Ο συνδυασμός της επιθυμίας μου να μιλήσω γι’ αυτό που συμβαίνει παντού και της διαμονής μου σ’ αυτά τα μέρη δημιούργησε αυτό με το οποίο έχει να κάνει η ταινία.

Κάθε φορά που πήγαινα στη Νέα Υόρκη ή στο Παρίσι ασφαλώς κρατούσα σημειώσεις, και φυσικά στη Ναζαρέτ.

Ήθελα πολύ να πω κάτι για την οπισθοδρομική συνθήκη που βιώνουμε σήμερα. Είναι κάπως τρομακτική, ίσως και άνευ προηγουμένου. Δεν είναι σίγουρο αν μπορούμε να διορθώσουμε την κατάσταση.

Αν και πιθανόν εμφανές στη δουλειά σας, αισθάνεστε σαν ένας παρατηρητής της ανθρώπινης κατάστασης, της ανθρώπινης κωμωδίας, περίεργος για τη ζωή;

Αυτός είναι πιθανόν ο χαρακτήρας που είμαι.

Φαίνεται πως εκ του φυσικού μου έχω πάντα την τάση να κάθομαι και να παρατηρώ. Και ίσως, ευτυχώς, να έχω βρει τον αισθητικό τρόπο να μετασχηματίσω αυτή την τάση σε κινηματογραφική εμπειρία.

Και το τέλος της ταινίας είναι πολύ εμψυχωτικό, αν όχι σαφώς αισιόδοξο. Νιώθετε όντως αισιόδοξος για το μέλλον της Παλαιστίνης και γενικότερα;

Είναι πολύ αισιόδοξο, αλλά όχι για τον χαρακτήρα που παρατηρεί. Η κατάσταση τον έχει προσπεράσει, δεν είναι πλέον κομμάτι της ομάδας που διασκεδάζει, είτε λόγω ηλικίας είτε λόγω των βιωμάτων του.

Επιστρέφει, ωστόσο, στην Παλαιστίνη για να βρει αν όντως υπάρχει μια νέα γενιά που προσπαθεί να πυροδοτήσει την ελπίδα ξανά.

Επομένως ναι, το φιλμ τελειώνει με έναν αισιόδοξο τρόπο, και ταυτόχρονα είναι μια στιγμή μελαγχολίας και θλίψης για τον ίδιο τον χαρακτήρα, γιατί μόνο παρατηρεί, δεν είναι μέρος αυτής της ομάδας.

Οι ταινίες σας διακρίνονται για το ιδιότυπο, ίσως σουρεαλιστικό, χιούμορ τους. Πόσο σημαντικό είναι το χιούμορ για σας σε προσωπικό και καλλιτεχνικό επίπεδο;

Ποτέ δε σχεδιάζω το χιούμορ στρατηγικά. Είτε το έχεις, είτε όχι. Προκύπτει φυσικά με τη ροή των όσων παρατηρώ.

Πολλές φορές κάθομαι και βλέπω κάτι που απλά μού φαίνεται αστείο.

Αν έχει το βάθος και την πολυπλοκότητα ώστε να αποκτήσει κινηματογραφική διάσταση, το καταγράφω στο σημειωματάριό μου, και μια μέρα, αν ίσως το φέρει η κατάσταση, παίζω μ’ αυτό και βλέπω αν μπορεί να μετατραπεί σε εικόνα.

Δεν έχεις την επιλογή να χρησιμοποιήσεις ή να μη χρησιμοποιήσεις το χιούμορ, νομίζω. Δεν μπορώ να πω: «Τώρα θα κάνω ένα σοβαρό ή ένα αστείο φιλμ». Δεν ξέρω πώς να κάνω το ένα ή το άλλο. Είναι κομμάτι αυτού που είμαι.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας; Ή είναι πολύ πρόωρο ακόμα;

Tελειώνεις μια ταινία και έχεις την ψευδαίσθηση ότι έχεις μια ιδέα για την επόμενη. Το να μιλήσω γι’ αυτή θα τη σκοτώσει. Παίζω με διάφορες ιδέες, γιατί μετά την ολοκλήρωση του φιλμ έχω απομείνει κενός.

Πρέπει να υποφέρω μέσα από αυτό το κενό αντί να πηδήξω αυθόρμητα σε κάτι άλλο, να προωθήσω αυτή την ταινία, κι έπειτα να περιμένω λίγο και να σκεφτώ σοβαρά αν έχω κάποια άλλη ιδέα ή όχι.

Ας ελπίσουμε να φτάσει το κοινό της, σε κάθε περίπτωση. Σίγουρα το αξίζει.

Το ελπίζω.

Σας ευχαριστώ.

Κι εγώ. Είσαι από την Αθήνα;

Ναι, το φιλμ έχει διανομή, δεν ξέρω πότε θα προβληθεί.

Είμαι ευτυχής που θα προβληθεί στην Αθήνα. Ίσως πάω να ζήσω εκεί.

Είστε ευπρόσδεκτος!

Photo credit (Ελία Σουλεϊμάν): Γιάννης Κοντός.

Η συνάντηση με τον σκηνοθέτη πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 25^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο. Ευχαριστώ θερμά το Γραφείο Τύπου του Φεστιβάλ για την πολύτιμη συνδρομή του στη διοργάνωσή της.

Η ταινία του Ελία Σουλεϊμάν Ο Παράδεισος έπεσε στη γη προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 8 Οκτωβρίου σε διανομή της Rosebud.21.

Τεόνα Στρούγκαρ Μιτέφσκα: «Ο φεμινισμός έχει να κάνει με την ισότητα και τη δικαιοσύνη για όλους»

Θεοφάνεια, στο Στιπ της Βόρειας Μακεδονίας. Η Πετρούνια, μια άνεργη ιστορικός, βουτάει για να πιάσει το σταυρό και τα καταφέρνει, αμφισβητώντας τους άγραφους κανόνες. 

Το Υπάρχει Θεός, το όνομά της είναι Πετρούνια, η πιο πρόσφατη ταινία της Τεόνα Στρούγκαρ Μιτέφσκα, συνιστά μια αιχμηρή κριτική στο συντηρητισμό της βορειομακεδονικής κοινωνίας. Εκπληκτική η πρωταγωνίστρια Ζόριτσα Νούσεβα.

Συνομιλώντας με την σκηνοθέτρια με αφορμή την έξοδο του φιλμ στις αίθουσες από τις 21 Νοεμβρίου.

Η τελευταία ταινία σου, Υπάρχει Θεός, το όνομά της είναι Πετρούνια, εμπνέεται από ένα πραγματικό περιστατικό. Τι σε προσέλκυσε περισσότερο σ’ αυτό, ώστε να θελήσεις να το ξαναδουλέψεις κινηματογραφικά; 

Για μένα αφετηρία στάθηκε η αντίδραση των μίντια εδώ στη Βόρεια Μακεδονία, το γεγονός ότι το κατέγραψαν ως μια διασκεδαστική βουτιά στο ποτάμι. Δεν υπήρχε στοχασμός, ούτε συζήτηση σχετικά με το τι σήμαινε.

Όταν διαβάσαμε γι’ αυτό με την Λαμπίνα, την αδερφή μου, είπαμε: «Γαμώτο!» Κατά κάποιο τρόπο είμαστε όλες «Πετρούνιες». 

Επρόκειτο, λοιπόν, για τη δυσφορία τού να είσαι γυναίκα στην κοινωνία μου και να βιώνεις την αδικία που λειτούργησε ως έναυσμα, αλλά και ως ευκαιρία.

«Ας εκμεταλλευτούμε αυτή την ευκαιρία», σκεφτήκαμε, «προκειμένου να μιλήσουμε για όλα όσα μας απογοητεύουν ως γυναίκες στη Βόρεια Μακεδονία».

Κυρίως ως μορφωμένες γυναίκες, όπως ακριβώς είναι και η Πετρούνια στο συγκεκριμένο φιλμ.

Ακριβώς. Στα Βαλκάνια, ξέρεις, επικρατεί μεγάλος νεποτισμός. Απέχουμε πολύ από το να δίνουμε αξία στα πράγματα.

Η Ζόριτσα Νούσεβα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο (Photo credit: Γιάννης Κοντός)

Αυτή η ταινία σου συνεχίζει από εκεί που σταμάτησε η προηγούμενη, και μπορεί να γίνει αντιληπτή ως μια κριτική -ακόμα και ως επίθεση- στην οπισθοδρομικότητα και το συντηρητισμό της βορειομακεδονικής κοινωνίας. Αποσκοπείς στο να προκαλείς συζητήσεις μέσα από τη δουλειά σου;

Mε όλες τις ταινίες μου προκαλώ πολλές συζητήσεις στην κοινωνία μου και παρουσιάζω μια όχι αναγκαστικά όμορφη εικόνα της. 

Δεν είναι αυτό το ζήτημα, όμως. Ο ρόλος μας ως σκηνοθέτες είναι εκείνος της αφήγησης ιστοριών, της αναζήτησης της αλήθειας μέσω της εξερεύνησης της κινηματογραφικής φόρμας, πώς να προκαλούμε βίωμα, συναίσθημα, οργή.

Ακούγεται βαρύγδουπο, αλλά έχει να κάνει με τη δικαιοσύνη για όλους. 

Όσον αφορά σε αυτό που είπες, ότι αυτό φιλμ αποτελεί συνέχεια του προηγούμενου, δεν το έχω ξανακούσει και θα ήθελα να το αναλύσω. 

Είναι αλήθεια, γιατί έχει να κάνει με το να είσαι θύμα της πατριαρχίας, αν το θέσουμε τόσο απλά, ενός συστήματος που το έχουμε δημιουργήσει οι ίδιοι, και που, κατά κάποιο τρόπο, μας φυλακίζει σε μια στασιμότητα.

Είμαι πολύ αισιόδοξη, και πιστεύω ότι υπάρχει πρόοδος. Δυστυχώς, όμως, η ανθρώπινη φύση προτιμά τη βόλεψή της κι επιλέγει αυτό που ξέρει. 

Πώς, λοιπόν, μπορούμε να αλλάξουμε τις κοινωνικές δομές όπου είμαστε εγκλωβισμένοι και να προχωρήσουμε; Αυτό είναι το μεγαλύτερο ερώτημά μου.

Για ποιο λόγο η Πετρούνια είναι (άνεργη) ιστορικός; Νομίζεις ότι η Ιστορία, σε ένα ευρύτερο επίπεδο, δεν είναι πολύ επιθυμητή, παραμερίζεται ή αποτελεί αντικείμενο χειραγώγησης και παρερμηνείας στα Βαλκάνια;

Η Ιστορία είναι κάτι καταπληκτικό. Με όλη την τεχνολογία που βρίσκεται στη διάθεσή μας γινόμαστε πιο ηλίθιοι. Χάνουμε την αίσθησή μας της αξιολόγησης των πραγμάτων, καθιστάμενοι υπερβολικά επιφανειακοί στον τρόπο αντίληψης και ανάλυσης.

Η πρωταγωνίστρια είναι ιστορικός, γιατί η Ιστορία είναι αυτό που είμαστε. Ζούμε σε μια πολύ συναρπαστική εποχή, κατά την οποία έχουμε την ευκαιρία να «επαν-ιστορικοποιήσουμε» την Ιστορία.

Όσο είναι βαριά, άλλο τόσο είναι και σημαντική. Δεν πρέπει να την παραμερίσουμε.

Το ίδιο ισχύει και με την ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση ή το πατριαρχικό σύστημα. Για να τα αναδομήσεις και επαναξιολογήσεις, πρέπει να γνωρίζεις. Γιατί η Πετρούνια είναι ιστορικός; Γιατί κατέχει γνώση. 

Η γνώση κι η εκπαίδευση είναι σημαντικές. Πρέπει να εκπαιδεύσουμε τη νεολαία μας. Η εκπαίδευση μάς ενδυναμώνει όλους και όλες. Είναι η μόνη διέξοδος για την κοινωνία μου.

Η πρωτοεμφανιζόμενη Ζόριτσα Νούσεβα είναι μια εκπληκτική διαισθητική ηθοποιός, ένα φυσικό ταλέντο. Νιώθεις προνομιούχα που επέλεξες μια πρωταγωνίστρια η οποία συνέχει όλη την αφήγηση μέχρι το εμπνευσμένο τέλος;

Όμορφη λέξη! Όντως αισθάνομαι προνομιούχα.

Είμαι πολύ ιδιότροπη με το casting. Είναι μια μακρά διαδικασία για μένα, αλλά αυτή ήταν ακόμα μακρύτερη από οποιαδήποτε άλλη, καθώς η Ζόριτσα κουβαλά μέσα της την ουσία του χαρακτήρα της Πετρούνια χωρίς καθοδήγηση από μένα.

Έχει μια ήρεμη δύναμη, κι αυτό απαιτείτο για το συγκεκριμένο χαρακτήρα. Η διαίσθηση είναι σημαντική για τους σκηνοθέτες. Ιδίως για τις γυναίκες της γενιάς μου είναι σημαντικό να έχουμε εμπιστοσύνη στη διαίσθησή μας. 

Ως θεατής ένιωσα την ήρεμη δύναμη και ενέργεια αυτής της φαινομενικά φεμινίστριας. Δεν υπάρχει, ωστόσο, μια αντίφαση ανάμεσα σε μια φεμινιστική προσέγγιση και στο να βουτάς για να πιάσεις το σταυρό ως φεμινίστρια;

Κάποιες γυναίκες με ρώτησαν: «Χρειάζεται μια γυναίκα έναν άντρα για να είναι ευτυχισμένη;» 

Το να είμαι φεμινίστρια, δε σημαίνει ότι δε χρειάζομαι αγάπη. Το να είσαι φεμινίστρια σημαίνει να έχεις επίγνωση αυτού που είσαι και τη σιγουριά πως είσαι εξίσου καλή με οποιονδήποτε άλλο.

Ο φεμινισμός έχει να κάνει με την ισότητα και τη δικαιοσύνη για όλους. Αλλάζουμε τα πράγματα δρώντας απ’ έξω ή μέσα από το σύστημα; Υπάρχουν πολλοί τρόποι δράσης. Εφόσον έχεις επίγνωση, αυτό είναι καλό.

Περισσότερες πληροφορίες για την Τεόνα Στρούγκαρ Μιτέφσκα και τη δουλειά της μπορείτε να βρείτε στο επίσημο site της εταιρίας παραγωγής Sisters and Brother Mitevski Production.

Η ταινία της Τεόνα Στρούγκαρ Μιτέφσκα Υπάρχει Θεός, το όνομά της είναι Πετρούνια προβάλλεται από τις 21 Νοεμβρίου στους κινηματογράφους σε διανομή της AMA Films.

«Η Ευρώπη καταρρέει»: Συζητώντας με τις δημιουργούς της ταινίας «Γάτα μέσα στον τοίχο»

Μια καλειδοσκοπική ματιά στη Βρετανία του Brexit, του εξευγενισμού και του ρατσισμού, η ταινία Γάτα μέσα στον τοίχο είναι το ντεμπούτο μυθοπλασίας των βουλγαρικής καταγωγής σκηνοθετριών Μίνα Μιλέβα και Βέσελα Καζακόβα.

Το φιλμ προβάλλεται σε ελληνική πρεμιέρα (6/7 Νοεμβρίου) στο πλαίσιο του 60ού ΦΚΘ (31/10-10/11). Συναντώντας τις σκηνοθέτριες.

Ας ξεκινήσουμε λίγο ανορθόδοξα. Πώς συλλάβατε το χαρακτήρα της γάτας του φιλμ; Ως καταλύτη, ως «πλοηγό», ως διευκολυντή του ξεδιπλώματος των επιμέρους ιστοριών;

Μίνα Μιλέβα: Είναι απολύτως ουσιώδης. Είναι καταλύτης, μια μεταφορά, το κέντρο της ταινίας. 

Βέσελα Καζακόβα: Δείχνει επίσης ότι χάσαμε την ελευθερία μας.

Μ.Μ.: Πρόκειται για κάτι ιδιαίτερο στη βρετανική κουλτούρα, γιατί είναι πολύ δεμένοι με τα ζώα. Νοιάζονται πιο πολύ για τα κατοικίδιά τους παρά για τους φίλους ή την οικογένειά τους. Μ’ αυτή την έννοια η γάτα ήταν ένα σημαντικό σύμβολο.

Το υπόλοιπο περιεχόμενο είναι σαφώς βασισμένο στην εμπειρία σου.

Μ.Μ.: Κυρίως στη δικιά μου. Ακόμα κι η γάτα προέρχεται από αυτή. ¨Όλα συνέβησαν ακριβώς έτσι σε μένα, μόνο που στην περίπτωσή μου, αντί για αδερφό, υπήρχε ένας φίλος. 

Πόσο άλλαξε αυτή η εμπειρία μεταπλαθόμενη σε φιλμ;

Μ.Μ.: Έγινε πιο υπερβολική.

Πότε συνέβησαν αυτά τα γεγονότα;

Μ.Μ.: Περίπου πέντε-έξι χρόνια πριν. Αλλά έπειτα προέκυψαν το Brexit και ο εξευγενισμός και τα προσθέσαμε κι αυτά. 

Υπάρχουν μια-δυο εντυπωσιακές σκηνές, η μια εκ των οποίων αφορά στη συνέλευση ιδιοκτητών, όπου δύο προσεγγίσεις στο Brexit ξετυλίγονται: η μια που τη θεωρεί επιστροφή στη Δημοκρατία, η άλλη επιστροφή στον απομονωτισμό.

Μ.Μ.: Εκτός από την αναφορά στο Brexit, η σκηνή συνέβη σε μένα. 

Είχαμε, λοιπόν, το σενάριο και προσκαλέσαμε φίλους, ηθοποιούς και δύο ενοίκους του μπλοκ και τους ζητήσαμε να μάθουν το σενάριο. Ήταν πολύ δύσκολη σκηνή, υπήρξε πραγματική διαμάχη μετά.

Εσείς πώς βιώνετε το Brexit;

Μ.Μ.: Στ’ αλήθεια λυπόμαστε τους Βρετανούς. Θα μπορούσε να συμβεί στον καθένα και είναι μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση. Τώρα γίνεται επιθετική.

Από ποιον προς ποιον;

Μ.Μ.: Από τους “Remainers” προς τους “Brexiteers”.

Β.Κ.: Είμαι Βουλγάρα με βουλγαρικό διαβατήριο, η Μίνα διαθέτει βρετανικό διαβατήριο. Φοβόμαστε ότι θα πρέπει να πληρώσω για να βγάλω βίζα, ώστε να πάω εκεί. 

Έχετε αντιμετωπίσει ρατσιστικές συμπεριφορές από την πλευρά των Βρετανών;

Μ.Μ.: Απολύτως. Αλλά το βλέπουμε ως στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Δε θα κάνουμε πολιτική μ’ αυτό. Παντού είναι το ίδιο. Στα Βαλκάνια είμαστε πιο σκληροί, αλλά ίσως σε μερικές περιπτώσεις όχι τόσο ρατσιστές. Είναι θέμα κουλτούρας.

Πιο πιεστικός για μένα είναι ο σεξισμός στον τομέα των κινουμένων σχεδίων στη Βρετανία, όπου δραστηριοποιούμαι. Υπάρχει πολύ έντονη αίσθηση αδερφότητας μεταξύ των αντρών. 

Κατάφερα να βρω μια θέση χάρη στον εξαιρετικά δυναμικό χαρακτήρα μου. Με αποκάλεσαν «σκληροπυρηνική», αποδέχτηκαν ότι μπορώ να κάνω καλή δουλειά κι έτσι με ανέχονται.

Mε ενόχλησε η στάση του κεντρικού χαρακτήρα έναντι των κοινωνικών επιδομάτων. Τη βρήκα ενοχλητικά νεοφιλελεύθερη. Πρόκειται για μια στάση κοινή ανάμεσα σε μετανάστες βουλγαρικής ή άλλης προέλευσης που προσωπικά γνωρίζεις;

Μ.Μ.: Για να είμαι ειλικρινής, θέλαμε να κρατήσουμε μια ισορροπία ανάμεσα στο βρετανικό και το βουλγαρικό στοιχείο και ξέραμε ότι ο χαρακτήρας της έπρεπε να έχει πραγματικά κακές προθέσεις.

Γράφοντας, λοιπόν, το σενάριο, ήμασταν προσεκτικές ώστε να αποδώσουμε αρκετές κακές προθέσεις και στις δύο πλευρές, γιατί αν η Βουλγάρα δεν έλεγε αυτό το εξαιρετικά ξενοφοβικό και ρατσιστικό πράγμα, θα γινόταν η καλή- και δεν το θέλαμε.

Αυτό, πάντως, καθιστά τη διαδικασία της ταύτισης μαζί της πολύ πιο δύσκολη, αν κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο, μιας και συνήθως ο θεατής τείνει ταυτίζεται με τον «καλό» ήρωα ή το «θύμα».

Μ.Μ.: Έχεις δίκιο, αλλά η ζωή είναι πολύπλοκη.

Β.Κ.: Είναι περήφανη, δε θέλει να ζει με επιδόματα και λέει: «Εγώ πληρώνω τους φόρους σας, δουλεύω για σας». 

Μ.Μ.: Για να απαντήσω στην παρατήρησή σου, πάντως, αυτή η ατάκα προήλθε από τον πρώην σύζυγό μου που είναι Βρετανός και ακροαριστερός, αναγνώστης του Guardian και επιμελητής τέχνης.

Πολλές φορές τον άκουσα να λέει: «Ποτέ δε θα ζήσω με επιδόματα». 

Η γενίκευση, όμως, μιας τέτοιας στάσης και ο χαρακτηρισμός των ατόμων που ωφελούνται από τα επιδόματα ως «βδέλλες» είναι επικίνδυνα σε κοινωνικό επίπεδο.

Μ.Μ.: Έπρεπε να είναι λίγο ξενοφοβική και ρατσίστρια, διαφορετικά η ιστορία δε θα «έδενε».

Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι η πιο αναμενόμενη αναπαράσταση μετανάστη- Βούλγαρου ή όχι, που παλεύει να βρει δουλειά ή όχι, μορφωμένου ή όχι.

Μ.Μ.: Σίγουρα. Εισπράξαμε διαφορετικά σχόλια από διαφορετικούς ανθρώπους. Ακόμα και στην κριτική του Screen International επισημάνθηκε ως «επώδυνα αληθινό» αυτό. Δεν μπορούμε να αποφύγουμε την πραγματικότητα.

Δυστυχώς, οι Ανατολικοευρωπαίοι είναι εξαιρετικά φιλόδοξοι και σνομπ.

Β.Κ.: Την παρουσιάζουμε ως πρόσωπο ενσωματωμένο σ’ αυτή την κοινωνία. Έχει χτίσει μια τέλεια εικόνα του εαυτού της, μέχρι που σκοντάφτει και πέφτει. Όλα, λοιπόν, έχουν να κάνουν με τις πλαστές εικόνες και τις αποτυχίες. 

Μ.Μ.: Θέλαμε να είμαστε αυτοκριτικές και αυτοσαρκαστικές.

Πώς αναμένετε να αντιμετωπιστεί η ταινία σας στη Βουλγαρία;

Β.Κ.: Δε νομίζουμε ότι θα καταλάβουν τα περισσότερα, αλλά οι οικογένειες έχουν ανθρώπους που ζουν στο εξωτερικό.

Τώρα υπάρχουν μικρά παιδιά που μιλάνε περισσότερες γλώσσες. Είναι πολύ Ευρωπαίοι, όχι μόνο Βούλγαροι. Αυτοί θα μας καταλάβουν καλά. 

Μ.Μ.: Δεν είμαστε σίγουρες για την υποδοχή.

Τι σημαίνει για σας το να είστε Ευρωπαίες στις μέρες μας;

Μ.Μ.: Η Ευρώπη είναι το πιο πολύτιμο πράγμα. Ταξιδεύουμε πολύ, έχουμε δει τον υπόλοιπο κόσμο και δεν είναι ένα πολύ ευχάριστο πράγμα. Δυστυχώς, η Ευρώπη καταρρέει μπροστά στα μάτια μας.

Β.Κ.: Είμαι κι εγώ πολύ προσανατολισμένη στην Ευρώπη. Στη Βουλγαρία έχουμε την τάση να κλίνουμε προς την Ευρασία. Η κυβέρνησή μας είναι φιλοευρωπαϊκή, αλλά ο επιχειρηματικός κόσμος κλίνει προς τη Ρωσία.

Η Μόσχα ελέγχει την κατάσταση, γι’ αυτό και ανησυχούμε πολύ για τη Βουλγαρία. 

Μ.Μ.: Πρακτικά μιλώντας, η Μόσχα ελέγχει το φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια.

Β.Κ.: Ενεργειακά μας κρατούν όμηρους.

Το φιλμ σας έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα του στο Λοκάρνο. Τι αντιδράσεις προκάλεσε εκεί κι εδώ;

Μ.Μ.: Συναντήσαμε εντελώς διαφορετική αντίδραση στο Λοκάρνο. Οι άνθρωποι εκεί φαίνονταν οξυδερκείς και με επίγνωση του προβλήματος, ενώ εδώ δεν ξέρουν τι να σκεφτούν. 

Β.Κ.: Το φιλμ κάνει γέφυρα ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Η απόσταση είναι τόσο μεγάλη. 

M.M.: Στη χτεσινή προβολή ήταν παρόν το Δημοτικό Συμβούλιο του Σαράγεβο.

Β.Κ.: Ήταν σαν συνέδριο κατασκόπων της KGB!

Photo credit (Μίνα Μιλέβα/Βέσελα Καζακόβα): Γιάννης Κοντός.

Η συνέντευξη με τις σκηνοθέτριες πραματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 25^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο.

Περισσότερες πληροφορίες για τις σκηνοθέτριες μπορείτε να βρείτε στο site της εταιρίας παραγωγής activist 38.

Η ταινία των Μίνα Μιλέβα και Βέσελα Καζακόβα Γάτα μέσα στον τοίχο προβάλλεται στο πλαίσιο του τμήματος Γνωρίστε τους Γείτονες του 60ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης την Τετάρτη 6 Νοεμβρίου (Σταύρος Τορνές, 16:00) και την Πέμπτη 7 Νοεμβρίου (Τώνια Μαρκετάκη, 12:30).

Ναντάβ Λαπίντ: «Κάθε εθνική Ιστορία είναι συνώνυμη με την άλλη»

Ένας νεαρός Ισραηλινός επανεπινοεί τον εαυτό του μέσω της γαλλικής γλώσσας στην πολυσυζητημένη αυτοβιογραφική ταινία του Ναντάβ Λαπίντ Συνώνυμα, που απέσπασε τη Χρυσή Άρκτο στη φετινή Μπερλινάλε.

Μετά την πανελλήνια «πρώτη» τους στις φετινές Νύχτες Πρεμιέρας, τα Συνώνυμα συναντούν το κοινό τους από τις 17 Οκτωβρίου, κι εγώ τον σκηνοθέτη.

Γιατί Συνώνυμα, και γιατί αυτή η ιδιαίτερη εμμονή με τη γλώσσα, την οποία υποθέτω ότι μοιράζεσαι με τον πρωταγωνιστή του φιλμ, μιας κι είναι ένα alter ego σου;

Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες.

Η ταινία είναι βασισμένη πολύ στη δικιά μου εμπειρία. Ο πρωταγωνιστής δεν αποστασιοποιείται μόνο σωματικά από τη χώρα του, αλλά και από τη συνολική πολιτισμική ταυτότητα που διατρέχει την προηγούμενη ζωή του.

Αυτη η αποστασιοποίηση περνάει λογικά μέσα από τη γλώσσα, κι έπειτα, ξαφνικά, βλέπουμε έναν άνθρωπο χωρίς λέξεις, που από πρόθεση αποφάσισε να εγκαταλείψει τις λέξεις του. 

Και να βρει καινούριες ή καινούριες συνδέσεις με τη γλώσσα.

Ακριβώς.

Πρέπει, λοιπόν, να επινοήσει εκ νέου τον εαυτό του στη Γαλλία σε μια νέα γλώσσα. Σ’ αυτό το επίπεδο, θα έλεγα πως οι λέξεις στα γαλλικά πηγαίνουν πολύ πιο μακριά από το λειτουργικό ρόλο τους. 

Είναι ένα πραγματικό μονοπάτι προς μια πιθανή λύτρωση, και αποτελούν ένα μικρό θρίαμβο, μια μικρή νίκη έναντι του πρότερου εαυτού του.

Ασφαλώς, αφού αποφάσισα να πεθάνω και να θαφτώ στο Παρίσι, κατάλαβα ότι τα γαλλικά μου έπρεπε να πάνε πέρα από τις ανάγκες της επιβίωσης. Κατά κάποιο τρόπο, θέλεις να είσαι πιο Γάλλος από τους Γάλλους. 

Τι σηματοδοτεί κάθε λέξη;

Κάθε λέξη είναι κάτι μαθηματικό, μετατρέπεται σε έξι ή επτά ή οκτώ, και μπορείς να εντυπωσιάσεις τους ανθρώπους με μια λίστα από συνώνυμα. Έτσι το αντιλήφθηκα με το μυαλό μου.

Ήμουν πολύ μόνος, και δεν είχα πολλές ευκαιρίες να εξασκώ τη γλώσσα με ανθρώπους. Κάθε φορά που είχα αυτή τη δυνατότητα, τούς εκσφενδόνιζα μια λίστα από συνώνυμα. 

Κάθε συζήτηση διαρκούσε μια ώρα, γιατί κάθε πρόταση πολλαπλασιαζόταν στην εβδόμη. Η κατάσταση με τα συνώνυμα έγινε τα γαλλικά μου. Κι ίσως όλες οι χώρες είναι συνώνυμα. Κάθε εθνική Ιστορία είναι συνώνυμη με την άλλη. 

Πιστεύεις, λοιπόν, ότι μέσω αυτής της εξερεύνησης των γαλλικών επανασυνδέθηκες με την ισραηλινή ή την εβραϊκή διάσταση της ταυτότητάς σου ή αναθεώρησες τη στάση σου έναντι του ισραηλινού κράτους;

Υπάρχει κάτι από τον περιπλανώμενο Ιουδαίο στον Γιοάβ. Εγκαταλείπει την εθνική γλώσσα του, για να μελετήσει τα γαλλικά, και πρέπει να σαγηνεύσει τους ντόπιους, για να του ρίξουν ένα νόμισμα ή ένα κομμάτι ψωμί.

Χωρίς πατρίδα, χωρίς γλώσσα, υιοθετεί την τοπική ταυτότητα. Κατά κάποιο τρόπο, αυτό είναι κάτι πολύ εβραϊκό. Ονειρεύεται τη Γαλλία με τον τρόπο που οι Εβραίοι ονειρεύονταν τον Ισραήλ, με μια σχεδόν μεσσιανική στάση έναντι της Γαλλίας. 

Και σίγουρα υπάρχει κάτι που θυμίζει Γκοντάρ από την άποψη της κινηματογραφικής γλώσσας που χρησιμοποιείς. Εντοπίζεις ίχνη επιρροών από τον γκονταρικό τρόπο τού να κάνεις σινεμά;

Οποτεδήποτε εξερευνάς τη σχέση ανάμεσα στη γλώσσα και την εικόνα, βρίσκεσαι σε μια γκονταρική περιοχή. 

Η ταινία, εξάλλου, «παίζει» με τα γαλλικά αρχέτυπα, τα γαλλικά σύμβολα με τη χρήση της δικιάς της «γραμματικής», κι αυτό το ζευγάρι νεαρών Γάλλων που συναντά είναι όσο πιο γαλλικό γίνεται. Σαν να έχουν ξεπηδήσει από γαλλικό φιλμ.

Ταυτόχρονα, η ταινία «φλερτάρει» με τα αρχέτυπα του γαλλικού σινεμά, με τη Νουβέλ Βαγκ και τον Γκοντάρ, ιδιαιτέρως, και τα καταστρέφει, σαν να τα καλεί σε μονομαχία. Υπονοεί ένα αντίθετο σύστημα. 

Καλεί και το κοινό σε μια διανοητική, αισθητική, ακόμη και κινηματογραφική «μονομαχία». Δεν είναι από τα φιλμ που μπορούν εύκολα να «χωνευτούν», και σίγουρα όχι βλέποντάς το μια φορά. Συμφωνείς;

Δεν μπορεί να «χωνευτεί» εύκολα, αλλά την ίδια στιγμή η διχοτομία ανάμεσα σ’ εκείνους που το αγαπούν κι εκείνους δεν το αγαπούν δεν είναι τόσο ξεκάθαρη.

Υπάρχει μια δόνηση σχεδόν σωματική σ’ αυτό, που μπορεί να φτάσει σε πολλούς ανθρώπους, εφόσον η ψυχή, η καρδιά και το μυαλό τους είναι ανοιχτά. Είναι μια συναισθηματική ταινία, νομίζω.

Ίσως όχι με το συνήθη, τον κλασικό τρόπο, έχει τη δικιά της κλίμακα συναισθημάτων, και το δικό της μονοπάτι για να φτάσεις εκεί. 

Μιλώντας για σωματικότητα, μεγάλο μέρος της σίγουρα αποδίδεται στον Τομ Μερσιέ, τον πρωταγωνιστή σου, και την προσωπικότητά του. Είσαι ευτυχής με την επιλογή σου, φαντάζομαι.

Ο Τομ Μερσιέ είναι ένα είδος θαύματος για το φιλμ. Ο ρόλος του είναι από τους πιο απαιτητικούς που έχω δει στο σινεμά. Η ταινία είναι «γραμμένη» στο σώμα και τις λέξεις του.

Ο Τομ είναι μοναδική περίπτωση. Όταν ήταν νέος, ήταν πρωταθλητής του τζούντο. Έπειτα το εγκατέλειψε κι έγινε χορευτής, και μπορείς να δεις αυτό το συνδυασμό μέσα του, της τρυφερότητας/ευθραυστότητας και της βιαιότητας/εκρηκτικότητας.

Ταυτόχρονα είναι σκληρά εργαζόμενος και υπάκουος και χωρίς όρια. Ποτέ δεν έχω δει κάποιον τόσο ελεύθερο. Δε γνωρίζει ότι υπάρχουν όρια. Είναι ένα είδος υπερήρωα στο πλατό.

Παρακολούθησα την ταινία σου στο φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο σε ένα γεμάτο Kino Meeting Point. Θα ήθελα να μου μιλήσεις για την εμπειρία σου εκεί, μιας κι υπήρξες και μέλος κριτικής επιτροπής.

Συνήθως δεν ασκώ πλέον καθήκοντα μέλους κριτικής επιτροπής, είναι κάτι χρονοβόρο.

Σ’ αυτή την περίπτωση αποδέχτηκα την πρόσκληση, γιατί υπάρχει κάτι τόσο συγκινητικό στην πόλη. Αυτό το μέρος είναι ένα είδος θαύματος.

Πριν από λίγα χρόνια, οι άνθρωποι αλληλοπυροβολούνταν κι η πόλη είναι γεμάτη με μικρά νεκροταφεία. Σήμερα, κάθονται στο σινεμά και συζητάνε για ταινίες.

Διερωτώμαι: Πότε θα καταστεί αυτό δυνατό στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Ιερουσαλήμ; Πότε ένα φεστιβάλ θα γίνει το σύμβολο της ικανότητας του ανθρώπου να υπερβεί την ίδια του τη φύση; Υποθέτω πως αυτό δε θα συμβεί σύντομα.

Μερικές φορές, ωστόσο, η ζωή είναι απρόσμενη.

Ποια ήταν η υποδοχή του φιλμ στο Ισραήλ, δεδομένης της επαμφοτερίζουσας στάσης σου έναντι της χώρας;

Ήταν συντεθειμένη από όλων ειδών τα στοιχεία.

Το ότι κέρδισα τη Χρυσή Άρκτο προκάλεσε πολύ ενθουσιασμό στο Ισραήλ, γιατί οι άνθρωποι «διψούν» για φυσιολογικά επιτεύγματα: να νικούν όχι μόνο με βλήματα, αλλά και στα φεστιβάλ. 

Όταν άρχισαν να μεταδίδονται οι πιο προβοκατόρικες σκηνές της ταινίας, οι άνθρωποι δεν ήξεραν πια αν επρόκειτο για ισραηλινή περηφάνια ή ντροπή και δημιουργήθηκε τεράστια πολεμική.

Υπήρξαν κάποιες απειλές. Ακόμα κι η Υπουργός Παιδείας έστειλε ένα ηλίθιο τουίτ πως δεν ξέρει αν η ταινία συνάδει με τον ισραηλινό νόμο. 

Όταν βγήκε στις αίθουσες, οι κριτικοί τη λάτρεψαν. Ήταν λίγο περιορισμένοι στην οπτική τους σχετικά με το φιλο- ή αντι-ισραηλινό χαρακτήρα της, πάντως.

Όσον αφορά στο κοινό;

Όσον αφορά στο φυσιολογικό κοινό, ήρθα αντιμέτωπος με πολύ λίγες άμεσες ερωτήσεις πολιτικής φύσης. Κατανόησαν το φιλμ σε ένα πιο υπαρξιακό, οικουμενικό επίπεδο.

Ταυτόχρονα, συγκινήθηκα πολύ από πολλούς νέους ανθρώπους που μου έστειλαν μηνύματα πως αυτή ακριβώς είναι η ιστορία τους, αυτός ο συνδυασμός οικειότητας κι εχθρότητας απέναντι στη χώρα.

Χάρηκα πολύ γιατί σε όλο τον κόσμο οι άνθρωποι παίρνουν την ταινία πολύ προσωπικά. Νιώθουν ότι μιλάει γι’ αυτούς, κατά κάποιο τρόπο. 

Photo credit (Ναντάβ Λαπίντ): Γιάννης Κοντός.

Η ταινία του Ναντάβ Λαπίντ Συνώνυμα προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 17 Οκτωβρίου σε διανομή της Weird Wave.