Ρενέ Καραμπάς: «Με ενδιαφέρει η ενέργεια των ανθρώπων, όχι τα σώματά τους»

 

Ρενέ Καραμπάς (Φωτογραφία: Γιάννης Κοντός)

Σε ένα από τα πιο ασυνήθιστα βιβλία των τελευταίων χρόνων, το Ορκισμένη, η Βουλγάρα ποιήτρια, συγγραφέας και ηθοποιός Ρενέ Καραμπάς καταπιάνεται με την (ομοφυλοφιλική) αγάπη, την οικογένεια και την ελευθερία επιλογής.

Συναντηθήκαμε μαζί της στη φετινή Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης με αφορμή την έκδοση του βιβλίου της στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο.

Μου έλεγες νωρίτερα ότι εμπνεύστηκες έναν από τους κεντρικούς χαρακτήρες του θαυμάσιου, υβριδικού αφηγήματός σου Ορκισμένη, όταν βρισκόσουν στο Σαράγεβο. Πρέπει, λοιπόν, να του αποδώσουμε τα εύσημα;

Αγαπώ το Σαράγεβο και πάντα με χαροποιεί να βρίσκομαι εκεί.

Το επισκέφτηκα και πριν από έναν χρόνο προκειμένου να παρουσιάσω το βιβλίο μου, το οποίο κυκλοφορεί και στη Βοσνία & Ερζεγοβίνη.

Πέραν του Σαράγεβο, ποιες ήταν οι υπόλοιπες πηγές έμπνευσης - ή ίσως από πού προέκυψε η ανάγκη σου να καταπιαστείς με αυτό το αρχαίο έθιμο, που δυστυχώς επιβιώνει και στις μέρες μας;

Έχοντας ήδη κατά νου να εντάξω σε μια ιστορία πτυχές της προσωπικής μου ζωής και της οπτικής μου για την πατριαρχία, μολις είδα τις φωτογραφίες της Πέπα Χρίστοβα σχετικά με τις ορκισμένες παρθένες, σκέφτηκα:

«Μια τόσο ανδρόγυνη φιγούρα θα γίνει ο κεντρικός μου χαρακτήρας».

Ναι, ως άνθρωποι έχουμε σώματα με κάποια χαρακτηριστικά, ωστόσο με ενδιαφέρει η ενέργεια των ανθρώπων, που είναι αρσενική και θηλυκή και προκύπτει από τα σώματά τους, όχι τα ίδια τα σώματά τους.

Συγκλίνουν ή αποκλίνουν αυτές οι ενέργειες;

Νομίζω ότι είναι απολύτως αντίθετες, αλλά κύριος στόχος μας είναι να βρούμε την ισορροπία μεταξύ τους, γιατί καθεμιά έχει αρνητικά και θετικά στοιχεία.

Στην περίπτωση του κεντρικού χαρακτήρα μου η αρσενική ενέργεια είναι ισχυρότερη επειδή ο πατέρας του προσπάθησε να σκοτώσει τη θηλυκή του ενέργεια.

Η ατμόσφαιρα του βιβλίου είναι παραισθησιακή. Δύσκολα συνάγεις ως αναγνώστης ασφαλές συμπέρασμα ως προς το τι πραγματικά έχει συμβεί ή όχι.

Πάντα τίθεται αυτό το ερώτημα, καθώς ο κεντρικός χαρακτήρας είναι αναξιόπιστος ως αφηγητής. Κι ενώ μπορεί να συμπάσχουμε μαζί του, δεν ξέρουμε τι είναι αληθινό και τι όχι.

Εμφανίζεται σίγουρα ως θύμα.

Σίγουρα είναι θύμα σε κάποιες περιπτώσεις, σε άλλες όμως όχι.

Εκτός από τις φωτογραφίες της Πέπα Χρίστοβα, συνομιλείς και με άλλα κείμενα που αφορούν στο έθιμο των ορκισμένων παρθένων, όπως για παράδειγμα την προ ετών ταινία της Λάουρα Μπισπούρι;

Δεν την έχω παρακολουθήσει, παρεμπιπτόντως.

Έχω, όμως, διαβάσει πολλά βιβλία σχετικά, κι ένα από αυτά ήταν το Ρημαγμένος Απρίλιος του Ισμάηλ Κανταρέ, το οποίο, αν και μυθοπλαστικό, με βοήθησε πολύ να καταλάβω αυτό το έθιμο.

Διάβασα επίσης και ανθρωπολογικά βιβλία, ακόμα και σε σχέση με την ονοματοδοσία των χαρακτήρων μου, επειδή για μένα είναι σημαντικό τα ονόματά τους να σημαίνουν κάτι, κρύβοντας πτυχές της προσωπικότητάς τους.

Στιλιστικά, το βιβλίο σου είναι ποικιλόμορφο και δύσκολα ταξινομήσιμο. Στην αρχή ένιωθα πως πρόκειται για ποίηση σε ελεύθερο στίχο, έπειτα ότι σίγουρα διαθέτει στοιχεία μυθιστορήματος ή νουβέλας - ακόμα και διηγηματογραφίας.

Προέκυψε αυθόρμητα όλο αυτό ή ήταν προσχεδιασμένο;

Η πλοκή είναι επινοημένη, αλλά η γραφή προέκυψε σαν μια φωνή. Δεν προσπάθησα να γράψω με κάποιον τρόπο, βγήκε απλώς από μόνο του σαν stream of consciousness, σαν ποίηση η οποία βρίσκεται στο μυαλό του κεντρικού χαρακτήρα.

Διάλεξα επίσης και την επιστολική μορφή γιατί θεώρησα ότι το αναγνωστικό κοινό χρειαζόταν μια ξεκούραση από καιρού εις καιρόν.

Προσδίδει η επιστολική μορφή και έναν πιο ρεαλιστικό χαρακτήρα στα συμφραζόμενα;

Ναι, ίσως, και ταυτόχρονα κάτι πολύ ειλικρινές. Μέσω της επικοινωνίας της με τον αδερφό της αντιλαμβανόμαστε ότι έχει μυστικά, κι αυτό προσθέτει μυστήριο.

Η ανάγνωση, πάντως, είναι σαν όνειρο.

Αυτόν τον καιρό γράφω το καινούριο μου μυθιστόρημα και νομίζω πως το να γράφω σαν να βρίσκομαι σε όνειρο είναι το συγγραφικό μου στιλ.

Κάθε βιβλίο, ωστόσο, έχει τη δική του φωνή ή φωνές, κι αυτό μ’ αρέσει. Όταν σου αρέσει κάποιος συγγραφέας, είναι γιατί σου αρέσει το στιλ του.

Ίσως το αναγνωστικό μου κοινό περιμένει το δεύτερο βιβλίο μου να είναι το ίδιο με το πρώτο. Νομίζω, ωστόσο, ότι ένας συγγραφέας πρέπει να επεκτείνεται, να δοκιμάζει διαφορετικά στιλ.

Καλά που το αναφέρεις, γιατί οι περισσότεροι συγγραφείς -αλλά και άνθρωποι, γενικότερα- προτιμούν να εστιάζουν σ’ αυτό το οποίο γνωρίζουν καλύτερα. Ίσως γιατί τους κάνει να αισθάνονται ασφάλεια.

Διανοητικά ξέρω τι χρειάζεται για να επαναλάβω το πρώτο μου βιβλίο, αλλά η καρδιά μου δε συμφωνεί. Η καρδιά μου θέλει να πειραματιστεί, να νιώσει κάτι καινούριο. Αυτό είναι ριψοκίνδυνο.

Μπορεί να αποτύχω ή επινοήσω ένα καινούριο στιλ ή φωνές. Σ’ αυτό συνίσταται η χαρά της συγγραφής.

Υπάρχει κι η αγάπη μέσα σε όλο τον ζόφο του βιβλίου, όπως αναδύεται μέσα από τον χαρακτήρα της Ντάνα. Τι έχεις να πεις γι’ αυτήν;

Ίσως είναι ο άνθρωπος που διανοίγει μονοπάτια ελευθερίας για τον κεντρικό χαρακτήρα, αλλά εκείνος το συνειδητοποιεί αργότερα.

Μερικοί αποκαλούν το βιβλίο μου «κουίρ». Δε μου αρέσει αυτό.

Επειδή είναι περιοριστικό;

Είναι περισσότερα από αυτό. Αφορά στις οικογενειακές σχέσεις, στην ελευθερία της επιλογής. Το «κλέβεις» αν το κατηγοριοποιήσεις ως «κουίρ».

Στην κινέζικη μετάφραση του βιβλίου έπρεπε να αλλάξουμε το φύλο της Ντάνα, κι όμως η ιστορία δεν επηρεάζεται. Αυτό αποδεικνύει ότι δεν είναι κουίρ μυθιστόρημα.

Στη Βουλγαρία, ακόμα και σε συντηρητικούς ανθρώπους αρέσει και κανείς τους δε με ρώτησε για το ζήτημα του φύλου.

Κάπου γράφεις πως το σπίτι είναι εκεί που σου κόβουν τα φτερά. Γιατί;

Δεν ξέρω. Οι συγγραφείς είμαστε διάμεσοι.

Ασφαλώς συνδέεται με την παιδική μου ηλικία και το γεγονός ότι ο πατέρας μου εξέτρεφε περιστέρια που τους έκοβε μέρος των φτερών ώστε να γυρίζουν σπίτι τους. Όλοι έχουμε κάποια τραυματικά βιώματα από την παιδική μας ηλικία.

Σ’ αυτήν σου κόβουν τα φτερά. Έπειτα, θέλεις να μάθεις να πετάς, οπότε πρέπει να αναστήσεις τα φτερά σου. Και για να το κάνεις, πρέπει να επιστρέψεις στο μέρος όπου σου τα έκοψαν.

Η υπέρβαση τραυματικών εμπειριών του παρελθόντος συντελείται για σένα μέσω της γραφής ή και της υποκριτικής;

Μέσω και των δύο, αλλά με διαφορετικούς τρόπους.

Στη συγγραφή είσαι μόνη, καθοδηγείσαι από την εαυτή σου. Στην υποκριτική υπάρχει η ομάδα, συνεπώς πρέπει να αφεθείς να καθοδηγηθείς από αυτήν και τον σκηνοθέτη/την σκηνοθέτρια.

Στην ταινία Godless της Ραλίτσα Πετρόβα ήμουν η εαυτή μου, δεν υποδυόμουν κάποιον ρόλο. Η προετοιμασία, βέβαια, ήταν πολύ δύσκολη. Η Ραλίτσα, όμως, ήξερε να πατάει τα μαγικά «κουμπιά» μου.

Ως καλλιτέχνις, ξεκίνησες με τη συγγραφή;

Γράφω από παιδί, αλλά πάντα ήθελα να γίνω ηθοποιός. Ποτέ δε σπούδασα σε Δραματική Σχολή, ωστόσο. Ο ρόλος μου στο φιλμ της Ραλίτσα Πετρόβα είναι ο μοναδικός μου μέχρι στιγμής στο σινεμά, και μου έχει αποφέρει πολλά βραβεία.

Και δικαιολογημένα.

Άλλη μια φορά έχω συμμετάσχει σε θεατρική παράσταση στη γενέτειρά μου.

Θέλω να καταπιαστώ με πολλά είδη τέχνης. Η ποίηση, όμως, είναι το βασικό. Προσπαθώ να τη βλέπω σε κάθε μορφή τέχνης.

Είναι το συνδετικό νήμα.

Όταν γράφω ποίηση, νιώθω πλήρως ζωντανή.

Ευνοεί το πολιτιστικό κλίμα στη Βουλγαρία πολυδιάστατους καλλιτέχνες όπως εσύ και πολυδιάστατα καλλιτεχνικά εγχειρήματα;

Για να ασχολείσαι με διάφορες μορφές τέχνης, πρέπει να έχεις ένα ασφαλές εισόδημα. Διδάσκοντας δημιουργική γραφή, έχω τη δυνατότητα να καταπιάνομαι και με άλλα πράγματα.

Στην Τηλεόραση και το σινεμά η κατάσταση είναι καλύτερη από τη λογοτεχνία. Κάνοντας μια ταινία, μπορείς να ζήσεις ένα-δυο χρόνια.

Τώρα που η Ορκισμένη μεταφράζεται σε περισσότερες γλώσσες, αρχίζω να αισθάνομαι τη διαφορά. Όχι ότι έχω γίνει εκατομμυριούχος!

Όταν έχεις προθεσμίες, όταν έχεις κάτι να πεις, κινητοποιείσαι καλύτερα. Είναι εύκολο να κωλυσιεργείς. Πρέπει απλώς να βρεις την ισορροπία.

Η συνέντευξη με την Ρενέ Καραμπάς πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της 21^ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης.

Ευχαριστώ θερμά την Ντόρα Τσακνάκη (Εκδόσεις Μεταίχμιο) για την πολύτιμη συμβολή της στον προγραμματισμό της.

Το βιβλίο της Ρενέ Καραμπάς Ορκισμένη κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση του Σπύρου Ν. Παππά.