Πηνελόπη Φλουρή: «Η διαδικασία της παράστασης είναι μια εσωτερική σύγκρουση»

 

Πηνελόπη Φλουρή (Φωτογραφία: Μαριλένα Γρίσπου)

Αποτίνοντας φόρο τιμής στον μέγιστο πεζογράφο του 20ού αιώνα, τον Φραντς Κάφκα, η Πηνελόπη Φλουρή μεταφέρει επί σκηνής το εμβληματικό του έργο Γράμμα στον Πατέρα μ’ έναν εικαστικά συναρπαστικό τρόπο.

Μια συζήτηση με την σκηνοθέτρια με αφορμή την παράσταση, η οποία παρουσιάζεται μέχρι και την Δευτέρα 10 Ιουνίου.

Δεδομένου ότι ο Κάφκα δεν υπήρξε θεατρικός συγγραφέας, η σκηνική απόδοση οποιουδήποτε έργου του αποτελεί, δυνητικά, έναν δημιουργικό «άθλο».

Ποιες ήταν, επομένως, οι κύριες προκλήσεις που, ως ομάδα, αντιμετωπίσατε κατά την αναμέτρησή σας με το καφκικό σύμπαν;

Η πρόκληση για το Γράμμα στον Πατέρα του Φραντς Κάφκα ήταν ακριβώς ίδια με εκείνη που κουβαλώ σε κάθε δουλειά.

Θέλω να  παραμείνω  συνεπής στην διαδικασία και στις επιλογές μου. Να μπορέσω να εμβαθύνω, να «σκάψω» και να πλησιάσω την αλήθεια που με αφορά.

Να συνδεθώ με τις λέξεις και τα νοήματα. Να βρω έναν τρόπο ώστε ο  δικός μου κόσμος να συναντηθεί με τον κόσμο του συγγραφέα, του Φραντς Κάφκα. Και να επιμείνω. Η διαδικασία της παράστασης είναι μια ασταμάτητη εσωτερική σύγκρουση.

Αυτό που με απασχόλησε και για το οποίο έχασα -ως συνήθως- τον ύπνο μου ήταν να βρω τρόπους να πλησιάσω λιγάκι το καφκικό σύμπαν.  

Να μπορέσω να το «φωτίσω» και να καταφέρω να επικοινωνήσω τις σκέψεις μου, τις ιδέες μου σε όλους τους συνεργάτες, δίνοντας παράλληλα στον καθένα την ελευθερία να φέρει κάτι δικό του μέσα στην παράσταση.

«Δημιουργικός άθλος» είναι το να παραμείνει κάποιος δημιουργικός στις μέρες μας. Με οτιδήποτε κι αν καταπιάνεται.

Επιπλέον, βάσει ποιων κριτηρίων -αισθητικών, αφηγηματικών, ψυχαναλυτικών- επιλέχθηκε το συγκεκριμένο κείμενο αλλά και τα συγκεκριμένα αποσπάσματα του κειμένου;

Με αγγίζουν οι ιστορίες, κι αυτές θέλω να μοιραστώ. Με συγκινεί  η  ιστορία του Κάφκα, ο οποίος αναγνωρίζεται σήμερα ως ο σημαντικότερος πεζογράφος του 20ού αιώνα, αλλά που ο ίδιος εν ζωή αισθάνεται ένα μηδενικό, γεμάτος ντροπή και φόβο.  

Γράφει το Γράμμα στον Πατέρα για να μιλήσει για τα αδιέξοδά του, τον φόβο και την ενοχή κι εμείς σήμερα κρατάμε αυτό το κείμενο-ντοκουμέντο και το αναλύουμε. Μ’ ενδιαφέρει η εσωτερική σύγκρουση που τον καθορίζει από παιδί.

Για το κείμενο της παράστασης μελετήσαμε με την Στέλλα Ράπτη αρκετό υλικό. Σταθήκαμε περισσότερο στα ημερολόγια του Κάφκα γιατί φωτίζουν πολλά για την προσωπικότητα του συγγραφέα.

Φτιάξαμε μία συνειρμική δομή από το Γράμμα... στα ημερολόγια κι αντίστροφα. Το  υλικό που είχαμε να διαχειριστούμε ήταν άπειρο. 

Θελήσαμε να δημιουργήσουμε ένα κείμενο που να «συμπυκνώνει» τον ψυχισμό και το μυαλό του Φραντς Κάφκα.

Η επιλογή των αποσπασμάτων έχει να κάνει με μια πρώτη  αίσθηση γι’ αυτό που διαβάζω και κατανοώ σε σχέση με αυτό το οποίο με απασχολεί και θέλω να μοιραστώ. Επιμένω σε υλικό που με ταρακουνά από την πρώτη ανάγνωση.

«Η επιστολή αυτή μας αποκαλύπτει με ποιον τρόπο η ενοχή και ο φόβος του Φ. Κάφκα μπροστά στην πατρική φιγούρα γίνονται τα συγγραφικά του όπλα», διαβάζω στο Δελτίο Τύπου.

Γιατί, κατά την γνώμη σου, μπορεί η ενοχή κι ο φόβος απέναντι σε κάποιον/κάτι να εξελιχθούν σε «όπλα» ενός/μιας δημιουργού;

Πολλές φορές ο φόβος μπορεί να παραλύσει κάποιον, να τον «παγώσει» κι άλλες φορές  να τον ταρακουνήσει για να κινηθεί σε μία κατεύθυνση όπου θα λυτρωθεί και θα δικαιωθεί. 

Ο Φραντς Κάφκα είναι ιδιοφυής γιατί καταφέρνει να μεταφέρει τον φόβο του δημιουργικά στο έργο του.

Η ντροπή του τον παρακινεί να γράψει την Μεταμόρφωση. Οι ενοχές που αισθάνεται τον «βοηθούν» να γράψει την Δίκη.

Είναι πολύ σπάνιο να μιλάμε για ένα τόσο καθαρό συγγραφικό σύμπαν όπως αυτό του Κάφκα. «Καφκικό» σύμπαν συνηθίζουμε να λέμε, και το αναγνωρίζουμε πολύ εύκολα.

Ο ίδιος καταφεύγει στην γραφή  εξ ανάγκης. Γράφει για να εκφράσει αυτά που δεν μπορεί να εκφέρει μέσω του λόγου: «Η  απουσία ήρεμης επικοινωνίας είχε και μία ακόμα συνέπεια. Ξέμαθα να μιλώ».

Είναι τρομερά ευαίσθητος και τρομερά ευφυής. Ο Φραντς Κάφκα καταφέρνει να φέρει όλες τις ελλείψεις του στο συγγραφικό του σύμπαν. Φωτίζει τα σκοτάδια του μέσω της γραφής.

Στην παράσταση συμπρωταγωνιστούν οι Φοίβος Παπακώστας στον ρόλο του νεαρού Κάφκα και Δημήτρης Καταλειφός στον ρόλο του πατέρα-«δικαστή». Πώς «ενορχηστρώθηκε» αυτή η συνάντηση διαφορετικών θεατρικών «γενεών»;

Ο Δημήτρης Καταλειφός -μέσω βίντεο- φέρει την εικόνα του πατέρα-δικαστή-παιδαγωγού. Είναι εκείνος που καθορίζει, με το βλέμμα του και την έκφρασή του , αυτό που εισπράττει ο δέκτης,  ο επί σκηνής Φραντς, ο Φοίβος Παπακώστας. 

Υπάρχει μία ανοιχτή συνομιλία μεταξύ των δύο, η οποία  δεν κινείται σε ένα ρεαλιστικό άξονα, αλλά σ’ ένα ποιητικό επίπεδο. 

Κυριαρχεί η υφή ενός ονείρου- εφιάλτη, η οποία ενισχύει το αίσθημα του φόβου και της ενοχής, και συνάμα αποκαλύπτεται ένα καθαρό  αίτημα που υπάρχει από την πλευρά του «παιδιού».

Αίτημα -που δεν ειπώνεται- για αποδοχή κι ενθάρρυνση. Για αγάπη. 

Ο Δημήτρης Καταλειφός ήταν για μένα ο «κατάλληλος πατέρας». Νιώθουμε-νιώθω κάτι «συγγενικό». 

Μέσα από  μία απλή έκφραση ή χειρονομία, με το δυνατό του βλέμμα -μεγεθυμένα μέσω βιντεοπροβολών- μάς αποκαλύπτεται ο «τεράστιος, γεμάτος όρεξη και  ζωή, δυνατός»  πατέρας.

Από την άλλη, ο  Φοίβος Παπακώστας, ένας νέος, χαρισματικός ηθοποιός, στέκεται δίπλα σε αυτήν την  μεγάλη εικόνα του πατέρα, σωματοποιώντας όλη την σύγκρουση και την αγωνία που κουβαλά ο χαρακτήρας του Φραντς.

Υφολογικά, το Γράμμα στον Πατέρα ενσωματώνει στοιχεία θεατρικής και κινηματογραφικής αφήγησης. Υπαγορεύθηκε η επιλογή αυτή από την ματιά σου/σας στο εν λόγω κείμενο;

Θελήσαμε να φτιάξουμε ένα ποιητικό σύμπαν όπου βρισκόμαστε Στο μυαλό του  Φ. Κάφκα και μέσα από αυτήν την λογική προέκυψαν οι σκηνοθετικές επιλογές.

Τα βίντεο που χρησιμοποιούνται συνθέτουν ένα κινηματογραφικό περιβάλλον το οποίο λειτουργεί ως ένα  δεύτερο επίπεδο αφήγησης ενισχύοντας την λογική: Ο «μικρός» γιος δίπλα στον «μεγάλο» πατέρα. 

Η μουσική, τα βίντεο, οι ηχογραφημένες φράσεις - όλα εξυπηρετούν ώστε να δημιουργηθεί ένας σκηνογραφικός «λαβύρινθος» και ν’ αποκαλυφθεί ο εσωτερικός λαβύρινθος του Φραντς Κάφκα, το ψυχικό του αδιέξοδο.

Υπεύθυνος για την μουσική είναι ο The Boy (Αλέξανδρος Βούλγαρης). Την συνέθεσε εμπνεόμενος από την δική σας οπτική στο καφκικό έργο ή αφουγκραζόμενος και το δικό του βίωμα ως αναγνώστης του;

Κάθε καλλιτέχνης φέρει μέσα σε μία δουλειά τον δικό του κόσμο, το δικό του σύμπαν, τα δικά του βιώματα, πέρα από την οποιαδήποτε οδηγία και οπτική.

Όταν απευθύνθηκα στον Αλέξανδρο, ήδη γνώριζα πως ο ήχος του θα λειτουργήσει στην αισθητική προσέγγιση της παράστασης που είχα στο μυαλό μου.

Δε χρειάστηκαν πολλές  διορθώσεις-οδηγίες. Ο ήχος του φέρει κάτι βαθιά ποιητικό, τρυφερό και συνάμα σκληρό, πολύ κοντά στο καφκικό σύμπαν.

100 χρόνια μετά τον θάνατό του ο Κάφκα εξακολουθεί ν’ αναστατώνει, να ενοχλεί, να «ξεβολεύει», ανοίγοντας δρόμους τόσο σε αναγνώστ(ρι)ες όσο και σε δημιουργούς. Γιατί λείπουν καλλιτέχνες τέτοιας εμβέλειας στις μέρες μας;

Σκέφτομαι συχνά  πως η αναγνώριση πολλών μεγάλων καλλιτεχνών έρχεται μετά θάνατον. Ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ, για παράδειγμα, πούλησε εν ζωή έναν μονάχα πίνακα. Σήμερα θεωρείται ένας από τους  πιο σημαντικούς ζωγράφους.

Θέλω να πιστεύω πως δε λείπουν. Ίσως χάνονται στην απέραντη πληροφορία που μας κατακλύζει. Μου αρέσει να σκέφτομαι ότι, 100 χρόνια μετά, θα μιλούν για καλλιτέχνες του  σήμερα, τους οποίους εμείς δεν ανα-γνωρίζουμε. 

Η παράσταση παρουσιάζεται στη νέα έδρα της ομάδας, το H.UG Art Space, που στο παρελθόν λειτουργούσε ως ξυλουργείο. Είναι εξαιρετικά παρήγορο ότι δε μετατράπηκε και αυτός ο «αναξιοποίητος» χώρος σε ένα ακόμα trendy bar/club.

Πόσος κόπος απαιτήθηκε ώστε ν’ αποκτήσει την παρούσα μορφή του;

Πέρασα αρκετά μεγάλο  διάστημα μέσα σε αυτόν τον χώρο, στα  χαλάσματα. Πήγαινα συχνά μόνη και τον αφουγκραζόμουν, σε καιρό πανδημίας.

Ήθελα να δω τις ανάγκες του, να κρατήσω την υφή του και την πρώτη αίσθηση που είχα μπαίνοντας σ’ αυτό το ξυλουργείο. Με απασχολούσε να παραμείνουν στοιχεία από την «παλιά του ζωή».

Γι’ αυτό παραμένει  το μεταλλικό ξυλουργικό μηχάνημα. Είδα τον χώρο να μεταμορφώνεται από ξυλουργείο σε γιαπί κι εγώ να ψάχνω λύσεις. Υπήρξαν στιγμές που θέλησα να εγκαταλείψω. Χρειάστηκε μεγάλη ψυχική και σωματική ενέργεια.

Τώρα ανακαλώ την διαδρομή, και χαίρομαι που δεν παραιτήθηκα.

Πόσο «δονκιχωτικό», ωστόσο, παραμένει -εν έτει 2024- να επιδιώκεις να «στεγάζεις» τα συλλογικά θεατρικά σου όνειρα στον χώρο «σου», και σε ποιον βαθμό δικαιώνεται η επιλογή αυτή και από την προσέλευση των θεατ(ρι)ών;

Σήμερα, μετά από όλη αυτήν την  αγωνιώδη προσπάθεια να φτιαχτεί το H.UG,  αισθάνομαι  πως έφτιαξα το δικό μου καταφύγιο και κάπου γαληνεύω.

Έχω έναν τόπο όπου μπορώ να δημιουργήσω. Ν’ ανοίξω την πόρτα και να ξεκινήσω  πρόβες. Να χαθώ στο σύμπαν μου. Να συναντηθώ με άλλους. Να ονειρευτώ ένα έργο και να το υλοποιήσω. Αισθάνομαι τυχερή. Στα δύσκολα και στα εύκολα.

Είναι μια μικρή δικαίωση για όλα όσα έχασα σε προσωπικό επίπεδο τα προηγούμενα χρόνια. Ο δρόμος, βέβαια, είναι μακρύς.

Αλλά, σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι να είναι και μακρύς...

Ευχαριστώ θερμά την σκηνοθέτρια για την παραχώρηση της φωτογραφίας της που συνοδεύει το κείμενο.

Η παράσταση Γράμμα στον Πατέρα σε σκηνοθεσία-διασκευή κειμένου της Πηνελόπης Φλουρή παρουσιάζεται στο H.UG (Human Underground), Μελιταίων 14, Άνω Πετράλωνα, μέχρι και την Δευτέρα 10 Ιουνίου, 21:15.