Tayfun Pirselimoğlu: «Η απιθανότητα είναι η λέξη-κλειδί στη δημιουργία τέχνης»

 

Η Σεχραζάντ «συναντά» τον Μπόρχες και τον Κάφκα στο μυθιστόρημα του σπουδαίου Τούρκου σκηνοθέτη, σεναριογράφου, συγγραφέα και ζωγράφου Tayfun Pirselimoğlu, Η οπτασία.

Συνομιλώντας μαζί του για τη λογοτεχνία, το σινεμά, την πολιτική, την Τουρκία και τον -ανέφικτο- έρωτα με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου στα ελληνικά.

Έχεις εκδώσει έντεκα βιβλία, αν δεν κάνω λάθος;

Απ’ όσο θυμάμαι, έχω εκδώσει επτά μυθιστορήματα, τρεις συλλογές διηγημάτων κι ένα βιβλίο με απομνημονεύματα από την παιδική μου ηλικία. Κάπου έντεκα, λοιπόν!

Ήταν η συγγραφή η αφετηρία της ενασχόλησής σου με τις τέχνες πριν τη ζωγραφική και πριν τη δημιουργία ταινιών;

Ειλικρινά, δε θυμάμαι ποιο ήταν πρώτο! (Γέλιο).

Μήπως κάπως αναμειγνύονται;

Όλα αναμειγνύονται, ναι.

Έγραφα μικρές ιστορίες τις οποίες οπτικοποιούσα στο μυαλό μου κινηματογραφικά και κατόπιν μετατράπηκαν σε σενάρια.

Στη συνέχεια παρακολούθησα σπουδές μηχανικού στην Άγκυρα.

Καμία σχέση με όλα τα άλλα.

Εντελώς διαφορετικός κόσμος.

Μετά την αποφοίτηση, αποφάσισα ότι δε μου έκανε και μετακόμισα στη Βιέννη, όπου σπούδασα εφαρμοσμένες τέχνες. Το πρώτο μου μυθιστόρημα το έγραψα εκεί.

Στα τουρκικά;

Ναι, τις Ιστορίες της ερήμου.

Στο μεταξύ, ήδη έγραφα κάποια σενάρια και εργαζόμουν ως καλλιτεχνικός διευθυντής. Το 1999 γύρισα μια μικρού μήκους ταινία, που προβλήθηκε στη Βενετία και με βοήθησε να προχωρήσω.

Ταυτόχρονα, προετοίμαζα εκθέσεις ζωγραφικής και διοργάνωνα καλλιτεχνικά εργαστήρια με έναν φίλο μου στη Βιέννη.

Δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι -είτε αυτοαποκαλούνται «καλλιτέχνες» είτε όχι»- που καταπιάνονται με τόσες διαφορετικές καλλιτεχνικές φόρμες.

Γράφοντας ένα σενάριο οπτικοποιώ τις σκηνές, κι αυτό με βοηθά να δημιουργώ. Δεν ξέρω πώς λειτουργεί ο μηχανισμός, αλλά λειτουργεί.

Είναι ένα μυστήριο, όπως κι ο έρωτας, κεντρικό θέμα στο μυθιστόρημά σου Η οπτασία, το πρώτο σου που μεταφράζεται στα ελληνικά.

Ο τίτλος έχει αραβική ρίζα, και δεν είναι εύκολα μεταφράσιμος. Ίσως δεν υπάρχει καν μετάφραση. Γι’ αυτό κι έγραψα ένα μυθιστόρημα, για να τον εξηγήσω. (Γέλιο).

Δεν ξέρω πώς ηχεί στα ελληνικά.

Παραπέμπει σε κάτι που ίσως υπάρχει, αλλά ίσως και όχι. Κάτι σαν οφθαλμαπάτη.

Τα ελληνικά είναι πολύ πλούσια γλώσσα, είμαι σίγουρος ότι ο τίτλος που επιλέχτηκε είναι ταιριαστός.

Διαβάζοντας την Οπτασία νιώθω πως η Σεχραζάντ «συναντά» τον Μπόρχες και τον Κάφκα κάπου μεταξύ Ιστανμπούλ και Βαγδάτης- και σε πολλές άλλες γωνιές, πραγματικές ή φανταστικές.

Πιο πολύ, όμως, είναι ένα μυθιστόρημα για την πιθανότητα και την απιθανότητα του έρωτα. Ήσουν ερωτικά βασανισμένος όταν το έγραφες;

Όχι, δεν είναι η προσωπική μου ιστορία.

Μου αρέσουν πολύ τα παραμύθια. Η γιαγιά μου συνήθιζε να μου αφηγείται. Όλα αυτά συσσωρεύτηκαν στο μυαλό μου. Και οι Ιστορίες της ερήμου έχουν την ίδια δομή.

Στην Οπτασία συντελείται ένα ταξίδι από την Ιστανμπούλ στη Βαγδάτη και εξιστορείται ένας αδύνατος έρωτας.

Η απιθανότητα είναι η λέξη-κλειδί στη δημιουργία τέχνης. Αν δεν μπορείς να καταφέρεις κάτι, υπάρχει ένα πολύ σέξι στοιχείο σ’ αυτό, που σε προσελκύει.

Και μελαγχολικό, ταυτόχρονα.

Και μελαγχολικό. Η απιθανότητα, η αμφισημία είναι κομβικές έννοιες.

Όσον αφορά στην επιλογή της Βαγδάτης, είναι ένας μακρινός προορισμός πέραν αυτού του κόσμου. Ένας ιερός τόπος όπου θέλεις να πας, αλλά δεν είναι εύκολο.

Έχεις ταξιδέψει εκεί, στο μεταξύ;

Όχι, όχι. Η απιθανότητα τού να ταξιδέψω εκεί και του έρωτα με οδήγησαν, συνδυαστικά, να γράψω αυτή την ιστορία.

Ακόμα κι η Ιστανμπούλ αποπνέει μια αίσθηση ανοίκειου.

Ταξιδεύω πολύ στην Ιστανμπούλ, που είναι τεράστια, ένας συνδυασμός χωρών.

Σαν ένα σύμπαν.

Περίπου. Ο επίσημος πληθυσμός της είναι 16 εκατομμύρια κάτοικοι, αλλά οι πιο πολλοί πιστεύουν ότι είναι πάνω από 20 εκατομμύρια.

Στη διάρκεια των ταξιδιών μου στην πόλη συναντώ ενδιαφέροντες ανθρώπους κι ενδιαφέρουσες τοποθεσίες, και όλα αυτά τροφοδοτούν το μυαλό μου όπως και τα σενάριά μου.

Οπότε αν θέλεις να πας στη Βαγδάτη, πιθανότατα μπορείς να τη βρεις και στην Ιστανμπούλ. Διατηρούμε τη Βαγδάτη στη νοοτροπία μας.

Αν και οι δύο πόλεις κατονομάζονται, έχεις, ωστόσο, την αίσθηση πως η πλοκή ξετυλίγεται σε μια τοποθεσία πέραν του χρόνου και του χώρου.

Αυτό ακριβώς μου αρέσει πολύ στη συγγραφή σεναρίων και μυθιστορημάτων, η αμφισημία.

Δίνω, εξάλλου, στον αναγνώστη και τον θεατή τη δυνατότητα ν’ αποκτήσουν μια εικόνα μέσω της φαντασίας τους. Θέλω να σκιαγραφήσω χαρακτήρες των οποίων το πορτρέτο θα ολοκληρώσεις εσύ.

Πρέπει πάντα να λείπει κάτι, που θα το συμπληρώσει ο αναγνώστης ή το κοινό.

Είναι σαν ένας χορός: δεν ξέρουμε τα βήματα, αλλά δίνω μια μελωδία και ας τον ξεκινήσουμε.

Μελωδία, ήχοι, μυρωδιές, ατμόσφαιρα: μια πολύ ιμπρεσιονιστική, παιχνιδιάρικη και, κατά καιρούς, χιουμοριστική ματιά στη συγγραφή.

Σ’ ευχαριστώ για το «χιουμοριστική». Αν εισέλθεις στη σκοτεινιά, μπορεί να βρεις κάτι διασκεδαστικό.

Το κωμικοτραγικό στοιχείο της αφήγησης.

Υπάρχει, βέβαια, τραγωδία, αλλά και ένα «άρωμα» κωμικών στοιχείων.

Το κωμικοτραγικό στοιχείο και της ζωής.

Ακριβώς, αυτό που βιώνουμε- ιδίως στη χώρα μου. (Γέλιο).

Ο τρελά ερωτευμένος με μια οπτασία Χασμέτ, ο πρωταγωνιστής σου, ετοιμάζεται να ξεκινήσει ένα επικίνδυνο ταξίδι προς κάπου- ή προς το πουθενά.

Η αφετηρία είναι αλλόκοτη: ένα όνειρο. Σε πολλά μυθιστορήματά μου ο κεντρικός χαρακτήρας ονειρεύεται, κι εμείς ακολουθούμε τα όνειρά του.

Στο τέλος της Οπτασίας αναρωτιόμαστε αν όλα όσα προηγήθηκαν ήταν ένα όνειρο.

Ονειρεύεσαι συχνά;

Όχι. Είναι αστείο που δεν μπορώ να θυμηθώ κανένα από τα όνειρά μου. Ονειρεύομαι καθώς γράφω, δημιουργώ τα δικά μου όνειρα. Ίσως γι’ αυτό δεν τα θυμάμαι.

Στον πρόλογο του μυθιστορήματος αναφέρεις πως κάποτε οι άνθρωποι απολάμβαναν το να ακούνε ιστορίες. Έχει χαθεί αυτή η απόλαυση με την πάροδο του χρόνου- η υπομονή τού να ακούς, να βλέπεις ή να διαβάζεις μια αφήγηση;

Μου αρέσει πολύ να προλογίζω ένας βιβλίο, αποτελεί άλλον ένα τρόπο να έρθω σε επαφή με τον αναγνώστη.

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου είναι ότι κανένας δεν έχει αρκετή υπομονή να διαβάσει κάτι.

Η συγκεκριμένη κατάσταση με ανησυχεί πολύ και σε σχέση με τις ταινίες. Υπάρχει πια ένα καινούριο είδος θεατή.

Είναι πολύ εύκολο να αποκτήσεις πρόσβαση σε εκατομμύρια φιλμ με ένα «κλικ». Αυτό δημιουργεί έναν κακομαθημένο θεατή. Απαιτεί κάτι, και το απαιτεί άμεσα. Αν δεν το αποκομίσει, πάει παρακάτω. Εκατομμύρια «παρακάτω».

Όλα συμβαίνουν τόσο γρήγορα, που το μυαλό μας ρυθμίζεται σ’ αυτή την ταχύτητα.

Όλα έχουν γίνει εύκολα: εύκολο άκουσμα, εύκολο διάβασμα, εύκολη θέαση. Αυτό περιορίζει το εύρος της αντίληψής μας.

Κι ο έρωτας; Παραμένει κινητήρια δύναμη, δύναμη αλλαγής- προσωπικής και συλλογικής;

Εξακολουθώ να κάνω αυτό που έκανα και παλαιότερα Δεν ξέρω πώς λειτουργεί. Το βασικό είναι να είσαι ειλικρινής.

Ως σκηνοθέτης, σεναριογράφος και μυθιστοριογράφος, πρέπει να συστήνεις τον εαυτό σου ως ειλικρινές πρόσωπο: να ανοίγεις τις παλάμες σου, να είναι άδειες, κι έπειτα να ξεκινάς ν’ αφηγείσαι.

Αυτό μόνο μπορώ να κάνω, όσο κι αν δημιουργεί προβλήματα στη σχέση μου με το κοινό. Αλλά δε με νοιάζει η άλλη πλευρά.

Ειλικρινής παραδοχή. Πώς αντιμετωπίζουν οι αναγνώστες σου τη δουλειά σου;

Τα βιβλία μου δεν είναι τόσο ευπώλητα, αλλά το κοινό μου είναι πολύ πιστό, πολύ υπομονετικό και περιμένει με ενθουσιασμό κάθε καινούρια μου δουλειά. (Γέλιο).

Τα περισσότερα μυθιστορήματά μου θεωρούνται από τα καλύτερα της αντίστοιχης χρονιάς. «Αγκαλιάζονται» από ανθρώπους που όντως ενδιαφέρονται για τη λογοτεχνία. Δεν είμαι και τόσο δημοφιλής, όμως.

Η πολιτικο-οικονομική κατάσταση στην Τουρκία επιδεινώνεται, με τις τιμές προϊόντων και υπηρεσιών να εκτοξεύονται.

Πώς επηρεάζεται η αγορά βιβλίου, κι εσύ ως συγγραφέας;

Η βιβλιοπαραγωγή μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, ενώ η τιμή του χαρτιού είναι πολύ υψηλή. Η έκδοση ενός βιβλίου είναι πλέον μια πολύ ακριβή διαδικασία, κι αυτό επηρεάζει τις πωλήσεις.

Όταν χρειάζεται να φας, το βιβλίο μετατρέπεται σε πολυτέλεια, το ξεφορτώνεσαι.

Όντας ένας αισιόδοξος/απαισιόδοξος και πνευματικά διαυγής άνθρωπος, ποια είναι η γνώμη σου για την υπόλοιπη κατάσταση στην Τουρκία;

Κινούνται τα πράγματα προς μια πιο ελπιδοφόρο κατεύθυνση;

Η πολιτικο-οικονομική κατάσταση επί του παρόντος είναι εξαιρετικά δύσκολη. Παντού γίνεται χειρότερη, αλλά εδώ με μεγαλύτερη ταχύτητα απ’ ό,τι αλλού.

Για να αισθανθείς ανακούφιση πρέπει, όμως, να υποφέρεις. Σήμερα διανύουμε ακριβώς αυτή την περίοδο. Ασφαλώς θα υπάρξει ένα τέλος, και θα ξεκινήσουμε εκ νέου.

Το πρόβλημα είναι πως βρισκόμαστε στο πιο σκοτεινό στάδιο αυτής της περιόδου. Πρέπει να είμαστε υπομονετικοί για να προσεγγίσουμε το τέλος της σκοτεινιάς.

Δεν ξέρω πότε θα έρθει, ωστόσο.

Δεν είσαι προφήτης με μαγικές δυνάμεις, άλλωστε, αλλά ένας πολύ ταλαντούχος και απλός άνθρωπος.

Το μόνο μαγικό που μπορώ να κάνω είναι να γράφω και να γυρίζω ταινίες. Κι αυτό προσφέρει άλλες πιθανότητες- και απιθανότητες.

Ευχαριστώ τον συγγραφέα για την ευγενική παραχώρηση της φωτογραφίας του.

Το μυθιστόρημα του Tayfun Pirselimoğlu Η οπτασία κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Τσουκάτου σε μετάφραση του Θάνου Ζαράγκαλη.

Το βιβλίο παρουσιάζεται την Παρασκευή 28 Ιανουαρίου, 18:30, παρόντος και του συγγραφέα, στο βιβλιοπωλείο Πολίτης, Μαυρομιχάλη 84 και Καλλιδρομίου.