Γραφές περιπλάνησης: Συζητώντας με τον σκηνοθέτη & την πρωταγωνίστρια της ταινίας «Λίλιαν»

Βασισμένο σε αληθινή ιστορία, το οπτικά καθηλωτικό road movie του Αυστριακού Αντρέας Χόρβατ Λίλιαν με πρωταγωνίστρια την εκθαμβωτική Πατρίσια Πλάνικ αφηγείται το ταξίδι της ηρωίδας από τη Νέα Υόρκη στη Ρωσία.

Συναντώντας τον σκηνοθέτη και την πρωταγωνίστρια στο πλαίσιο του 60ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Η ταινία προβάλλεται από τις 5 Δεκεμβρίου.

Πόσο μοιάζει με και πόσο διαφέρει η πραγματική Λίλιαν από το φιλμικό χαρακτήρα;

Αντρέας Χόρβατ: Η ταινία εμπνέεται από μια πραγματική ιστορία, και δεν ξέρουμε πολλά για την πραγματική Λίλιαν.

Όταν πρωτάκουσα γι’ αυτήν, ήταν πριν από δεκαπέντε χρόνια και το μόνο που κυκλοφορούσε ήταν ένα φυλλάδιο με πληροφορίες. 

Σε κάθε περίπτωση, ήθελα να κρατήσω το βασικό πυρήνα της ιστορίας, ότι μια Ρωσίδα φεύγει για οποιοδήποτε λόγο από τη Νέα Υόρκη κι αποφασίζει να γυρίσει με τα πόδια στη Ρωσία.

Και το όνομα.

Α.Χ.: Συχνά αναρωτιέμαι γιατί ήθελε να κάνει κάτι τέτοιο η πραγματική Λίλιαν, και θα ήθελα να υπάρχουν πολλές επιλογές.

Πατρίσια Πλάνικ: Ίσως δεν ανήκει εκεί, είναι μια απροσάρμοστη.

Πώς, λοιπόν, αντιλαμβάνεσαι το ρόλο που υποδύεσαι στο φιλμ, την Λίλιαν, τόσο διανοητικά όσο και ψυχολογικά;

Π.Π.: Η διαδικασία αυτής ταινίας ήταν πολύ ενδιαφέρουσα για μένα. Δεν είμαι ηθοποιός, οπότε ήταν ένα είδος πειράματος. 

Είναι ο πρώτος σου ρόλος;

Π.Π.: Είναι ο πρώτος μου ρόλος και δεν είχα τέτοια εκπαίδευση. Σπούδασα στην Κινηματογραφική Σχολή του Λοτζ, αλλά φωτογραφία. Αυτό είναι, επομένως, το κοινό μας με τον Αντρέας, ότι κι οι δύο στεκόμαστε πίσω από την κάμερα.

Το ενδιαφέρον για μένα σε σχέση με τη διαδικασία συνίστατο στον αναστοχασμό. 

Υπό ποια έννοια;

Π.Π.: Υπό την έννοια του να γίνω πιο άγρια, γιατί ζω στην κοινωνία και ως γυναίκα περιορίζομαι από το πώς υποτίθεται ότι πρέπει να φαίνομαι και να συμπεριφέρομαι. Το να κάνω, λοιπόν, αυτό τον περίπατο με την Λίλιαν μου έδωσε πολλή ελευθερία.

Πώς είναι, επομένως, όταν δε λούζεσαι για τρεις βδομάδες ή δεν κάνεις αποτρίχωση, πώς αλλάζει το σώμα σου; Στο τέλος της μέρας ένιωθα πιο άνετη με τον εαυτό μου. Αντιμετώπισα πρόβλημα στο να γυρίσω στο σπίτι μου αφήνοντας το χαρακτήρα.

Τον κουβαλάς ακόμα μαζί σου;

Π.Π.: Ναι, απολύτως. Είναι, όμως, πολύ δύσκολο να περιγράψεις την αλλαγή. 

Τι σε σαγήνευσε περισσότερο σ’ αυτό τον βασικά άγνωστο χαρακτήρα, το χαρακτήρα μιας μετανάστριας, μιας περιπλανώμενης ανάμεσα σε τοπία και ανθρώπους;

Α.Χ.: Η ταινία εκτελέστηκε όπως είχε σχεδιαστεί, δηλαδή χωρίς σχέδιο, χωρίς σενάριο. Το σαγηνευτικό ήταν αυτό, το να αφεθείς και να πιστέψεις ότι θα συμβεί κάτι που θα επηρεάσει την ιστορία και τη μοίρα μας και θα είναι, τελικά, καλό. 

Γιατί η Λίλιαν δε μιλάει στο φιλμ;

Α.Χ.: Ήταν πρόκληση και για τους δυο μας να εισχωρήσουμε πιο πολύ στον εαυτό της. Συχνά νομίζω πως κρύβεσαι πίσω από το διάλογο. Δεν είχαμε κάτι για να δουλέψουμε πάνω σ’ αυτό. Καθετί έτσι έγινε ενδιαφέρον, ακόμα και μια μύγα πάνω στο σώμα της.

Π.Π.: Τα πάντα σε επηρεάζουν χτίζοντας τη γλώσσα. 

Α.Χ.: Για μένα, λοιπόν, ως σκηνοθέτη ήταν σημαντικό να παρατηρώ τις λεπτομέρειες και κάθε είδους φαινόμενα χωρίς να τα κρίνω. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τους θεατές. Ταυτίζονται περισσότερο με την Λίλιαν.

Ενδιαφέρουσα επισήμανση, γιατί στη δημοσιογραφική προβολή στο 60ό ΦΚΘ άκουσα το ακριβώς αντίθετο, ότι η έλλειψη ομιλίας δυσχεραίνει αυτή την ταύτιση από την πλευρά του θεατή.

Α.Χ.: Πρέπει να είσαι προετοιμασμένος να μπεις σ’ αυτόν τον κόσμο. Αν αφεθείς στην αναζήτηση μικρών λεπτομερειών μέσα της και πάνω της, θα μπορέσεις να ταυτιστείς περισσότερο. Πολλοί μας έχουν πει πως ένιωσαν ότι εκείνοι έκαναν αυτό το ταξίδι.

Δεν είναι μόνο πως δε μιλάει, αλλά και ότι δεν έχει ιστορία από πίσω της. Είναι κυριολεκτικά ένα δοχείο όπου ο θεατής επενδύει τη γνώση, τις εμπειρίες και τα συναισθήματά του.

Το Διαμάντια της νύχτας ή το Walkabout με επηρέασαν προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτό που συμβαίνει στο ταξίδι είναι πιο σημαντικό από το γιατί συμβαίνει.

Π.Π.: Καθώς φεύγει από τη Νέα Υόρκη, το φύλο της εξαφανίζεται. Είναι σαν κινούμενος καθρέφτης, κι αυτό μου αρέσει. 

Γιατί επέλεξες να αποτυπώσεις αυτή την πλευρά του κόσμου και με τον τρόπο που το έκανες; Μπορεί να εκληφθεί ως ένα πανοραμικό σχόλιο της σύγχρονης βορειοαμερικανικής κοινωνίας με όλα τα καλά και τα κακά της.

Α.Χ.: Έτσι ήταν προορισμένο, σε αυτό αφορούσε κι η ιστορία της Λίλιαν. 

Γνωρίζω προσωπικά πολλά από τα μέρη όπου εκτυλίσσεται η ταινία και τα έχω επισκεφτεί πολλές φορές για κινηματογραφικούς ή φωτογραφικούς λόγους. Αγαπώ την αγροτική Αμερική και το να συναντώ και να μιλάω με ανθρώπους εκεί.

Μερικές φορές, ωστόσο, είναι δύσκολο να βρεις κοινό έδαφος. Πάντως οι άνθρωποι είναι ανοιχτοί και εξυπηρετικοί.

Π.Π.: Γενναιόδωροι.

Α.Χ.: Πρόκειται, λοιπόν, για το ταξίδι από μια παλλόμενη μητρόπολη στο τέλος του κόσμου κυριολεκτικά, το Βερίγγειο Πορθμό, το ταξίδι πολιτισμών σε διαδικασία απίσχνασης. Και την επιστροφή της πρωταγωνίστριας στις ρίζες της.

Είδα, λοιπόν, αμέσως αυτές τις πιθανότητες στην ιστορία της Λίλιαν, και ταυτόχρονα πρόκειται για μια απεικόνιση της βορειοαμερικανικής ηπείρου. Εκείνη είναι η πρωταγωνίστρια κι η βορειοαμερικανική ήπειρος η ανταγωνίστρια. 

Κι η φύση την βοηθάει.

Π.Π.: Γίνεται μέρος της φύσης. 

Ήταν τα γυρίσματα τόσο κουραστικά όσο φαντάζομαι;

Π.Π.: Ασφαλώς, αλλά ταυτόχρονα έπαιρνα πολλά πίσω. Υπήρξαν μια εμπειρία που με πλούτισε. Ο Αντρέας έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ματιά στη Βόρεια Αμερική.

Και καθηλωτική οπτικά.

Π.Π.: Είναι σαν όνειρο. Ταξιδεύαμε επί εννιά μήνες, παρατηρούσαμε την αλλαγή των εποχών, των σωμάτων μας και της ταινίας. Μιας και δεν υπήρχε σενάριο, κάθε μέρα η καρδιά μου ήταν ανοιχτή στο άγνωστο. 

Α.Χ.: Η Πατρίσια ήταν αληθινή στρατιωτίνα, ποτέ δεν είχα την αίσθηση ότι ήταν κουρασμένη.

Π.Π.: Ήταν χαρά και για τους δυο μας το να δουλεύουμε μαζί. 

Ο ρεαλιστικός χαρακτήρας του φιλμ αποδίδεται και στο υπόβαθρό σου ως σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ;

Α.Χ.: Φαντάζομαι. Η δουλειά μου σ’ αυτή την ταινία ήταν να καταγράψω αυτό που συνέβαινε.

Κάτι ανάμεσα σε μυθοπλασία και ντοκιμαντέρ.

Α.Χ.: Ακριβώς. Ταξίδεψα για πρώτη φορά στις Η.Π.Α. το 1990-91 δεν ξέρω σε πόσες πολιτείες, κοιμόμουν στο αυτοκίνητο και πολλές από τις σκηνές της ταινίας προέρχονται από τη συγκεκριμένη περίοδο της ζωής μου.

Π.Π.: Αναγνωριζόμασταν ως ξένοι. Οπουδήποτε εμφανιζόμασταν, αμέσως συγκεντρωνόταν κόσμος, γιατί ήθελε να μας εξετάσει. Αφιερώσαμε πολλές ώρες στην κουβέντα με ανθρώπους. 

Α.Χ.: Μιας και πράγματι δεν ξέρουμε πολλά για την πραγματική Λίλιαν, ήθελα το τέλος να είναι ανοιχτό. Μπορείς να το διαβάσεις με πολλούς διαφορετικούς τρόπους.

Αυτό είναι το καλό με το ανοιχτό τέλος.

Π.Π.: Θα μου άρεσε να πιστεύω πως μετά από μια τέτοια εμπειρία δε θα επέστρεφε στην κοινωνία. Στον τέλειο κόσμο μου, η Λίλιαν επιτέλους θα επέστρεφε στο σπίτι της, αλλά δε θα το μάθουμε ποτέ.

Α.Χ.: Ο ανοιχτός είναι ο μόνος τρόπος να τελειώσεις μια τέτοια ιστορία. Οτιδήποτε άλλο θα ήταν κιτς. 

Μπαίνεις στον πειρασμό να συνεχίσεις με την ηθοποιία; 

Π.Π.: Ίσως. Θα το ήθελα. Θα ήθελα να υποδυθώ άλλο ένα πρωταγωνιστικό ρόλο σε ταινία του Αντρέας Χόρβατ. Θα το προσπαθήσω!

Photo credit (Αντρέας Χόρβατ/Πατρίσια Πλάνικ): Γιάννης Κοντός. Οι υπόλοιπες φωτογραφίες είναι ευγενική παραχώρηση της Πατρίσια Πλάνικ.

Η συνέντευξη με τον Αντρέας Χόρβατ και την Πατρίσια Πλάνικ πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 60ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. 

Ευχαριστώ την Αγγελική Στελλάκη από το Γραφείο Τύπου του Φεστιβάλ για τη συνδρομή της.

Η ταινία του Αντρέας Χόρβατ Λίλιαν με πρωταγωνίστρια την Πατρίσια Πλάνικ προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 5 Δεκεμβρίου σε διανομή της AMA Films.