Αντόνιο Μορέσκο: «Η αίσθηση της υπέρβασης κάποιων ορίων έχει περάσει και στα βιβλία μου»

Ένα από τα πλέον αινιγματικά και αταξινόμητα μυθιστορήματα που έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια, Το φωτάκι, μου σύστησε τον Ιταλό Αντόνιο Μορέσκο, έναν ξεχωριστό συγγραφέα και δεινό περιπατητή.

Συναντώντας τον στη διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψής του στην Αθήνα, για μια συνομιλία σχετικά με τη γραφή, τα όρια και την πολιτική.

Πότε ξεκινήσατε να γράφετε;

Έγραφα από παιδί, σχεδόν δέκα-έντεκα ετών. Αρχικά ποιήματα, κι έπειτα σαν αποσπάσματα από ημερολόγια.

Συνέχισα να γράφω μέχρι είκοσι ετών. Μετά, μέχρι τα τριάντα, σταμάτησα, γιατί είχα μπει σε άλλες περιπέτειες, με τις οργανώσεις της Αριστεράς. 

Όταν ήμουν σαράντα, πέταξα οτιδήποτε είχα γράψει τα προηγούμενα χρόνια, μου απέμεινε ένα πολύ μικρό κομμάτι.

Τα απορρίπτατε, δε σας εξέφραζαν;

Όταν ήμουν είκοσι ετών και ξεκίνησα τους επαναστατικούς αγώνες, αυτά μου φαινόντουσαν σαν μια αδυναμία του εαυτού μου και δε με εξέφραζαν, γι’ αυτό και τα πέταξα.

Όσα πέταξα όταν ήμουν σαράντα το έκανα γιατί είχε προηγηθεί αυτή η δεκαετία κατά την οποία με απέρριπταν διαρκώς οι εκδότες και για μένα αυτό ήταν μια πράξη επανάστασης.

Σας είχε εξοργίσει, σας είχε λυπήσει το γεγονός των διαδοχικών απορρίψεων; Πώς το διαχειριστήκατε και το ξεπεράσατε;

Δεν μπορούσα να το διαχειριστώ. Ήταν πολύ δραματικό για μένα. Το να γράφω και να εκδώσω ήταν ένα ζήτημα ζωής και θανάτου. Δεν έβρισκα άλλο δρόμο, το είχα πιστέψει κι ήταν πολύ σημαντικό για μένα.

Παρά την απόρριψη που μπορεί να φαίνεται ότι ήταν κάτι δραματικό, αυτό εκ των υστέρων είναι ένα δώρο κι αν δεν υπήρχε, δε θα είχα δημιουργηθεί ως συγγραφέας. Γι’ αυτό και ήταν πολύτιμο για μένα.

Όταν πρωτοεκδόθηκα ως συγγραφέας μετά από όσα είχα περάσει, κανένας δεν μπορούσε να αλλάξει αυτό που ήμουν.

Η ενεργός πολιτική σας δράση μέσω των ακροαριστερών οργανώσεων τι ίχνη σας άφησε προσωπικά ή/και σε συγγραφικό επίπεδο;

Στη ζωή μου, γενικότερα, βρέθηκα πάντα σε πολύ ιδιαίτερες καταστάσεις και μόνο ένα τυχαίο γεγονός με έκανε να βγω από αυτές. Επί τρία χρόνια παρακολούθησα ένα σεμινάριο σε εκκλησιαστική σχολή οικότροφος.

Από τα είκοσι μέχρι τα τριάντα πέρασα στην οργανωμένη πολιτική δράση και πήγαινα διαρκώς από τη μία πόλη της Ιταλίας στην άλλη. 

Σε όλη τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας βρέθηκα σε καταστάσεις επικίνδυνες για την ύπαρξή μου. Αυτές έμειναν μέσα μου, το πιστεύω, και με σημάδεψαν και ως συγγραφέα. 

Αυτή η αίσθηση, της αναμέτρησης με κάποια όρια και της υπέρβασης κάποιων ορίων, που την έζησα στο πετσί μου, έχει περάσει και στα βιβλία μου.

Μεταξύ άλλων θεμάτων, το Φωτάκι, το πρώτο μυθιστόρημά σας που μεταφράζεται στα ελληνικά, αναφέρεται στα όρια, όπως ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο, το φως και το σκοτάδι. Θέλατε να τα διερευνήσετε;

Συχνά, για να μιλήσεις για κάποια πιο βαθιά θέματα πρέπει να σπάσεις αυτά τα «κλουβιά» στα οποία βρίσκεται φυλακισμένη η ύπαρξή μας. 

Το πρόβλημα είναι ότι ως κουλτούρα, ως νοοτροπία έχουμε κάποιες εννοιολογήσεις οι οποίες κάνουν διαχωρισμούς.

Στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει. Σε σχέση με τα στερεότυπα που έχουμε στο μυαλό μας, η ίδια η σύγχρονη φυσική αποδεικνύει πως υπάρχει μια σύνθεση όλων των πραγμάτων. 

Το Φωτάκι εκτυλίσσεται σε ένα τόπο που δεν κατονομάζεται, με ήρωες που ως επί το πλείστον επίσης δεν κατονομάζονται. Σαν να βρισκόμαστε πέρα από το χώρο, το χρόνο και την Ιστορία. Γιατί αυτή η ασάφεια;

Σπανίως υπάρχουν ονόματα στα βιβλία μου. Έχω μια πάλη με τα ονόματα, γι’ αυτό και δεν έδωσα κανένα, ούτε κάποια γεωγραφική ένδειξη. Τα ονόματά μας δεν είναι πραγματικά ονόματα.

Από ποια άποψη;

Αν αναφέρω κάποια κοινά ιταλικά ονόματα, όπως Μάριο Ρόσι ή Πάολο Μπιάνκι, δε θα αποδώσουν στο χαρακτήρα αυτό που θέλω ως συγγραφέας. Γι’ αυτό κι επιλέγω να μην του δώσω ένα κοινό όνομα.

Είμαι πιο κοντά στους αρχαίους, όπως στον Όμηρο, ο οποίος χρησιμοποιούσε επιθετικούς προσδιορισμούς -για παράδειγμα «ο πιο έξυπνος», «ο πιο γρήγορος»-, γεγονός που αποδίδει ένα χαρακτηριστικό και περισσότερη δύναμη στο χαρακτήρα.

Συμπερασματικά, θα δώσω όνομα σ’ ένα χαρακτήρα μόνο αν του αξίζει- κι αυτό θα γίνει ή στην αρχή ή στο τέλος του βιβλίου.

Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα εκτυλίσσεται, εξάλλου, σε ένα οργιαστικό φυσικό περιβάλλον. Ποια είναι η δικιά σας σχέση με τη φύση;

Από τη μία, νιώθω ότι είμαι μέρος της φύσης δεν υπερέχω έναντι αυτής. Από την άλλη, επειδή δεν έχω μια οπτική αισιόδοξη και παρηγορητική, δεν έχω αυτή την οπτική ούτε για τη φύση.

Γι’ αυτό και δεν την περιγράφω σαν ένα ένα ωραίο πίνακα με παλ χρώματα, αλλά στο πλαίσιο της πάλης που γίνεται ανάμεσα κάθε φυτική και ζωική μορφή. 

Μου άρεσε ο χαρακτήρας του σκύλου. Πώς τον εμπνευστήκατε;

Δεν τον επινόησα. 

Μου συνέβη ακριβώς αυτό το περιστατικό: Σε μια από τις οδοιπορίες μου με ακολουθούσε επί μισή ώρα ένας σκύλος που μου έκανε εντύπωση και διαπίστωσα ότι και τα τέσσερα πόδια του ήταν σπασμένα. Μετά τον είδα να φεύγει.

Αυτός ο σκύλος δείχνει στον αφηγητή πως είναι σαν κι αυτόν, σπαραγμένος και τραυματισμένος: «Πρόσεχε, λοιπόν, γιατί μπαίνεις στην περιοχή που αρχίζει το τραύμα».

Δεδομένου ότι είστε δεινός περιπατητής και οδοιπόρος, πώς συνδέεται αυτή η διαδικασία με τη συγγραφή;

Το περπάτημα είναι κάτι που σου ανοίγει τους ορίζοντες, όπως και η γραφή, γι’ αυτό πιστεύω ότι υπάρχει αυτή η σύνδεση. Σου δίνει την αίσθηση πως ξεπερνάς τα όρια κι ότι η σκέψη σου είναι ανοιχτή.

Μιας και το Φωτάκι έχει διασκευαστεί για τη μεγάλη οθόνη κι ο ίδιος έχετε υποδυθεί τον πρωταγωνιστικό ρόλο, ποια είναι η εμπειρία που αποκομίσατε από το σινεμά;

Αυτό που θυμάμαι είναι το κρύο, την παγωνιά. Ξυπνούσα, έβγαινα έξω κι είχα πυρετό. Θυμάμαι, επίσης, ότι, επειδή δεν είμαι ηθοποιός, δεν ήμουν εκείνος που ερμήνευε, αλλά που ενσάρκωνε.

Θα ξαναπαίζατε σε κάποια ταινία, αν σας το πρότειναν;

Ελπίζω να μη μου το ξαναζητήσουν! (Γέλιο)

Έχετε ολοκληρώσει τη συγγραφή ενός καινούριου βιβλίου;

Τον Οκτώβρη έβγαλα ένα αρκετά ογκώδες, 700 σελίδων, βιβλίο, Το άσμα του Άρκο. Είναι η πρώτη φορά που βάζω ένα όνομα ήρωα και στον τίτλο, γιατί πιστεύω πως αυτός το αξίζει.

Είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο για μένα, το αγαπάω και σ’ αυτό έκανα κάτι ριψοκίνδυνο. Το χαρακτηρίζω  «μεταφυσικό αστυνομικό μυθιστόρημα». 

Στο συρτάρι, εξάλλου, έχω κι ένα σενάριο με ήρωα έναν Δον Κιχώτη του σήμερα που θα πρέπει να ερμηνεύσω ο ίδιος, σε σκηνοθεσία των ίδιων ανθρώπων οι οποίοι γύρισαν το Φωτάκι. Είναι ένα εν εξελίξει πρότζεκτ.

Στο μυαλό μου επίσης έχω ένα φλογερό έργο που θα ήθελα να είναι το κύκνειο άσμα μου.

Photo credit (Αντόνιο Μορέσκο): Μανώλης Τσάφος.

Ευχαριστώ θερμά την Ισμήνη Κουρούπη από το Γραφείο Τύπου & Επικοινωνίας των Εκδόσεων Καστανιώτη, για τη συνδρομή της στη διοργάνωση της συνέντευξης και την Μαρία Φραγκούλη για τη διερμηνεία από τα ιταλικά.

Το μυθιστόρημα του Αντόνιο Μορέσκο Το φωτάκι κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση Μαρίας Φραγκούλη.