Dan Cohen: «Ο σιωνισμός είναι αποικιοκρατικός και ρατσιστικός»

Δημοσιογράφος, σκηνοθέτης, μοντέρ και φωτογράφος, ο Αμερικανοεβραίος Dan Cohen είναι συνδημιουργός, μαζί με τον Max Blumenthal, του εφιαλτικού ντοκιμαντέρ Killing Gaza, το οποίο καταγράφει τις μαρτυρίες επιζώντων της μαρτυρικής γειτονιάς της Γάζας Shuja'iyya, που επλήγη όσο λίγες κατά τη βάναυση επιχείρηση του ισραηλινού στρατού το καλοκαίρι του 2014. Κουβεντιάζοντας με τον σκηνοθέτη.

Δεδομένου ότι προέρχεσαι από αμερικανοεβραϊκό περιβάλλον, πότε άρχισες να αμφισβητείς τα ιδεολογικά θεμέλια της ανατροφής σου και να καταπιάνεσαι με τα ζητήματα που αφορούν σε Ισραήλ και Παλαιστίνη με πιο προσωπικό τρόπο;

Όταν ήμουν προπτυχιακός φοιτητής, άρχισα να έχω ερωτήματα σχετικά με το τι συνέβαινε στο Ισραήλ κι άκουγα πολλά για μια σύγκρουση. Ήδη από το Λύκειο αντιμετώπιζα κριτικά την εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α. στη Λατινική Αμερική. Σπουδάζοντας, λοιπόν, στο Πανεπιστήμιο ιστορία, αποφάσισα να υιοθετήσω παρόμοια κριτική προσέγγιση έναντι του Ισραήλ.

Όσα έμαθα με σόκαραν, όπως το γεγονός της εθνοκάθαρσης υπό το πρόσχημα του πολέμου, και με έκαναν να αμφισβητήσω την ιδεολογία του σιωνισμού στο σύνολό της, ερχόμενος σε σύγκρουση με την κοινότητα μέσα στην οποία μεγάλωσα, όπου η κοσμική ταυτότητά κάποιου ως Αμερικανοεβραίου διαπλέκεται πολύ με το Ισραήλ. Για να είσαι, επομένως, καλός Εβραίος, πρέπει να υποστηρίζεις το Ισραήλ.

Όταν κατάλαβα τι πραγματικά είναι το Ισραήλ, αυτό με έφερε σε σύγκρουση με τη φιλελεύθερη ανατροφή που είχα λάβει. Για να επιλύσεις αυτή την αντίφαση, υπάρχει μόνο ένας τρόπος, κι αυτός είναι να κατανοήσεις πως ο σιωνισμός είναι αποικιοκρατικός και ρατσιστικός κι έχει προκαλέσει μόνο δυστυχία στους Παλαιστίνιους, ενώ δε νομίζω ότι και για τους Εβραίους είναι καλός.

Τότε ήταν, λοιπόν, που συντελέστηκε η εσωτερική σου μεταστροφή;

Όταν τέλειωσα το Πανεπιστήμιο, ένας φίλος με έπεισε να κάνω το αποκαλούμενο ταξίδι Birthright. Πρόκειται για ένα ταξίδι που κάθε Εβραίος ανά τον κόσμο, αλλά κυρίως Βορειοαμερικανός Εβραίος, μπορεί να κάνει για 10 μέρες δωρεάν με χορηγία της ισραηλινής κυβέρνησης και ορισμένων δεξιών Βορειοαμερικανών Εβραίων δισεκατομμυριούχων.

Η κεντρική ιδέα είναι να πάρεις Εβραίους που δεν έχουν κατ’ ανάγκη την πιο δυνατή σχέση με το Ισραήλ και να την ενισχύσεις, ώστε να διαμορφωθεί μια ταυτότητα που να «κουμπώνει» με την ισραηλινή, ακόμα και με την πολιτική του. Είναι, επίσης, μια υπερσεξουαλικοποιημένη διαδικασία. Σου λένε ανοιχτά να κοιμηθείς με Εβραίους/Εβραίες στη διάρκεια του ταξιδιού. Ειλικρινά, με αηδίασε το ταξίδι.

Είχα πει ότι θα το έκανα μόνο αν πήγαινα να δω την άλλη πλευρά. Τότε ξεκίνησα να συμμετέχω σε διαδηλώσεις στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, συνειδητοποιώντας πως μια χώρα αποικεί ένα λαό και μια ευρεία γκάμα διαφορετικών ανθρώπων (Ισραηλινών, Παλαιστίνιων και από το εξωτερικό) αντιστέκεται σ’ αυτό σε αλληλεγγύη προς τους Παλαιστίνιους. Αυτή η εμπειρία μου άνοιξε τα μάτια και πέρασα πολλές βδομάδες στη Δυτική Όχθη. Ταξίδεψα αρκετά, κι έκανα γνωριμίες που κράτησαν.

Στη συνέχεια, επέστρεψα στις Η.Π.Α. λίγο μετά την οικονομική ύφεση, οπότε και το πανεπιστημιακό μου πτυχίο είχε καταστεί άχρηστο. Για μερικά χρόνια έκανα διάφορες δουλειές, ενώ συνέχιζα να διαβάζω και να πολιτικοποιούμαι περισσότερο. Απλώς αποφάσισα να πάω στην Παλαιστίνη με την κάμερά μου, για να δω αν μπορώ να ασχοληθώ με τη δημοσιογραφία εκεί. Και να ‘μαι!

Φαίνεται ότι τα κατάφερες. Πήγατε, λοιπόν, στη Γάζα με τον Max Blumenthal το 2014, στο πλαίσιο των γυρισμάτων για το ντοκιμαντέρ σας Killing Gaza;

Πήραμε διαπίστευση εν μέσω του πολέμου των 51 ημερών του Ισραήλ εναντίον της Γάζας το καλοκαίρι του 2014. Ήταν η πρώτη φορά και των δύο μας στη Γάζα, στη διάρκεια μιας κατάπαυσης πυρός διάρκειας 5 ημερών.

Επισκεφτήκαμε τη συνοικία Shuja'iyya, που είχε δεχτεί σφοδρούς βομβαρδισμούς από τον ισραηλινό στρατό, καθώς οι Παλαιστίνιοι έβγαιναν από τα καταφύγια περιπλανώμενοι στα συντρίμμια των σπιτιών τους, στην προσπάθειά τους να ανακτήσουν το οτιδήποτε, να βρουν τους αγαπημένους τους, να διαπιστώσουν ποιος είχε επιβιώσει. Από αυτό το σημείο ξεκινά το ντοκιμαντέρ μας. Για τα επόμενα δύο χρόνια, πέρασα σχεδόν επτά μήνες στη Γάζα, κινηματογραφώντας το τι σημαίνει να ζεις στον απόηχο αυτής της γιγαντιαίας, βάναυσης επίθεσης.

Όταν ξεκινήσατε αυτό το ταξίδι, είχατε ξεκάθαρη ιδέα ως προς τι θα κάνατε εκεί στην πραγματικότητα;

Δε σχεδιάζαμε να κάνουμε ένα ντοκιμαντέρ πηγαίνοντας εκεί. Στόχος ήταν να καταγράψουμε τις μαρτυρίες των επιζώντων. Από τη δεύτερη μέρα που βρισκόμασταν στη Γάζα, ωστόσο, έγινε σαφές ότι οι μαρτυρίες ήταν τόσο συνταρακτικές, που ο καλύτερος τρόπος να αποδώσουμε δικαιοσύνη ήταν να φτιάξουμε ένα ντοκιμαντέρ. Ουσιαστικά δεν είχαμε προϋπολογισμό κι οι ικανότητές μου ήταν εξαιρετικά περιορισμένες, αλλά οι μαρτυρίες ξεχωρίζουν. Το έκανα προσωπική μου αποστολή να καταγράψω όσα μπορούσα.

Πώς καταφέρατε να κερδίσετε και να διατηρήσετε την εμπιστοσύνη των ντόπιων, δεδομένου ότι γι’ αυτούς μπορεί να φαντάζατε ως οι εκπρόσωποι της άλλης πλευράς;

Σπουδαία ερώτηση. Πρόσεχα σε ποιον μιλούσα, αλλά τους περισσότερους δεν τους νοιάζει, κατανοούν τη διαφορά ανάμεσα σε έναν Αμερικανοεβραίο κι έναν Ισραηλινό Εβραίο, ακόμα και ανάμεσα σε έναν Ισραηλινό πολίτη κι έναν Ισραηλινό στρατιώτη ή την ισραηλινή κυβέρνηση. Ποτέ δε βίωσα, λοιπόν, επικίνδυνες εμπειρίες. Αντιθέτως, όταν ήμουν στο Ισραήλ, υπήρξαν πολλές φορές που δέχτηκα απειλές από Ισραηλινούς στρατιώτες ιδίως επειδή είμαι Εβραίος και με έβλεπαν σαν προδότη.

Σε μια εποχή, κατά την οποία έχει επέλθει κορεσμός από τρομακτικές εικόνες, μπορεί ένα ντοκιμαντέρ όπως το Killing Gaza, που επίσης περιλαμβάνει πολλές τέτοιες, να ευαισθητοποιήσει και να αφυπνίσει;

Τουλάχιστον στις Η.Π.Α., υπάρχει μια συναίνεση ως προς την υποστήριξη προς το Ισραήλ, αν και αυτή έχει αρχίσει να αλλάζει λιγάκι υπό το φως του πρόσφατου μακελειού στη Γάζα. Οποιοσδήποτε αμφισβητεί αυτή τη συναίνεση εκδιώκεται από την έγκυρη συζήτηση, δε γίνεται δεκτός στα κυρίαρχα τηλεοπτικά κανάλια. Ένα από τα φαινόμενα που παρατηρούμε ιδίως στην εποχή του Τραμπ είναι η αυξημένη δυσπιστία απέναντι στα κυρίαρχα Μ.Μ.Ε. Οι άνθρωποι ξέρουν ότι τους λένε ψέματα.

Υπάρχει, λοιπόν, μια «πείνα» για εναλλακτικά Μ.Μ.Ε., μια απαίτηση τόσο στις Η.Π.Α. όσο και στην Ευρώπη για ειλικρινή δημοσιογραφία, για θαρραλέα, γειωμένη δουλειά. Παρά τους περιορισμούς της παραγωγής του ντοκιμαντέρ μας, οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται πως όσα συμβαίνουν στη Γάζα είναι άμεσο αποτέλεσμα της συνενοχής των Η.Π.Α. Βασιζόμαστε, επομένως, στο επίπεδο βάσης σε δημοσιογράφους όπως εσύ ανά τον κόσμο. Προσπαθούμε να συγκροτήσουμε ένα κίνημα βάσης, γιατί ξέρουμε ότι δε θα προκύψει από τα πάνω.

Τι συνέπειες έχει για σένα ως δημοσιογράφο ο τρόπος με τον οποίο έχεις επιλέξει να λειτουργείς σε σχέση με το Ισραήλ και την Παλαιστίνη;

Πρώτα προσπαθούν να σε αγνοήσουν, να σε περιθωριοποιήσουν, να κάνουν πως δεν υπάρχεις. Μετά, σου επιτίθενται. Ο συμπαραγωγός μου Max έχει υποστεί μοχθηρές επιθέσεις, κατατασσόμενος στους κορυφαίους αντισημίτες στις Η.Π.Α. Εγώ, από την άλλη, δεν είχα κάποια σπουδαία καριέρα. Όταν δέχεσαι επίθεση, αυτό είναι σημάδι ότι είσαι πιο κοντά στο να κερδίσεις, επειδή σε βλέπουν ως πραγματική απειλή, και πρέπει να σε εντάξουν στην κυρίαρχη συζήτηση, κατά μία έννοια νομιμοποιώντας σε.

Δεδομένου ότι αφιερώνετε το φιλμ στα θύματα του επόμενου πολέμου του Ισραήλ, ο συγχρονισμός της διαδικτυακής κυκλοφορίας του δε θα μπορούσε να είναι πιο κατάλληλος, μιας και συνέπεσε με μια ακόμη ισραηλινή πολεμική επιχείρηση εναντίον της Γάζας. Είχατε σχεδιάσει να το κυκλοφορήσετε περί την περίοδο της μεταφοράς της πρεσβείας των Η.Π.Α. από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ;

Είχαμε σχεδιάσει να το κυκλοφορήσουμε τη μέρα της Νάκμπα, την επομένη της μεταφοράς της αμερικανικής πρεσβείας. Είναι τόσο λυπηρά προβλέψιμο πως θα υπάρξει σφαγή από τους Ισραηλινούς, κι αυτό λέει πολλά για την κουλτούρα ατιμωρησίας, την οποία το Ισραήλ απολαμβάνει. Στις Η.Π.Α., στην πολιτική τάξη, συνήθως βλέπαμε διμερή υποστήριξη στο Ισραήλ. Μετά, όμως, από το πρόσφατο μακελειό, κατά το οποίο το Ισραήλ πυροβολούσε άοπλους διαδηλωτές, υπήρξε σιωπή από τους Δημοκρατικούς και υποστήριξη από τους Ρεπουμπλικανούς. Η διμερής συναίνεση έχει, λοιπόν, αρχίσει να μεταβάλλεται, νομίζω.

Πώς σχολιάζεις την απόφαση της κυβέρνησης Τραμπ να προχωρήσει στη μεταφορά της πρεσβείας των Η.Π.Α., αν και γνώριζε -ή τουλάχιστον εύκολα θα μπορούσε να προβλέψει- τι θα πυροδοτούσε μια τέτοια κίνηση;

Ο Τραμπ την αποκαλεί το απόλυτο ειρηνευτικό σχέδιο, γεγονός κάπως γελοίο. Δεν αποτελεί, ωστόσο, κάτι τρομακτικά διαφορετικό από τα υποτιθέμενα ειρηνευτικά σχέδια του Ομπάμα, του Μπους ή του Κλίντον, υπάρχει μια συνέχεια στην αμερικανική πολιτική. Για να καταλάβουμε την πολιτική του Τραμπ, πρέπει να κοιτάξουμε τη χρηματοδότησή του. Ένας από τους βασικούς χρηματοδότες του είναι ο Sheldon Adelson, ένας δεξιός δισεκατομμυριούχος ιδιοκτήτης καζίνο, ένθερμος σιωνιστής, κορυφαίος χρηματοδότης και του Νετανιάχου, και ιδιοκτήτης της εφημερίδας Israel Hayom (Israel Today). Ουσιαστικά ένα φερέφωνο του Νετανιάχου. Η κυβέρνηση του Τραμπ βγάζει το πραγματικό πρόσωπο της πολιτικής των Η.Π.Α.

Η επιστροφή σου στις Η.Π.Α. υπαγορεύτηκε από λόγους ασφαλείας ή πρόκειται για επαγγελματική επιλογή;

Έφτασα σε ένα σημείο, κατά το οποίο είχα κάνει όσα ήθελα να κάνω δημοσιογραφικά στη χώρα ανάμεσα στο Killing Gaza και στο μοντάζ ενός καινούριου ντοκιμαντέρ σχετικά με την Ιερουσαλήμ κι ένα ισραηλινό εξτρεμιστικό κίνημα που επιδιώκει να καταστρέψει το Τέμενος του Αλ Άκσα και να κατακτήσει τη Μέση Ανατολή. Ασφαλώς είμαι ανοιχτός στην πιθανότητα επιστροφής.

Το πνεύμα αντίστασης που διακρίνει τους Παλαιστίνιους και τις Παλαιστίνιες μπορεί να αποτελεί πηγή αισιοδοξίας για το μέλλον της περιοχής;

Είναι εύκολο για μας τους απ’ έξω να απελπιζόμαστε. Υπάρχει, όμως, ένα αδάμαστο πνεύμα αντίστασης ανάμεσα στους Παλαιστίνιους, όσο διαιρεμένη κι αν είναι η χώρα, που το βλέπουμε να εκδηλώνεται στη Μεγάλη Πορεία της Επιστροφής, κυρίως μεταξύ των νέων, οι οποίοι δεν είναι κατ’ ανάγκη μέλη κάποιας πολιτικής παράταξης. Το Ισραήλ συνεχίζει να αποδεικνύει ότι χρησιμοποιεί μαζική βία, κι οι Παλαιστίνιοι πως μπορούν ακόμα να αντισταθούν σ’ αυτές τις επιθέσεις.

Περισσότερες πληροφορίες για τον Dan Cohen και το ντοκιμαντέρ Killing Gaza, το οποίο μπορείτε να παρακολουθήσετε διαδικτυακά έναντι ενός χαμηλού αντιτίμου, εδώ.