Το κεντρικό αφιέρωμα στον κορυφαίο Χιλιανό ντοκιμαντερίστα Πατρίσιο Γκουσμάν "έλαμψε" κατά τη διάρκεια του 15ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, προσελκύοντας το ενδιαφέρον του κοινού, που γέμισε τις αίθουσες σε σχεδόν όλες τις προβολές του. Δυναμική υπήρξε η παρουσία των ελληνικών παραγωγών, τόσο ποσοτικά, όσο και, κυρίως, ποιοτικά, αποδεικνύοντας για μια ακόμη φορά ότι η δημιουργία ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα έχει βάθος, ευρύτητα και προοπτική, παρά τις αντίξοες συνθήκες σε όλα τα επίπεδα. Έλειψε, για μένα, η "μεγάλη" ταινία από το ξένο πρόγραμμα, αν και προβλήθηκε πληθώρα από αποκαλυπτικές, ανήσυχες και στοχαστικές δουλειές. Σε δύο από αυτές θα εστιάσω στη συνέχεια.
Το έργο του Πατρίσιο Γκουσμάν είναι στενά συνδεδεμένο με τα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα της Χιλής των τελευταίων δεκαετιών. Κεντρική θέση σε αυτό κατέχει η διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης, σε αντίθεση με την επιδίωξη της εξουσίας να καλλιεργήσει τη γενικευμένη αμνησία, ως προϋπόθεση μιας επιφανειακής και, πάντως, εύθραυστης "συμφιλίωσης" ανάμεσα στις τάξεις της χιλιάνικης κοινωνίας. "Η μνήμη είναι μια κατάκτηση του σύγχρονου κόσμου, κάτι ζωτικής σημασίας, όχι μόδα. Χώρα με μνήμη λειτουργεί καλύτερα σε όλα τα επίπεδα", δήλωσε ο Γκουσμάν μέσω skype στην ανοιχτή συζήτηση που διοργανώθηκε στα πλαίσια του 15ου ΦΝΘ σχετικά με τα διδάγματα που μπορεί να αντλήσει η Ελλάδα από την Χιλή του χτες και του σήμερα.
Ταινίες όπως η εμβληματική τριλογία του Η μάχη της Χιλής, η μοναδική κόπια της οποίας διασώθηκε με πολύ κόπο καταλήγοντας στη Σουηδία, συμβάλλουν ακριβώς στη διαδικασία καταγραφής και διαφύλαξης της ιστορικής μνήμης της Χιλής. Με το Σαλβαδόρ Αλιέντε φιλοτεχνείται το πορτρέτο ενός βαθιά δημοκράτη, οραματιστή σοσιαλιστή πολιτικού, ο οποίος στάθηκε πιστός και συνεπής στις ιδέες του μέχρι τέλους. Τόσο το Χιλή, η επίμονη μνήμη, όσο και το Χιλή, ένας γαλαξίας προβλημάτων θίγουν επίσης το ζήτημα της συλλογικής αμνησίας που έχει επικρατήσει στη Χιλή, μετά την ανατροπή του Πινοσέτ. Στο Χιλή, η επίμονη μνήμη, ο Γκουσμάν ξανασυναντά μετά από 23 χρόνια ανθρώπους που είχαν εμφανιστεί στο τρίπτυχο ντοκιμαντέρ του Η μάχη της Χιλής και συζητά με μαθητές και μαθήτριες για την πρόσφατη χιλιάνικη ιστορία, με αφορμή το ίδιο ντοκιμαντέρ. Στο Χιλή, ένας γαλαξίας προβλημάτων, που, κατά τον ίδιο, αποτελεί περισσότερο ρεπορτάζ, παρά ντοκιμαντέρ, επανέρχεται στην ίδια προβληματική, 13 χρόνια μετά τα γυρίσματα του Χιλή, η επίμονη μνήμη. Ενώ στο Σταυρό του Νότου εξερευνά με συναρπαστικό τρόπο την λατινοαμερικανική θρησκευτικότητα, από τις προκολομβιανές δοξασίες, μέχρι την κοινωνικά και πολιτικά ριζοσπαστική θεολογία της απελευθέρωσης.
Επίκαιρο στον προβληματισμό του και καμωμένο με αγάπη, μεράκι, τρυφερότητα και σεβασμό για τους ανθρώπους και τον τόπο τους, το ντοκιμαντέρ του Νίκου Νταγιαντά Little Land ήταν από εκείνα που εύκολα ξεχώρισαν από το ελληνικό πρόγραμμα και καταχειροκροτήθηκαν. Σε αυτό ο σκηνοθέτης αφηγείται την ιστορία του Θοδωρή, της Άννας και μερικών ακόμη νέων ανθρώπων, οι οποίοι, ασφυκτιώντας από την έλλειψη κάθε είδους προοπτικής στην Αθήνα, αναζητούν διέξοδο στην Ικαρία. Εκεί θα προσπαθήσουν να ζήσουν και να δημιουργήσουν, αρχικά καλλιεργώντας τη γη κι έπειτα προσπαθώντας να συστήσουν έναν αγροτικό συνεταιρισμό. Ασφαλώς ο δρόμος τους δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα και σύντομα θα το συνειδητοποιήσουν. Στο μεταξύ θα γνωριστούν με τους ολιγαρκείς, φιλόξενους, φιλοσοφημένους και ιδιαιτέρως... μακρόβιους κατοίκους του νησιού, οι οποίοι έχουν μάθει να ζουν με το αλληλέγγυο και συλλογικό πνεύμα που οι νεοφερμένοι τόσο αποζητούν.
Εξίσου τρυφερό και "αγαπησιάρικο" υπήρξε και το Hippie-Hippie Matala! Matala! του Γιώργου Βαρελά, μια ειλικρινής, συγκινητική και συχνά χιουμοριστική σκιαγράφηση του ρεύματος του χίπικου τουρισμού στα Μάταλα από την αυγή της δεκαετίας του '60, μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του '70, ιδωμένη μέσα από τις προσωπικές αφηγήσεις παλαιών "Ματαλιωτών", κυρίως ξένων, θαμώνων του οικισμού και "ενοίκων" των φημισμένων σπηλιών του, καθώς και ντόπιων. Διαποτισμένο από μια διάθεση νοσταλγική, και ίσως εν μέρει εξιδανικευτική, και με τη συνδρομή ενός πλούσιου οπτικοακουστικού υλικού αποτυπώνει με απόλυτη επιτυχία την εποχή, τους ανθρώπους και την τοποθεσία.
Ιδιαιτέρως αγαπήθηκε από το φεστιβαλικό κοινό αποσπώντας την προτίμησή του στην κατηγορία των ντοκιμαντέρ άνω των 45 λεπτών Ο μανάβης του έμπειρου μικρομηκά (και όχι μόνο) Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου, το οδοιπορικό μιας οικογένειας μανάβηδων στην ορεινή Πίνδο.
Το φλέγον ζήτημα των μεταλλείων χρυσού και των αντιδράσεων των τοπικών κοινωνιών της Χαλκιδικής αναδεικνύει με ισορροπημένο, αλλά όχι ουδέτερο, και εξαιρετικά δομημένο τρόπο ο Γιώργος Αυγερόπουλος στο Εξάντας: Ο θησαυρός της Κασσάνδρας.Υιοθετώντας μια διαλεκτική προσέγγιση του υλικού του που θα ζήλευε και ο Γκουσμάν, δίνει χώρο και στις δύο πλευρές να εκθέσουν τα επιχειρήματά τους και εναπόκειται στην κριτική ικανότητα του θεατή να αξιολογήσει την εγκυρότητά τους.
Μια επώδυνη, και εν τέλει λυτρωτική, κατάδυση στις προσωπικές της μνήμες, αλλά και στη συλλογική μνήμη της ιρανικής κοινωνίας, επιχειρεί η σημαντική Ιρανο-σουηδή ντοκιμαντερίστρια Ναχίντ Πέρσον Σαρβεστάνι με την Κλεμμένη μου επανάσταση, την ταινία που προσωπικά ξεχώρισα από το διεθνές πρόγραμμα. Αριστερίστρια ακτιβίστρια η ίδια και πολέμιος του Σάχη, αναγκάζεται, φοιτήτρια τότε, να εγκαταλείψει το Ιράν το 1979, με την άνοδο των Ισλαμιστών του Χομεϊνί στην εξουσία. Στοιχειωμένη από το θάνατο του αδερφού της Ρόσταμ, που εκτελέστηκε από το καθεστώς του Χομεϊνί, και αισθανόμενη ένοχη για την τραγική του κατάληξη, απωθεί για χρόνια τα γεγονότα εκείνης της περιόδου, μέχρι που, τρεις δεκαετίες αργότερα, οι διαδηλώσεις στο Ιράν της ξυπνούν μνήμες και αρχίζει να αναζητά τις παλιές της συντρόφισσες. Θα καταφέρει να εντοπίσει πέντε από αυτές στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική και θα τις προσκαλέσει στο σπίτι της. Μαζί της θα μοιραστούν τις επώδυνες εμπειρίες τους από την περίοδο της φυλάκισής τους.
Με τον κυριολεκτικά θανατηφόρο ρόλο των πολυεθνικών φαρμακοβιομηχανιών καταπιάνεται ο Ντίλαν Μόαν Γκρέι στο αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ του Φωτιά στο αίμα, το οποίο πρωτοπροβλήθηκε στο φετινό Φεστιβάλ του Sundance. Γυρισμένο σε τέσσερις ηπείρους, αφηγείται πώς οι πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες παρεμπόδισαν από το 1996 την πρόσβαση ασθενών από την Αφρική σε φτηνά φάρμακα, με συνέπεια τουλάχιστον δέκα εκατομμύρια άτομα, κυρίως οροθετικοί, να πεθάνουν αναίτια, και την απόπειρα μιας ομάδας ανθρώπων να αντιδράσουν, επιδιώκοντας τη διάθεση γενόσημων φαρμάκων σε όσους τα έχουν ανάγκη σε φτηνές ή συμβολικές τιμές. Το ντοκιμαντέρ φιλοξενεί συνεντεύξεις, μεταξύ άλλων, με τους Μπίλ Κλίντον, Ντέσμοντ Τούτου, Τζόζεφ Στίγκλιτζ, πρώην στελέχη φαρμακοβιομηχανιών, γιατρών που διεκδίκησαν τη διάθεση φτηνών γενόσημων φαρμακών, καθώς και ασθενών.
Στο πλαίσιο του 15ου ΦΝΘ προβλήθηκαν, επίσης, 36 αγαπημένα και δημοφιλή ντοκιμαντέρ από τις προηγούμενες διοργανώσεις, τα οποία το αθηναϊκό κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει από τις 28 Μαρτίου έως και τις 7 Απριλίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (Ιερά Οδός 48 & Μεγάλου Αλεξάνδρου 134-36, Κεραμεικός).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου