Φες: Η Φες των ανθρώπων...

 

  

Αν ατενίσεις τη μεντίνα της από ψηλά, μοιάζει με πυκνοϋφασμένο ιστό από λαβυρινθώδη σοκάκια. Όταν αρχίσεις να την περπατάς, μεμιάς σε "πλημμυρίζουν" ήχοι, μυρωδιές (όχι πάντα ευχάριστες!) και χρώματα ζαλιστικά: ένα αληθινό πανηγύρι αισθήσεων. Η πιο αξέχαστη εμπειρία είναι, όμως, η συναναστροφή με τους απλούς ανθρώπους του καθημερινού μόχθου: τους καπάτσους εμπόρους και πωλητές, τους δεξιοτέχνες μαστόρους και τεχνίτες, ακόμα και τους συχνά τόσο φορτικούς "κράχτες" και  ψευτο-ξεναγούς. Καλωσήρθατε στη Φες των ανθρώπων!

Η Φες είναι η πνευματική και θρησκευτική πρωτεύουσα του Μαρόκου, ενώ η περιτειχισμένη μεντίνα της, η Παλιά Πόλη δηλαδή, από τις σημαντικότερες στον ισλαμικό κόσμο, κατέχει επάξια μια θέση στη λίστα των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO από το 1981. Η Φες ιδρύθηκε το 789μ.Χ. από τον Ιντρίς Α’, απόγονο του Προφήτη Μωάμεθ. Πρώτοι της κάτοικοι υπήρξαν 8.000 οικογένειες Μουσουλμάνων διωγμένων από την Κόρδοβα. Σ’ αυτούς προστέθηκαν αργότερα Μουσουλμάνοι πρόσφυγες από την Τυνησία. Οι πρώτοι εγκαταστάθηκαν στην ανατολική όχθη του κατ’ ευφημισμόν πλέον ποταμού Φες, ο οποίος έχει δυστυχώς σε σημαντικό βαθμό καταντήσει μια δυσώδης αυτοσχέδια χωματερή. Στην περιοχή αυτή ίδρυσαν την Ανδαλουσιανή συνοικία (Αl-Andalous) και το ομώνυμο τζαμί, σε ανάμνηση της αλλοτινής τους εστίας. Οι υπόλοιποι  "κατέλαβαν" τη δυτική όχθη του ποταμού, "βαφτίζοντας" τη συνοικία τους, καθώς και το διασημότερο έκτοτε τέμενος της πόλης, Καραουγίν (Kairaouine), εμπνεόμενοι από το όνομα της τυνησιακής πόλης, απ’ όπου εκπατρίστηκαν. Τα αξιολογότερα μνημεία στη μεντίνα ανάγονται στον 14^ο αι., επί βασιλείας Αμπού Σαϊντ.

Επειδή, όμως, οι παλιοί τόποι (και τρόποι…) αναπόφευκτα υπόκεινται στην αδυσώπητη φθορά του χρόνου και του κακώς εννοούμενου εκδυτικισμού, έχει αναληφθεί από τις μαροκινές αρχές ένα τιτάνιο έργο διάσωσης και αποκατάστασης του οικιστικού ιστού της μεντίνας, αλλά και διατήρησης των προαιώνιων επαγγελμάτων που, σε πείσμα του καιρών, εξακολουθούν να ασκούνται.

Λένε ότι χρειάζονται μόλις τέσσερις μέρες για να ερωτευθείς τη Φες. Εγώ, πάντως , είχα αρχίσει να υποκύπτω στα θέλγητρά της ήδη από το απομεσήμερο της άφιξής μου, όταν η γλυκιά και διακριτική Χαγιάτ μού πρόσφερε με γενναιοδωρία και χάρη εκείνο το αρωματικό και τόσο δροσιστικό τσάι με δυόσμο σε μπακιρένια χειροποίητη κούπα…

Αντικρίζοντας, λίγη ώρα αργότερα, για πρώτη φορά τη μνημειώδη Μπαμπ Μπουτζλούντ (Βab Boujloud), την κύρια είσοδο στη μεντίνα, αισθάνθηκα σαν να ξεκινούσα ένα ταξίδι στο χρόνο! Ένας από τους πολυάριθμους ψευτο-οδηγούς που την έχουν «στημένη» στους ανυποψίαστους τουρίστες φρόντισε, ωστόσο, να με επαναφέρει στην πραγματικότητα. "Χρειάζεσαι ξεναγό, my friend; H μεντίνα έχει τουλάχιστον 15χμ μήκος και θα χαθείς", επισήμανε πονηρά. Γνωρίζοντας ότι η σκόπιμα ανακριβής πληροφόρησή του είχε ολοφάνερο στόχο, απέρριψα ευγενικά και με σταθερότητα την προσφορά του και διάβηκα με ενθουσιασμό την πύλη. Θα την «πατούσα», έτσι κι αλλιώς, το ίδιο απόγευμα σε αντίστοιχη περίσταση…

 Μπροστά μου φιδοσέρνονταν οι δύο κεντρικοί εμπορικοί "λεωφόροι" της μεντίνας: η Τάλαα Κ’μπίρα (Τalaa K’bira), αλλιώς και "μεγάλη ανηφόρα", και η Τάλαα Σ’γκίρα (Τalaa Seghira), η "μικρή ανηφόρα". Εδώ, στις απόμερες παρόδους τους και στα γειτονικά σκιερά σουκ χτυπάει η "καρδιά" και γουργουρίζει το "στομάχι" της Φες αιώνες τώρα, σχεδόν απαράλλαχτα! Ακάματοι βυρσοδέψες κατεργάζονται δέρματα στα ταμπάκικα της συνοικίας Μπλίντα (η ανυπόφορη οσμή θα σας οδηγήσει…). Μεταλλουργοί δουλεύουν με επιδεξιότητα το χαλκό (ακούστε, πρώτα, και δείτε τους, έπειτα, στην πλατεία Νετζαρίν). Ξυλουργοί κατασκευάζουν παιχνίδια και καλάθια. Γυναίκες πλέκουν εργόχειρα. Πωλητές εμπορεύονται ό,τι βάλει ο νους σας: από βερβέρικα κιλίμια και κελεμπίες, μέχρι παντόφλες και δερμάτινα είδη κάθε λογής, κι από κεραμικά μέχρι…κασέτες αραβικής μουσικής και κοκοράκια! Για να μη μιλήσω για τα λαχταριστά μαροκινά γλυκά, τα ζουμερά (και τόσο φτηνά!) φρέσκα φρούτα ή τα μεθυστικά μπαχαρικά.

 Αν, λοιπόν, απολαμβάνετε το παζάρεμα, τα ψώνια ή απλώς την επαφή με τους φορείς μιας ριζικά διαφορετικής προσέγγισης του χώρου και του χρόνου (εδώ ο χρόνος κυλά νωχελικά…), στη μεντίνα θα βρείτε τον παράδεισό σας, σε ένα αυθεντικά ανατολίτικο περιβάλλον. Όσο αυθεντικό είναι δυνατόν να διατηρηθεί οτιδήποτε στην εποχή της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, φυσικά….Το σίγουρο είναι , πάντως, ότι η μεντίνα της Φες πόρρω απέχει από το να χαρακτηριστεί ένα "θεματικό πάρκο" αλά μαροκέν, δημιουργημένο για να κορέσει την αδηφάγο αναζήτηση του απομαγευμένου "Δυτικού" για κάτι αυθεντικό. Οι οικονομικές δραστηριότητες που συντελούνται εντός της δεν αποσκοπούν, δηλαδή, τόσο στην προσέλκυση των τουριστών, όσο στην εξυπηρέτηση των ζωτικών αναγκών των ντόπιων, με τους τρόπους που ο καθένας έχει μάθει. Στη συντριπτική τους πλειονότητα πρόκειται για προλετάριους, ενώ δε λείπουν και λίγοι μεσοαστοί. Όσο, μάλιστα, απομακρύνεσαι από τους δύο κεντρικούς οδικούς άξονες και πλησιάζεις τα περίχωρα, η φτωχολογιά αυξάνεται…Οι μεγαλοαστοί κατοικούν, φυσικά, εκτός μεντίνας, στην αρχιτεκτονικά αδιάφορη Νέα Πόλη (Ville Nouvelle).

Κοντά στο τζαμί Καραουγίν υπέκυψα, λοιπόν, κι εγώ, ζαλισμένος καθώς ήμουν, σε έναν από εκείνους τους επιτήδειους ψευτο-οδηγούς. Βίος και πολιτεία ο Αλί: φιλέλληνας, κατά δήλωσή του (σιγά μην έλεγε το αντίθετο!), βρωμούσε τσιγαρίλα, μιλούσε τα αγγλικά με μια ακατάληπτη προφορά κι αφού με περιέφερε σε σουκ και…ταράτσες, προσπαθώντας να με πείσει από το να ψωνίσω κελεμπίες μέχρι να φωτογραφηθώ με…φερετζέ, μού απέσπασε και το υποχρεωτικό…μπαξίσι (σε ευρώ, παρακαλώ!) απειλώντας ότι, αν έφερνα αντιρρήσεις, θα… εκνευριζόταν. Λίγα βήματα παραπέρα, θα απέρριπτα την προσφορά ενός ντόπιου τσιγαριλικιού από κάποιον εξίσου…φιλέλληνα, ο οποίος μάλιστα με πολλή περηφάνια μού απαρίθμησε ονόματα Ελλήνων που είχε ξεναγήσει!

Καταπονημένος από τις επιθέσεις σε όλες μου τις αισθήσεις, κατέφτασα, καθώς σουρούπωνε, στη φιλόξενη ριάντ (παραδοσιακός μαροκινός ξενώνας με εσωτερική αυλή), όπου έμενα, τη "Lune et Soleil". Το λουκούλλειο δείπνο που ακολούθησε, συνοδευόμενο από υπέροχο κόκκινο κρασί από τη γειτονική Μεκνές, και η κουβεντούλα με τον κομματάκι λάγνο και τρυφηλό ιδιοκτήτη του ξενώνα, τον Γερμανό Γιούργκεν, με αναζωογόνησαν. Με μια γλυκιά θυμοσοφία να χρωματίζει τον τόνο της φωνής του, μοιράστηκε μαζί μου μερικές από τις εμπειρίες του ως πρωτόπειρου ταξιδιώτη στο Μαρόκο της δεκαετίας του ’60 και μού έδωσε μερικές χρήσιμες συμβουλές: μεταξύ αυτών, να μη φωτογραφίζω ντόπιους, χωρίς την προηγούμενη άδεια τους… Ξεροκέφαλος ων, δεν τον άκουσα, με αποτέλεσμα να μπλεχτώ την επομένη σε μια ανώφελη διαφωνία με κάποιον σωματώδη τύπο που ξεπετάχτηκε απ’ το πουθενά, επιπλήττοντάς με για την αδιακρισία μου …

 Έχοντας πλέον μάθει να αποφεύγω τις κακοτοπιές πολιτισμικού χαρακτήρα, οι υπόλοιπες μέρες κύλησαν ανέφελα. Με αληθινή απόλαυση έχανα και ξανάβρισκα το δρόμο μου στη μεντίνα, ανακαλύπτοντας κάθε φορά καινούριες γωνιές και συνειδητοποιώντας ποσό μικρή είναι τελικά σε έκταση. Έκανα το café "Clock", μια καλαίσθητη «δυτικότροπη» όαση στην Τάλαα Κ’μπίρα στέκι μου και τον Βρετανό ιδιοκτήτη του φιλαράκι. Συνέχισα τις δημιουργικές νυχτερινές κουβεντούλες με τον Γιούργκεν, που μού παραπονιόταν ότι το φημισμένο Φεστιβάλ Ιερής Μουσικής της Φες τίποτε το ιερό δεν έχει. Κι όταν το υπερσύγχρονο τρένο θα άρχιζε να ξεμακραίνει από την αποβάθρα με προορισμό το Μαρακές, μια γλυκιά θλίψη θα με κύκλωνε…

"Συγχαρητήρια στους αισιόδοξους? " Ωριμάζοντας...

Όταν πριν από μερικά χρόνια είχα για πρώτη φορά παρακολουθήσει το μεγάλου μήκους ντεμπούτο της Κωνσταντίνας Βούλγαρη Valse Sentimentale χωμένος σε ένα από εκείνα τα μισοφθαρμένα καθίσματα του Άλφαβιλ, είχα σκεφτεί: "Επιτέλους μια ελληνική ταινία που με αφορά, γυρισμένη σε τόπους οικείους και αναγνωρίσιμους, με πρωταγωνιστές χαρακτήρες με σάρκα και οστά, που μιλούν σε μια γλώσσα που μπορώ να καταλάβω". Αν είχα εντοπίσει ένα ψεγάδι στην ταινία, αυτό ήταν η αυτοαναφορικότητά της, σε συνδυασμό με μια έλλειψη αφηγηματικής οικονομίας. Από τότε την παρακολούθησα κι άλλες φορές, διατηρώντας, ωστόσο, μια γλυκιά ανάμνηση από εκείνη την πρώτη συνάντηση.

Στο μεταξύ τα χρόνια περνούσαν και πέρυσι τον Νοέμβρη είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης τη δεύτερη μεγάλου μήκους δουλειά της Κωνσταντίνας, Συγχαρητήρια στους αισιόδοξους?  Χάρηκα διπλά όταν, μετά την ολοκλήρωση της προβολής, σε μια αίθουσα κατάμεστη, όπου το κέφι και η συγκίνηση δεν κρύβονταν- ούτε από το κοινό, ούτε από τους πολυάριθμους συντελεστές της ταινίας- διαπίστωσα ότι η δημιουργός είχε ωριμάσει. Ό,τι στο ντεμπούτο της ενυπήρχε ως υπόσχεση, στη δεύτερη δουλειά της ήταν πλέον πραγματικότητα. Πλοκή σφιχτοδεμένη, αφηγηματική οικονομία, πειστικό σενάριο, εξαιρετικές ερμηνείες από όλο το καστ και μια υποδειγματική κλιμάκωση που κυριολεκτικά απογειώνει την ταινία, παραπέμποντας, ως αίσθηση, στη Μέρα γιορτής του Ζακ Τατί.

Για την ιστορία μιας νεαρής κοπέλας της (μεσοαστικής) διπλανής πόρτας πρόκειται, της Ηλέκτρας, γεμάτης αντιφάσεις, όνειρα και ανασφάλειες, που προσπαθεί να τα βγάλει πέρα ως γυναίκα, ως εργαζόμενη, ως πολιτικό υποκείμενο, ως κόρη, αλλά και ως... μαγείρισσα με ιδιαίτερη έφεση στην παρασκευή γλυκών, στην Ελλάδα του μνημονίου. Στιγμιότυπα της καθημερινότητάς της παρακολουθούμε, που ξεδιπλώνονται και μπλέκονται με τρυφερότητα, συγκίνηση και πολύ χιούμορ. Μιας καθημερινότητας τόσο οικείας, που σχεδόν μπορείς να την αγγίξεις, να την βιώσεις και να την γευτείς. Και, ίσως, έτσι, νιώσεις και λίγο αισιόδοξα.

  

Η ταινία Συγχαρητήρια στους αισιόδοξους? προβάλλεται από την Πέμπτη, 28 Μαρτίου, στους κινηματογράφους.

15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ένας προσωπικός απολογισμός

Το κεντρικό αφιέρωμα στον κορυφαίο Χιλιανό ντοκιμαντερίστα Πατρίσιο Γκουσμάν "έλαμψε" κατά τη διάρκεια του 15ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, προσελκύοντας το ενδιαφέρον του κοινού, που γέμισε τις αίθουσες σε σχεδόν όλες τις προβολές του. Δυναμική υπήρξε η παρουσία των ελληνικών παραγωγών, τόσο ποσοτικά, όσο και, κυρίως, ποιοτικά, αποδεικνύοντας για μια ακόμη φορά ότι η δημιουργία ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα έχει βάθος, ευρύτητα και προοπτική, παρά τις αντίξοες συνθήκες σε όλα τα επίπεδα. Έλειψε, για μένα, η "μεγάλη" ταινία από το ξένο πρόγραμμα, αν και προβλήθηκε πληθώρα από αποκαλυπτικές, ανήσυχες και στοχαστικές δουλειές. Σε δύο από αυτές θα εστιάσω στη συνέχεια.

Το έργο του Πατρίσιο Γκουσμάν είναι στενά συνδεδεμένο με τα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα της Χιλής των τελευταίων δεκαετιών. Κεντρική θέση σε αυτό κατέχει η διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης, σε αντίθεση με την επιδίωξη της εξουσίας να καλλιεργήσει τη γενικευμένη αμνησία, ως προϋπόθεση μιας επιφανειακής και, πάντως, εύθραυστης "συμφιλίωσης" ανάμεσα στις τάξεις της χιλιάνικης κοινωνίας. "Η μνήμη είναι μια κατάκτηση του σύγχρονου κόσμου, κάτι ζωτικής σημασίας, όχι μόδα. Χώρα με μνήμη λειτουργεί καλύτερα σε όλα τα επίπεδα", δήλωσε ο Γκουσμάν μέσω skype στην ανοιχτή συζήτηση που διοργανώθηκε στα πλαίσια του 15ου ΦΝΘ σχετικά με τα διδάγματα που μπορεί να αντλήσει η Ελλάδα από την Χιλή του χτες και του σήμερα.

Ταινίες όπως η εμβληματική τριλογία του Η μάχη της Χιλής, η μοναδική κόπια της οποίας διασώθηκε με πολύ κόπο καταλήγοντας στη Σουηδία, συμβάλλουν ακριβώς στη διαδικασία καταγραφής και διαφύλαξης της ιστορικής μνήμης της Χιλής. Με το Σαλβαδόρ Αλιέντε φιλοτεχνείται το πορτρέτο ενός βαθιά δημοκράτη, οραματιστή σοσιαλιστή πολιτικού, ο οποίος στάθηκε πιστός και συνεπής στις ιδέες του μέχρι τέλους. Τόσο το Χιλή, η επίμονη μνήμη, όσο και το Χιλή, ένας γαλαξίας προβλημάτων θίγουν επίσης το ζήτημα της συλλογικής αμνησίας που έχει επικρατήσει στη Χιλή, μετά την ανατροπή του Πινοσέτ. Στο Χιλή, η επίμονη μνήμη, ο Γκουσμάν ξανασυναντά μετά από 23 χρόνια ανθρώπους που είχαν εμφανιστεί στο τρίπτυχο ντοκιμαντέρ του Η μάχη της Χιλής και συζητά με μαθητές και μαθήτριες για την πρόσφατη χιλιάνικη ιστορία, με αφορμή το ίδιο ντοκιμαντέρ. Στο Χιλή, ένας γαλαξίας προβλημάτων, που, κατά τον ίδιο, αποτελεί περισσότερο ρεπορτάζ, παρά ντοκιμαντέρ, επανέρχεται στην ίδια προβληματική, 13 χρόνια μετά τα γυρίσματα του Χιλή, η επίμονη μνήμη. Ενώ στο Σταυρό του Νότου εξερευνά με συναρπαστικό τρόπο την λατινοαμερικανική θρησκευτικότητα, από τις προκολομβιανές δοξασίες, μέχρι την κοινωνικά και πολιτικά ριζοσπαστική θεολογία της απελευθέρωσης.

Επίκαιρο στον προβληματισμό του και καμωμένο με αγάπη, μεράκι, τρυφερότητα και σεβασμό για τους ανθρώπους και τον τόπο τους, το ντοκιμαντέρ του Νίκου Νταγιαντά Little Land ήταν από εκείνα που εύκολα ξεχώρισαν από το ελληνικό πρόγραμμα και καταχειροκροτήθηκαν. Σε αυτό ο σκηνοθέτης αφηγείται την ιστορία του Θοδωρή, της Άννας και μερικών ακόμη νέων ανθρώπων, οι οποίοι, ασφυκτιώντας από την έλλειψη κάθε είδους προοπτικής στην Αθήνα, αναζητούν διέξοδο στην Ικαρία. Εκεί θα προσπαθήσουν να ζήσουν και να δημιουργήσουν, αρχικά καλλιεργώντας τη γη κι έπειτα προσπαθώντας να συστήσουν έναν αγροτικό συνεταιρισμό. Ασφαλώς ο δρόμος τους δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα και σύντομα θα το συνειδητοποιήσουν. Στο μεταξύ θα γνωριστούν με τους ολιγαρκείς, φιλόξενους, φιλοσοφημένους και ιδιαιτέρως... μακρόβιους κατοίκους του νησιού, οι οποίοι έχουν μάθει να ζουν με το αλληλέγγυο και συλλογικό πνεύμα που οι νεοφερμένοι τόσο αποζητούν.

Εξίσου τρυφερό και "αγαπησιάρικο" υπήρξε και το Hippie-Hippie Matala! Matala! του Γιώργου Βαρελά, μια ειλικρινής, συγκινητική και συχνά χιουμοριστική  σκιαγράφηση του ρεύματος του χίπικου τουρισμού στα Μάταλα από την αυγή της δεκαετίας του '60, μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του '70, ιδωμένη μέσα από τις προσωπικές αφηγήσεις παλαιών "Ματαλιωτών", κυρίως ξένων, θαμώνων του οικισμού και "ενοίκων" των φημισμένων σπηλιών του, καθώς και ντόπιων. Διαποτισμένο από μια διάθεση νοσταλγική, και ίσως εν μέρει εξιδανικευτική, και με τη συνδρομή ενός πλούσιου οπτικοακουστικού υλικού αποτυπώνει με απόλυτη επιτυχία την εποχή, τους ανθρώπους και την τοποθεσία.

Ιδιαιτέρως αγαπήθηκε από το φεστιβαλικό κοινό αποσπώντας την προτίμησή του στην κατηγορία των ντοκιμαντέρ άνω των 45 λεπτών Ο μανάβης του έμπειρου μικρομηκά (και όχι μόνο) Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου, το οδοιπορικό μιας οικογένειας μανάβηδων στην ορεινή Πίνδο.

Το φλέγον ζήτημα των μεταλλείων χρυσού και των αντιδράσεων των τοπικών κοινωνιών της Χαλκιδικής αναδεικνύει με ισορροπημένο,  αλλά όχι ουδέτερο, και εξαιρετικά δομημένο τρόπο ο Γιώργος Αυγερόπουλος στο Εξάντας: Ο θησαυρός της Κασσάνδρας.Υιοθετώντας μια διαλεκτική προσέγγιση του υλικού του που θα ζήλευε και ο Γκουσμάν, δίνει χώρο και στις δύο πλευρές να εκθέσουν τα επιχειρήματά τους και εναπόκειται στην κριτική ικανότητα του θεατή να αξιολογήσει την εγκυρότητά τους.

Μια επώδυνη, και εν τέλει λυτρωτική, κατάδυση στις προσωπικές της μνήμες, αλλά και στη συλλογική μνήμη της ιρανικής κοινωνίας, επιχειρεί η σημαντική Ιρανο-σουηδή ντοκιμαντερίστρια Ναχίντ Πέρσον Σαρβεστάνι με την Κλεμμένη μου επανάσταση, την ταινία που προσωπικά ξεχώρισα από το διεθνές πρόγραμμα. Αριστερίστρια ακτιβίστρια η ίδια και πολέμιος του Σάχη, αναγκάζεται, φοιτήτρια τότε, να εγκαταλείψει το Ιράν το 1979, με την άνοδο των Ισλαμιστών του Χομεϊνί στην εξουσία. Στοιχειωμένη από το θάνατο του αδερφού της Ρόσταμ, που εκτελέστηκε από το καθεστώς του Χομεϊνί, και αισθανόμενη ένοχη για την τραγική του κατάληξη, απωθεί για χρόνια τα γεγονότα εκείνης της περιόδου, μέχρι που, τρεις δεκαετίες αργότερα, οι διαδηλώσεις στο Ιράν της ξυπνούν μνήμες και αρχίζει να αναζητά τις παλιές της συντρόφισσες. Θα καταφέρει να εντοπίσει πέντε από αυτές στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική και θα τις προσκαλέσει στο σπίτι της. Μαζί της θα μοιραστούν τις επώδυνες εμπειρίες τους από την περίοδο της φυλάκισής τους.

Με τον κυριολεκτικά θανατηφόρο ρόλο των πολυεθνικών φαρμακοβιομηχανιών καταπιάνεται ο Ντίλαν Μόαν Γκρέι στο αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ του Φωτιά στο αίμα, το οποίο πρωτοπροβλήθηκε στο φετινό Φεστιβάλ του Sundance. Γυρισμένο σε τέσσερις ηπείρους, αφηγείται πώς οι πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες παρεμπόδισαν από το 1996 την πρόσβαση ασθενών από την Αφρική σε φτηνά φάρμακα, με συνέπεια τουλάχιστον δέκα εκατομμύρια άτομα, κυρίως οροθετικοί, να πεθάνουν αναίτια, και την απόπειρα μιας ομάδας ανθρώπων να αντιδράσουν, επιδιώκοντας τη διάθεση γενόσημων φαρμάκων σε όσους τα έχουν ανάγκη σε φτηνές ή συμβολικές τιμές. Το ντοκιμαντέρ φιλοξενεί συνεντεύξεις, μεταξύ άλλων, με τους Μπίλ Κλίντον, Ντέσμοντ Τούτου, Τζόζεφ Στίγκλιτζ, πρώην στελέχη φαρμακοβιομηχανιών, γιατρών που διεκδίκησαν τη διάθεση φτηνών γενόσημων φαρμακών, καθώς και ασθενών.

Στο πλαίσιο του 15ου ΦΝΘ προβλήθηκαν, επίσης, 36 αγαπημένα και δημοφιλή ντοκιμαντέρ από τις προηγούμενες διοργανώσεις, τα οποία το αθηναϊκό κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει από τις 28 Μαρτίου έως και τις 7 Απριλίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (Ιερά Οδός 48 & Μεγάλου Αλεξάνδρου 134-36, Κεραμεικός).

15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Σάββατο 23/3

Η επαναληπτική προβολή του αποκαλυπτικού ντοκιμαντέρ του Ντίλαν Μόαν Γκρέι Φωτιά στο αίμα δέσποσε στο πρόγραμμα του Σαββάτου, προτελευταίας μέρας του 15ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Από τα ελληνικά ντοκιμαντέρ ξεχώρισε το Welcome to the show- Η μουσική κληρονομιά του Παύλου Σιδηρόπουλου των Κώστα Πλιάκου και Αλέξη Πόνσε, στην προβολή του οποίου ήταν παρούσα και απάντησε σε ερωτήσεις του κοινού η αδερφή του Παύλου Σιδηρόπουλου, Μελίνα.

Με τον κυριολεκτικά θανατηφόρο ρόλο των πολυεθνικών φαρμακοβιομηχανιών καταπιάνεται ο Ντίλαν Μόαν Γκρέι στο εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του Φωτιά στο αίμα, το οποίο πρωτοπροβλήθηκε στο φετινό Φεστιβάλ του Sundance. Γυρισμένο σε τέσσερις ηπείρους, αφηγείται πώς οι πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες παρεμπόδισαν από το 1996 την πρόσβαση ασθενών από την Αφρική σε φτηνά φάρμακα, με συνέπεια τουλάχιστον δέκα εκατομμύρια άτομα, κυρίως οροθετικοί, να πεθάνουν αναίτια, και την απόπειρα μιας ομάδας ανθρώπων να αντιδράσουν, επιδιώκοντας τη διάθεση γενόσημων φαρμάκων σε όσους τα έχουν ανάγκη σε φτηνές ή συμβολικές τιμές. Το ντοκιμαντέρ φιλοξενεί συνεντεύξεις, μεταξύ άλλων, με τους Μπίλ Κλίντον, Ντέσμοντ Τούτου, Τζόζεφ Στίγκλιτζ, πρώην στελέχη φαρμακοβιομηχανιών, γιατρών που διεκδίκησαν τη διάθεση φτηνών γενόσημων φαρμακών, καθώς και ασθενών. Η προβολή συνοδεύτηκε από συζήτηση σχετικά με την πρόσβαση στα γενόσημα φάρμακα, ζήτημα ιδιαιτέρως επίκαιρο και για την Ελλάδα. Σε αυτήν συμμετείχαν ο σκηνοθέτης μέσω skype και οι Απόστολος  Βεΐζης, γιατρός και υπεύθυνος προγραμμάτων στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, και Αλέξης Μπένος, καθηγητής υγιεινής, κοινωνικής ιατρικής και πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας.  

Την μουσική κληρονομιά του Παύλου Σιδηροπούλου επιδιώκει να ιχνηλατήσει το ντοκιμαντέρ Welcome to the show- Η μουσική κληρονομιά του Παύλου Σιδηρόπουλου των Κώστα Πλιάκου και Αλέξη Πόνσε. Μέσα από πληθώρα συνεντεύξεων με μουσικούς, τραγουδιστές, δημοσιογράφους, σκηνοθέτες και ποιητές, το ντοκιμαντέρ φιλοτεχνεί το πορτρέτου ενός πολυδιάστατου ανθρώπου και καλλιτέχνη και ταυτόχρονα ανιχνεύει την επιρροή που άσκησε σε σύγχρονους και μεταγενέστερους. Δεν πρόκειται για συμβατική κινηματογραφική βιογραφία και με αυτή την έννοια ίσως κάποιοι από το, κατά κύριο λόγο, νεανικό κοινό στην "Τώνια Μαρκετάκη" να απογοητεύτηκαν ή να ένιωσαν ότι "κάτι λείπει". Η έμφαση δίνεται στο λόγο και όχι τόσο στο μουσικό κομμάτι. Μιλούν, μεταξύ άλλων, οι Δημήτρης Πουλικάκος, Γιάννης Αγγελάκας, Αλέξης Καλοφωλιάς, Παύλος Παυλίδης, Θάνος Ανεστόπουλος, Στάθης Δρογώσης, Απροσάρμοστοι, Σπυριδούλα, Μάκης Μηλάτος, Αργύρης Ζήλος και Κώστας Φέρρης, ενώ ακούγονται και αποσπάσματα από συνεντεύξεις του Παύλου Σιδηρόπουλου και ανέκδοτα ποιήματά του. Η ταινία έχει ήδη διανομή, οπότε σύντομα θα μπορεί ο καθένας να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.

Σε ενιαίο πρόγραμμα με το προηγούμενο ντοκιμαντέρ προβλήθηκε Το κλεμμένο μας τσίρκο, των Χρήστου Πανάγου και Κώστα Μακρινού, μια άρτια καταγραφή της περιοδείας του ομώνυμου δίσκου των B.D. Foxmoor και του low bap μπουλουκιού Kramahoperrata 2012 σε Ελλάδα και Κύπρο την άνοιξη του περασμένου έτους, μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων. Ο τίτλος της δουλειάς παραπέμπει στο Μεγάλο μας τσίρκο, με πρόθεση να ασκήσει κριτική, από αντιεξουσιαστική σκοπιά, στη λεγόμενη "γενιά της μεταπολίτευσης" και τους ανθρώπους της, και όχι να διακωμωδήσει το Μεγάλο μας Τσίρκο. Η συλλήβδην απαξίωση της συγκεκριμένης γενιάς, ωστόσο, είναι εξαιρετικά προβληματική πολιτικά και σίγουρα σε έναν βαθμό και άδικη, δεδομένου ότι πολλοί "εκπρόσωποί" της ούτε ξεπουλήθηκαν, ούτε "εξαργύρωσαν" την όποια συμμετοχή τους στους κοινωνικούς αγώνες της περιόδου. Αλλά αυτό αφορά την άποψη του B.D. Foxmoor και των συνεργατών του στο Κλεμμένο μας τσίρκο κι όχι τόσο τη δομή και το περιεχόμενο του ντοκιμαντέρ αυτού καθεαυτού.

Παρακολούθησα, επίσης, το Η γη του αύριο- Πώς αποφασίσαμε να γκρεμίσουμε το αόρατο τείχος των Αντρέα Πάκο Μαριάνι και Νικόλα Ζαμπέλι. Το ντοκιμαντέρ καταγράφει την ειρηνική αντίσταση των κατοίκων του παλαιστινιακού χωριού Αλ Τουάνι στη Δυτική Όχθη, το οποίο απειλείται με εκκένωση από το 1999, εναντίον των ισραηλινών μηχανισμών καταστολής και των εποίκων του γειτονικού οικισμού Μαόν. Στην αντίστασή τους βρίσκουν συμπαράσταση από Ισραηλινούς ακτιβιστές και δικηγόρους και διεθνείς εθελοντές. Το ντοκιμαντέρ είναι ανεξάρτητη παραγωγή.

15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Παρασκευή 22/3

Μέρα της Χαλκιδικής η Παρασκευή, καθώς δύο ντοκιμαντέρ, του Γιώργου Αυγερόπουλου και του Γιάννη Καρυπίδη, σχετικά με τα μεταλλεία χρυσού, τόσο στη Χαλκιδική, όσο και σε άλλες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, και τις αντιδράσεις σημαντικού μέρους των τοπικών κοινωνιών προβλήθηκαν σε ενιαίο πρόγραμμα. Τον βαθιά δημοκράτη επαναστάτη Σαλβαδόρ Αλιέντε μας θύμισε το εξαιρετικό ομότιτλο ντοκιμαντέρ του Πατρίσιο Γκουσμάν, ενώ μια διεισδυτική ματιά στο πολωνικό σωφρονιστικό σύστημα αποτελεί το Bad boy- Κελί υψίστης ασφαλείας του Γιάνους Μροζόβσκι.

Υποδειγματικά ισορροπημένο, αλλά σε καμία περίπτωση ουδέτερο, το ντοκιμαντέρ του Γιώργου Αυγερόπουλου Εξάντας: Ο θησαυρός της Κασσάνδρας αποτελεί μια εξαιρετικά ολοκληρωμένη και περιεκτική πηγή πληροφόρησης για το ζήτημα των μεταλλείων και των αντιδράσεων των τοπικών κοινωνιών. Υιοθετώντας μια διαλεκτική προσέγγιση του υλικού που θα ζήλευε και ο Γκουσμάν και έχοντας μια σφιχτοδεμένη δομή, δίνει χώρο και στις δύο πλευρές να εκθέσουν τα επιχειρήματά τους και εναπόκειται στην κριτική ικανότητα του θεατή να αξιολογήσει την εγκυρότητά τους. Έτσι, όση δυσφορία κι αν αισθάνεσαι παρακολουθώντας στελέχη της HELLAS GOLD ή τον νυν δήμαρχο Αριστοτέλη Πάχτα και τον πρώην υπουργό Οικονομικών Παπακωνσταντίνου να υπεραμύνονται της "επένδυσης", ξέρεις τουλάχιστον τι επικαλούνται και πώς αυτό μπορεί να αντικρουστεί, ακούγοντας και  τα επιχειρήματα κατοίκων της περιοχής, αλλά και πανεπιστημιακών καθηγητών. Το ντοκιμαντέρ του Γιάννη Καρυπίδη Άπληστον κέρδος, από την άλλη, εστιάζει αποκλειστικά στην πλευρά των κατοίκων. Δυστυχώς, ωστόσο, η κάπως χαοτική δομή του δε βοηθάει ιδιαίτερα στην ανάδειξη του ζητήματος από την οπτική που ο σκηνοθέτης επιλέγει. Στην προβολή των δύο ντοκιμαντέρ, η οποία πραγματοποιήθηκε στην κατάμεστη "Τώνια Μαρκετάκη", παραβρέθηκαν και οι Τόλης Παπαγεωργίου από το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων και Λάζαρος Τόσκας, ακτιβιστής κάτοικος της περιοχής. "Η ελπίδα είμαστε όλοι εμείς", δήλωσε εμφανώς συγκινημένος ο Τόλης Παπαγεωργίου, απευθυνόμενος στο κοινό της αίθουσας.

Το πορτρέτο του βαθιά δημοκράτη, οραματιστή σοσιαλιστή Σαλβαδόρ Αλιέντε φιλοτεχνεί ο Πατρίσιο Γκουσμάν στην ομότιτλη ταινία του. Μέσα από τις μαρτυρίες συγγενών, φίλων, παλαιών συντρόφων, "απλών" ανθρώπων και του ίδιου του Γκουσμάν, ο οποίος σημειωτέον ποτέ δεν τον γνώρισε, ούτε του έσφιξε το χέρι, αναδύεται η προσωπικότητα ενός ανθρώπου πεπεισμένου ότι μόνο μέσω της της δημοκρατικής οδού είναι δυνατή η μετάβαση σε μια σοσιαλιστική κοινωνία. Μια πίστη, αφελή ίσως, την οποία, ωστόσο, πλήρωσε, με την ίδια του τη ζωή.

Στο Bad boy- Κελί υψίστης ασφαλείας, ο Γιάνους Μροζόβσκι καταπιάνεται για άλλη μια φορά με το πολωνικό σωφρονιστικό σύστημα, μέσα από την καταγραφή της προσωπικής ιστορίας του 28χρονου έγκλειστου Ντάμιαν, καταδικασμένου σε δεκαετή κάθειρξη για ένοπλες ληστείες. Παρότι η κινηματογράφηση εκτυλίσσεται αποκλειστικά στους χώρους της φυλακής, και ως επί το πλείστον στο κελί απομόνωσης, όπου για ένα διάστημα κρατείτο ο Ντάμιαν ως "επικίνδυνος για την ασφάλεια της φυλακής", το ντοκιμαντέρ κάθε άλλο παρά στατικό είναι. Αυτό οφείλεται τόσο στην καθηλωτική και ρέουσα  αφήγηση του Ντάμιαν, η οποία έχει έντονα αυτοκριτικό χαρακτήρα, όσο και στο νευρώδες μοντάζ. "Δε με ενδιαφέρουν οι κρατούμενοι, αλλά οι ανθρώπινες υπάρξεις", δήλωσε ο σκηνοθέτης στη συζήτηση με το κοινό που ακολούθησε. Το είχε αποδείξει, άλλωστε, συμβάλλοντας στην άρση του εγκλεισμού του Ντάμιαν στην απομόνωση και στην επαναφορά του σε κανονικό κελί.

Το ρέκβιεμ μιας μικρής επαρχιακής κοινότητας συνθέτουν με το Στο λύκο, μια δουλειά μελαγχολική και σκοτεινή που κινείται στα όρια ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, οι Χριστίνα Κουτσοσπύρου και Άραν Χιουζ. Η ταινία, που έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στη φετινή Μπερλινάλε, αφηγείται την καθημερινότητα των κατοίκων ενός χωριού (στην πραγματικότητα περισσότερων) της ορεινής Ναυπακτίας και τις μεταξύ τους σχέσεις, με φόντο την εντεινόμενη κρίση. "Ήθελα να δείξω την αρχαϊκή ζωή των κατοίκων", διευκρίνισε η Χριστίνα Κουτσοσπύρου μετά την προβολή, "όχι να αναδείξω ή να υποτιμήσω κάτι". Σε ενιαίο πρόγραμμα προβλήθηκε και το μάλλον αδιάφορο μικρού μήκους ντοκιμαντέρ Το μασάζ της Λάρα Κρίστεν.



15o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Πέμπτη 21/3

Δυναμική η παρουσία των ελληνικών ντοκιμαντέρ στη σημερινή, 7η μέρα προβολών, του 15ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, με προεξάρχον το Little Land του εξαιρετικά ταλαντούχου Νίκου Νταγιαντά. Ξεχωριστή υπήρξε η διπλή προβολή έργων του Πατρίσιο Γκουσμάν, ενώ σπαρακτικό το Καμία μπούρκα πίσω από τα κάγκελα του Νίμα Σαρβεστάνι.

Γνώριμος στο φεστιβαλικό κοινό της Θεσσαλονίκης από πέρσι, οπότε και είχε προβληθεί το προηγούμενο ντοκιμαντέρ του Σαγιόμι, που είχε τύχει θερμής υποδοχής, ο Νίκος Νταγιαντάς επέστρεψε φέτος με το Little Land. Σε αυτό αφηγείται την ιστορία του Θοδωρή, της Άννας και μερικών ακόμη νέων ανθρώπων, οι οποίοι, ασφυκτιώντας από την έλλειψη κάθε είδους προοπτικής στην Αθήνα, αναζητούν διέξοδο στην Ικαρία. Εκεί θα προσπαθήσουν να ζήσουν και να δημιουργήσουν, αρχικά καλλιεργώντας τη γη κι έπειτα προσπαθώντας να συστήσουν έναν αγροτικό συνεταιρισμό. Ασφαλώς ο δρόμος τους δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα και σύντομα θα το συνειδητοποιήσουν. Στο μεταξύ θα γνωριστούν με τους ολιγαρκείς, φιλόξενους, φιλοσοφημένους και ιδιαιτέρως... μακρόβιους κατοίκους του νησιού, οι οποίοι έχουν μάθει να ζουν με το αλληλέγγυο και συλλογικό πνεύμα που οι νεοφερμένοι τόσο αποζητούν. Βαθιά ανθρώπινο και ταυτόχρονα ουσιαστικά πολιτικό, το ντοκιμαντέρ του Νταγιαντά, το οποίο προέκυψε από ένα πρότζεκτ του ARTE, αναζητά απαντήσεις στην πολυδιάστατη κρίση που ταλανίζει τη μνημονιακή Ελλάδα (και όχι μόνο). Ταυτόχρονα αποτελεί φόρο τιμής σε έναν τόπο και στους ανθρώπους του. Έναν τόπο που, όπως χαρακτηριστικά ακούγεται στο ντοκιμαντέρ, "δε σου δίνει ό,τι θες, αλλά ό,τι χρειάζεσαι, αρκεί πρώτα να μάθεις τι είναι αυτό ".

Στο Ταξισυνειδησία- Η άγνωστη ιστορία του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού, ο Κώστας Βάκκας διερευνά με ενδελεχή τρόπο την ανάδυση του κοινωνικού και πολιτικού ριζοσπαστισμού τμήματος της ελληνοαμερικανικής κοινότητας από τις αρχές του 20ού αιώνα, μέχρι την πλήρη επικράτηση του Μακαρθισμού. Μέσα από ένα πλούσιο αρχειακό και ερευνητικό υλικό, καθώς και μαρτυρίες, ρίχνεται φως σε μια ιστορία εν πολλοίς άγνωστη και οπωσδήποτε παραμελημένη, τουλάχιστον στο κινηματογραφικό πεδίο, αναδεικνύεται η διασύνδεση της ελληνο-αμερικανικής κοινότητας με το αμερικανικό εργατικό κίνημα και η συμβολή της στις διεκδικήσεις του και επιδιώκεται να ερμηνευθεί η ύφεση, παρακμή και, τελικά, διάλυση του ριζοσπαστικού αυτού κομματιού. Ο μεγάλος πλούτος του υλικού φοβάμαι, ωστόσο, ότι "φορτώνει" υπερβολικά το ντοκιμαντέρ, δυσκολεύοντας την αφομοίωσή του. Σε επόμενη ανάρτηση θα δημοσιευθεί αναλυτική συνέντευξη με τον επιστημονικό υπεύθυνο και συν-σεναριογράφο του ντοκιμαντέρ, ιστορικό Κωστή Καρπόζηλο.

Με αφορμή τα ταπεράκια με... μητρικό φαγητό που διακινούνται προς "ξενιτεμένους" φοιτητές και φοιτήτριες εντός και εκτός συνόρων, η Μαριάννα Οικονόμου στο Food for Love διατυπώνει ένα απολαυστικό και εξαιρετικά εύστοχο σχόλιο για τη μητρική αγάπη και τις μορφές που αυτή παίρνει, καθώς και για τις σχέσεις γονιών και παιδιών, γενικότερα. Το ντοκιμαντέρ της Οικονόμου προβλήθηκε σε ενιαίο πρόγραμμα με το Little Land, λειτουργώντας αντιστικτικά, ή και συμπληρωματικά.

Εμπνεόμενος από τα "κουφάρια" των βιομηχανικών κτιρίων που στοιχειώνουν την οδό Πειραιώς, ο Λεωνίδας Βαρδαρός αφηγείται πτυχές της ιστορίας του δρόμου στο ντοκιμαντέρ του Οι δρόμοι έχουν τη δική τους ιστορία: Οδός Πειραιώς. Αν και το ντοκιμαντέρ του Βαρδαρού δε στερείται ενδιαφέροντος ή τεκμηρίωσης, η ακαδημαϊκή προσέγγιση του υλικού που κυριαρχεί δεν το καθιστά ιδιαιτέρως ελκυστικό κινηματογραφικά.

Τόσο το Χιλή, η επίμονη μνήμη, όσο και το Χιλή, ένας γαλαξίας προβλημάτων του Πατρίσιο Γκουσμάν θίγουν το ζήτημα της συλλογικής αμνησίας που έχει επικρατήσει στη Χιλή, μετά την ανατροπή του Πινοσέτ. Στο Χιλή, η επίμονη μνήμη, ο Γκουσμάν ξανασυναντά μετά από 23 χρόνια ανθρώπους που είχαν εμφανιστεί στο εμβληματικό τρίπτυχο ντοκιμαντέρ του Η μάχη της Χιλής και συζητά με μαθητές και μαθήτριες για την πρόσφατη χιλιάνικη ιστορία, με αφορμή το ίδιο ντοκιμαντέρ. Στο Χιλή, ένας γαλαξίας προβλημάτων, που, κατά τον ίδιο, αποτελεί περισσότερο ρεπορτάζ, παρά ντοκιμαντέρ, επανέρχεται στην ίδια προβληματική, 13 χρόνια μετά τα γυρίσματα του Χιλή, η επίμονη μνήμη. Εδώ η γενικευμένη αμνησία ερμηνεύεται ως προϋπόθεση της επιφανειακής και, πάντως, εύθραυστης συμφιλίωσης ανάμεσα στις ιδεολογικά, κοινωνικά και οικονομικά αντιμαχόμενες τάξεις της χιλιάνικης κοινωνίας.

Τις σπαρακτικές ιστορίες τριών, κυρίως, έγκλειστων γυναικών στη φυλακή Ταχάρ στο Αφγανιστάν αφηγείται ο Νίμα Σαρβεστάνι στο Καμία μπούρκα πίσω από τα κάγκελα. Το ντοκιμαντέρ του σε κερδίζει από την αρχή με το ανεπιτήδευτο και λιτό, στα όρια της ωμότητας, ρεαλιστικό ύφος του.

Γυναικείες ιστορίες αφηγείται και η Μπάρμπαρα Μίλερ στις Απαγορευμένες φωνές. Ηρωίδες της τρεις μπλόγκερ, η Κουβανή Γιόανι, η Ιρανή Φαρνάζ και η Κινέζα Ζενγκ που με "όπλο" το λάπτοπ τους αγωνίζονται μέσα από πολλές αντιξοότητες, οι οποίες περιλαμβάνουν παρακολουθήσεις, διώξεις, συλλήψεις, κατ' οίκον περιορισμούς και ξυλοδαρμούς για την ελευθερία της έκφρασης και του τύπου και την ανάδειξη ζητημάτων που θεωρούνται ταμπού από τα καταπιεστικά καθεστώτα των χωρών από οπου κατάγονται. Η Φαρνάζ έχει αναγκαστεί να αυτοεξοριστεί στη Γερμανία από το 2007, ενώ η Ζενγκ και ο σύζυγός της βρίσκονται σε κατ' οίκον περιορισμό.



15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Τετάρτη 20/3

Μια επώδυνη, και εν τέλει λυτρωτική, κατάδυση στις προσωπικές της μνήμες, αλλά και στη συλλογική μνήμη της ιρανικής κοινωνίας, επιχειρεί η σημαντική Ιρανο-σουηδή ντοκιμαντερίστρια Ναχίντ Πέρσον Σαρβεστάνι με την Κλεμμένη μου επανάσταση, την ταινία που προσωπικά ξεχώρισα από την 6η μέρα του 15ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Αριστερίστρια ακτιβίστρια η ίδια και πολέμιος του Σάχη, αναγκάζεται, φοιτήτρια τότε, να εγκαταλείψει το Ιράν το 1979, με την άνοδο των Ισλαμιστών του Χομεϊνί στην εξουσία. Στοιχειωμένη από το θάνατο του αδερφού της Ρόσταμ, που εκτελέστηκε από το καθεστώς του Χομεϊνί, και αισθανόμενη ένοχη για την τραγική του κατάληξη, απωθεί για χρόνια τα γεγονότα εκείνης της περιόδου, μέχρι που, τρεις δεκαετίες αργότερα, οι διαδηλώσεις στο Ιράν της ξυπνούν μνήμες και αρχίζει να αναζητά τις παλιές της συντρόφισσες. Θα καταφέρει να εντοπίσει πέντε από αυτές στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική και θα τις προσκαλέσει στο σπίτι της. Μαζί της θα μοιραστούν τις επώδυνες εμπειρίες τους από την περίοδο της φυλάκισής τους. Αναλυτική συνέντευξη με την Ναχίντ Πέρσον Σαρβεστάνι θα ακολουθήσει σε επόμενη ανάρτηση.

Στα πλαίσια του κεντρικού αφιερώματος του 15ου ΦΝΘ στον κορυφαίο Χιλιανό ντοκιμαντερίστα Πατρίσιο Γκουσμάν, παρακολούθησα τον Σταυρό του Νότου, μία συναρπαστική κινηματογραφική μελέτη της λατινοαμερικανικής θρησκευτικότητας, από τις προκολομβιανές δοξασίες μέχρι την κοινωνικά και πολιτικά ριζοσπαστική θεολογία της απελευθέρωσης. Αν και ο ίδιος δεν είναι Καθολικός, αποφάσισε να γυρίσει το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ γοητευμένος από την ποιητική διάσταση κάθε θρησκείας και το τελετουργικό της, όπως δήλωσε σε μαγνητοσκοπημένο μήνυμα που προηγήθηκε της προβολής.

Τα γεγονότα του Εμφυλίου, με ιδιαίτερη έμφαση στην περιοχή του Γράμμου, αποπειράται να ανατάμει η Γιάννα Ευαγγελίδου στο ντοκιμαντέρ της Γράμμος, το βουνό της ήττας, μέσα από μαρτυρίες ανταρτών του Δ.Σ.Ε. Παράλληλα, ασκεί αυστηρή κριτική στις στρατηγικές επιλογές του ηγετικού πυρήνα του Κ.Κ.Ε. εκείνης της περιόδου. Το ντοκιμαντέρ αποτελεί κομμάτι ενός πολύ ευρύτερου υλικού, που ενδέχεται να προβληθεί μελλοντικά από τη Δημόσια Τηλεόραση. Σε ερώτηση θεατή γιατί απουσίαζε από τη δουλειά της η "αλλη πλευρά", διευκρίνισε ότι δεν είναι υποχρεωμένο ένα ντοκιμαντέρ να την περιλαμβάνει.

Αναπάντεχα ενδιαφέρον αποδείχτηκε το γερμανικό ντοκιμαντέρ Πέρα από το Βρίτσεν του Ντάνιελ Άμπμα, το οποίο παρακολουθεί τις ζωές 3 παραβατικών νέων, του Τζάνο, του Ίμο και του Μαρσέλ, μετά την αποφυλάκισή τους από το σωφρονιστήριο του Βρίτσεν. Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για σπουδαστική ταινία, η οποία μάλιστα βραβεύτηκε στη σχετική κατηγορία στο πρόσφατο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Άμστερνταμ, ο σκηνοθέτης της καταφέρνει μέχρι τέλους να διατηρήσει τον έλεγχο του πλούσιου υλικού του, χωρίς να πλατειάσει και σεβόμενος τους ήρωές του.

Κοινότοπο και κουραστικό, αντίθετα, υπήρξε το Αντίο, Κωνσταντινούπολη (Adieu, Istanbul) του Ντίτερ Ζάουτερ, με θέμα τη φθίνουσα ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης, που προβλήθηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα, παρουσία του σκηνοθέτη και του παραγωγού. Το πιο αξιομνημόνευτο κομμάτι του ντοκιμαντέρ αφορούσε άτομα ελληνικής καταγωγής από ηλικιακά νεότερες γενιές που αποφάσισαν να εγκατασταθούν μόνιμα στην Κωνσταντινούπολη και τη σχέση τους με τους παλαιότερους εναπομείναντες κατοίκους. Είναι πραγματικά κρίμα που ο σκηνοθέτης δεν ανέπτυξε περισσότερο αυτή την πτυχή της ιστορίας του.



15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Τρίτη 19/3

Από το σημερινό πρόγραμμα σαφώς ξεχώρισε η επαναληπτική προβολή του ντοκιμαντέρ Hippie-Hippie Matala! Matala! , σε σκηνοθεσία Γιώργου Βαρελά. Πρόκειται για μια ειλικρινή, συγκινητική, τρυφερή και συχνά χιουμοριστική σκιαγράφηση του ρεύματος του χίπικου τουρισμού στα Μάταλα από την αυγή της δεκαετίας του '60, μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του '70, ιδωμένη μέσα από τις προσωπικές αφηγήσεις παλαιών χίπιδων, κυρίως ξένων, θαμώνων του οικισμού, καθώς και ντόπιων. Διαποτισμένο από μια διάθεση νοσταλγική, και ίσως εν μέρει εξιδανικευτική, και με τη συνδρομή ενός πλούσιου οπτικοακουστικού υλικού, το ντοκιμαντέρ του Γιώργου Βαρελά πετυχαίνει, ωστόσο, να αποτυπώσει μια ολόκληρη εποχή, "με αγάπη και μεράκι", όπως δήλωσε ο ίδιος στο Q&A που ακολούθησε την προβολή, στην οποία επίσης παρίστατο, μεταξύ άλλων, ένας από τους παλαιούς θαμώνες των Ματάλων, ο σχεδόν 70χρονος Γερμανός φιλέλληνας Έλμαρ. Εμφανώς συγκινημένος από την υποδοχή του κοινού, έσπευσε να διατρανώσει την αγάπη του για την Ελλάδα και τους κατοίκους της. Διευκρίνισε, επίσης, ότι "δεν είναι η Μέρκελ το κόμμα μου". Κίνητρο για τη δημιουργία της ταινίας, εν μέσω της μνημονιακής λαίλαπας, αποτέλεσε η ανάγκη του σκηνοθέτη να αποδείξει ότι η Δημόσια Τηλεόραση, με την οποία συνεργάζεται, δηλαδή οι εργαζόμενοί της, δεν είναι "χαμένα κορμιά", όπως συχνά κακόβουλα υποστηρίζεται, αλλά μπορούν να παράγουν δουλειές ικανές "να πείσουν και να συγκινήσουν".

Στο Σκάπετα, ένα "εμμέσως υπαρξιακό", σύμφωνα με τον σκηνοθέτη του Μένιο Καραγιάννη, ντοκιμαντέρ εξερευνάται η καθημερινότητα ενός τραχύ κτηνοτρόφου, "είδους υπό εξαφάνιση", μοναδικού κατοίκου ενός ρημαγμένου χωριού, οι κάτοικοι του οποίου σταδιακά το εγκατέλειψαν ή πέθαναν. Από ηθική υποχρέωση, περισσότερο, παρά από επιλογή, εκείνος έμεινε πίσω, συντροφιά με ένα τρανζιστοράκι και τα ζώα του. Πέντε χρόνια χρειάστηκε ο σκηνοθέτης, προκειμένου να οικοδομήσει μια σχέση εμπιστοσύνης με τον μοναχικό κτηνοτρόφο. "Πόσα πράγματα χρειαζόμαστε και πόση μοναξιά μπορούμε να αντέξουμε", είναι δύο από τις κύριες προβληματικές που το ντοκιμαντέρ θέτει.

Η μεταμόρφωση ενός ορεινού, ρημαγμένου χωριού στην Κρήτη, της Εθιάς, σε πρότυπο παραδοσιακό οικισμό μέσα από την αυτενέργεια, την προσωπική εργασία και τους πόρους των παλαιών κατοίκων του είναι το θέμα του ντοκιμαντέρ Το παλατάκι των Αορίων του Βασίλη Παναγιωτακόπουλου.

Η μέρα προβολών έκλεισε, για μένα τουλάχιστον, με την πρεμιέρα του φινλανδικού ντοκιμαντέρ Το σύνδρομο του πανκ των Γιούκα Κάρκαϊνεν και Τζέι-Πι Πάσι, που αφηγείται την ιστορία μιας από τις πιο διάσημες φινλανδικές πανκ-ροκ μπάντες, τους Pertti Kurikan Nimipäivät, τα μέλη της οποίας υποφέρουν από νοητική υστέρηση. Αυτό δεν τους εμποδίζει, ωστόσο, να δίνουν συναυλίες, τόσο στην Φινλανδία, όσο και στο εξωτερικό, να ερωτεύονται, να θυμώμουν, να μαλώνουν. Ευτυχώς που γεννήθηκαν στην Φινλανδία, γιατί, αν βρίσκονταν στην Ελλάδα, ο κοινωνικός στιγματισμός τους θα ήταν δεδομένος...

Χελένα Τρεστίκοβα: Με τον άνθρωπο στο επίκεντρο

Η "μεγάλη κυρία" του τσέχικου κινηματογράφου τεκμηρίωσης  Χελένα Τρεστίκοβα επέστρεψε με ένα καινούριο ντοκιμαντέρ, με τίτλο  Ιδιωτικός Κόσμος (Soukromý Vesmír). Με αφορμή την προβολή του στο 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, συνομίλησα με την δημιουργό.

Τι σας έλκυσε στη δημιουργία ταινιών, κατ' αρχήν, και, συγκεκριμένα, ντοκιμαντέρ;

Είμαι καθαρά ντοκιμαντερίστρια. Δε θα με ενδιέφερε να κάνω ταινίες μυθοπλασίας. Περισσότερο από σκηνοθέτρια, θεωρώ τον εαυτό μου χρονογράφο.

Ποιος είναι ο στόχος του ντοκιμαντέρ, κατά τη γνώμη σας;

Στόχος μου είναι να αιχμαλωτίσω την αυθεντική πραγματικότητα των ζωών μας και να διατηρήσω τη μορφή της με αυτόν τον τρόπο-να συνδέσω το ντοκιμαντέρ με μια ιστορία.

Συχνά εστιάζετε σε πορτρέτα ζευγαριών και οικογενειών, που τα παρατηρείτε στενά κατά τη διάρκεια μεγάλου χρονικού διαστήματος. Πώς τα εντοπίζετε, πώς κερδίζετε την εμπιστοσύνη τους και πώς αναπτύσσεται η σχέση σας με την πάροδο του χρόνου; Κρατάτε επαφή μαζί τους μετά την ολοκλήρωση του ντοκιμαντέρ;

H δημιουργία ντοκιμαντέρ τύπου time-lapse είναι η ειδικότητά μου. Ξεκίνησα με αυτή πολλά χρόνια πριν και προσπαθώ να συνεχίζω. Συναντώ τους ήρωές μου ακανόνιστα, όταν αναζητώ συγκεκριμένους ανθρώπους για κάποιο συγκεκριμένο ζήτημα- συζυγικές σχέσεις, παραβατικότητα. Προσπαθώ να βρίσκομαι σε μια ανοιχτή σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης με τους ήρωές μου. Αυτή η σχέση κατά κανόνα διαρκεί ακόμα και μετά την ολοκλήρωση του ντοκιμαντέρ.

Η ενασχόληση με κοινωνικά ζητήματα, όπως για παράδειγμα η τοξικοεξάρτηση, αποτελεί ένα από τα θέματά σας. Αναρωτιέμαι, πώς καταφέρνετε να διατηρείτε τη συναισθηματική σας απόσταση από τους "ήρωές" σας και δεν υποκύπτετε στον πειρασμό να παρέμβετε, ακόμα κι όταν αυτοί συμπεριφέρονται με αυτοκαταστροφικό τρόπο;

Είμαι μια κινηματογραφίστρια-παρατηρήτρια, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν προσπαθώ να βοηθώ τους ήρωές μου. Η βοήθειά μου είναι διαρκής, αλλά όχι πολύ επιτυχημένη. Τα ναρκωτικά είναι ένας πολύ ισχυρός ανταγωνιστής.

Το πιο πρόσφατο ντοκιμαντέρ σας Ιδιωτικός Κόσμος καταγράφει τη ζωή μιας τσέχικης οικογένειας κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 37 χρόνων και αποτελεί ταυτόχρονα το πορτρέτο της ίδιας της οικογένειας και μια ματιά στην πρόσφατη ιστορία της Τσεχίας. Πώς προέκυψε η αρχική ιδέα;

Το 1975 έκανα ένα μικρού μήκους ντοκιμαντέρ σχετικά με το πώς η μητρότητα αλλάζει την γυναίκα. Μετά από λίγο, μου γεννήθηκε η ιδέα να παρατηρήσω την ζωή ενός νεογέννητου παιδιού με την κάμερα- του ίδιου και της οικογένειάς του. Κατά συνέπεια ήταν αρκετά ασαφής και το πλαίσιο της ταινίας γεννήθηκε κατά τη διάρκεια της κινηματογράφησης. Το φιλμ είναι στυλιζαρισμένο- το "μαγικό μάτι" της τηλεόρασης αντιπροσωπεύει την "μεγάλη ιστορία", σε αντίθεση προς την "μικρή ιστορία" μιας πολύ απλής οικογένειας. Η ταινία αφορά τη βεβαιότητα και την αβεβαιότητα των ζωών μας, τις φιλοδοξίες και τις αξίες.

Το 2007 διοριστήκατε Υπουργός Πολιτισμού, αλλά παραιτηθήκατε από τη θέση σας λίγες μέρες αργότερα. Τι σας ώθησε, κατ' αρχήν, να αναλάβετε αυτό το αξίωμα; Νομίζετε ότι η άσκηση εξουσίας από οποιαδήποτε θέση, και ιδίως μέσω ενός κυβερνητικού υπουργείου, είναι συμβατή με το ρόλο ενός καλλιτέχνη;

Ο στόχος της ανάμιξής μου ήταν να βοηθήσω τον τσέχικο κινηματογράφο και πολιτισμό. Προηγουμένως, ήμουν αφοσιωμένη σε αυτή τη δραστηριότητα από τη θέση του καλλιτέχνη. Θα έπρεπε να είναι ένα αξίωμα ορισμένης χρονικής διάρκειας- μισού χρόνου, μέχρι την προκήρυξη νέων εκλογών. Αυτό το διάστημα μειώθηκε ακόμη περισσότερο, λόγω της αηδίας μου για τις αναπάντεχες ίντριγκες που με περίμεναν στο υπουργείο και της απροθυμίας μου να αποτελέσω κομμάτι τους. Νομίζω ότι μακροπρόθεσμα είναι αδύνατον να συνδεθεί η σταδιοδρομία πολιτικού και καλλιτέχνη. 

Είστε η πιο σημαντική ντοκιμαντερίστρια της Τσεχίας. Πώς αντιμετωπίζει τις δουλειές σας το τσέχικο κοινό; Και πώς στο εξωτερικό;

Συνήθως με αντιμετωπίζουν θετικά. Μερικές φορές, πάντως, μου ασκούν κριτική για την προσέγγισή μου ως παρατηρήτριας και την απουσία ακτιβισμού. Συνήθως απαντώ ότι υπάρχουν δύο τροποι να κάνεις ντοκιμαντέρ, επέλεξα τον ένα, και δεν μπορώ να είμαι διαφορετική.

Το αφιέρωμα στις ταινίες σας στη διάρκεια ενός προηγούμενου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (2011) έγινε πολύ θέρμα δεκτό. Εκπλαγήκατε;

Με ευχαρίστησε πολύ. Ήταν κρίμα που δεν μπορούσα να είμαι προσωπικά παρούσα, αλλά ήμουν πολύ απασχολημένη εκείνο το διάστημα και δεν μπορούσα να φύγω από την Πράγα.

Τελειώνοντας, δουλεύετε πάνω σε κάποια καινούρια ταινία;

Δουλεύω πάνω σε διάφορα ντοκιμαντέρ τύπου time-lapse. Προς το παρόν, έχω ολοκληρώσει δύο ντοκιμαντέρ και εργάζομαι πάνω σε άλλα συνεχώς. Παρακολουθώ περίπου 20 ιστορίες.