Γιάννης Φάγκρας: «Η απληστία είναι το μεγαλύτερο κακό της εποχής μας»

 

Από αριστερά: Βασίλης Κουτσογιάννης, Θεοφάνης Κατσέλης, Εκάβη Ντούμα

Η ανάγκη, η απελπισία και η απληστία κινούν τα «νήματα» του Μικρού Ανθρωποφάγου, τρίτης μεγάλου μήκους ταινίας του Γιάννη Φάγκρα.

Μετά την παγκόσμια πρεμιέρα της στο πλαίσιο του 66^ου ΦΚΘ, προβάλλεται στο Διαγωνιστικό του 38^ου Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου. Συναντώντας τον σκηνοθέτη.

O πρώτος «σπόρος» για την προηγούμενη ταινία σου, το Forget Me Not, είχε πέσει την περίοδο των Ολυμπιακών. Για τον Μικρό Ανθρωποφάγο, πότε φυτεύτηκε;

Εμπνεύστηκα τον Μικρό Ανθρωποφάγο από το κλασικό γουέστερν του Τζον Χιούστον Ο Θησαυρός της Σιέρα Μάδρε.

Άρχισα να γράφω το σενάριο πριν από τρία-τέσσερα χρόνια. Ήθελα να κάνω κάτι σχέση με το τώρα. Έβλεπα την απληστία να κυριαρχεί. Θεωρώ ότι είναι το μεγαλύτερο κακό της εποχής μας παγκοσμίως σε όλα τα επίπεδα και για όλους τους ανθρώπους.

Και συστημικά και διαπροσωπικά.

Και όσον αφορά στους πλούσιους και στους φτωχούς. Είναι μια ανθρώπινη αδυναμία που, όταν ξεφύγει, δημιουργεί προβλήματα.

Βουλιάζεις σ’ αυτήν, πνίγεσαι.

Ξεκινάει από την αντιμετώπιση του πλανήτη και τη σχέση με τη φύση και καταλήγει στους πολέμους και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Για το κέρδος, τα κάνουμε όλα μαντάρα. Αλλά και όσοι νομίζουν πως προστατεύουν τη φύση δεν είναι επίσης άγιοι.

Πριν αρχίσεις να γράφεις το σενάριο, ήξερες ότι υπάρχει αυτό το σύμπλεγμα νησιών κοντά στους Φούρνους;

Το γνωρίζω, επειδή πηγαίνω στην Ικαρία πολλά χρόνια. Λειτουργεί και ως μεταφορά σε σχέση με την απληστία.

Ασυνήθιστο -ίσως- σεναριακό εύρημα είναι τα πολλά λεφτά που μπορεί να βρίσκονται -ή όχι- σε κάποιον βυθό, η πληρωμή σε ευρώ και δολάρια των διακινητών προσφύγων και μεταναστών. Αυτό, πώς προέκυψε;

Δεν μπορείς να μιλάς για το ανατολικό Αιγαίο, τα σύνορα της Ελλάδας και της Ευρώπης, χωρίς να πάει το μυαλό σου στο προσφυγικό. Κάθε μέρα περνάνε πρόσφυγες από την περιοχή. Βλέπεις τα χνάρια της διέλευσής τους, τα σωσίβια στις παραλίες.

Τα λεφτά και πάλι είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους γίνεται η διακίνηση ανθρώπων, με την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής.

Μια ελπίδα που, μαζί με την ανάγκη, βιώνουν πολύ απεγνωσμένα και οι τρεις πρωταγωνιστικοί χαρακτήρες της ταινίας σου, καθένας με τον τρόπο του.

Και οι τρεις ανήκουν στην εργατική τάξη, είναι άνθρωποι οι οποίοι ζουν μέρα με την ημέρα. Η φτώχεια είναι βασικό θέμα του φιλμ.

Η καπετάνισσα, η Νίκο, που την υποδύεται η Εκάβη Ντούμα, φαίνεται να έχει μυστικά. Αυτή η υπαινικτικότητα λειτουργεί και με γοητεύει στην περίπτωση της ταινίας σου.

Υπάρχει ένα back story το οποίο θα ήθελα να ανακαλύψει ο προσεκτικός θεατής. Πρόκειται για μια γυναίκα με ψευδώνυμο που ζει στην παρανομία μεταφέροντας πρόσφυγες χωρίς αντίτιμο.

Παραμένατε σε επικοινωνία όλα αυτά τα χρόνια τα οποία πέρασαν μετά τη Μορφίνη και τώρα ήρθε απλώς ο καιρός να ξανασυνεργαστείτε;

Βρέθηκε μια ιστορία όπου θα μπορούσε να ενταχθεί η Εκάβη. Προσαρμόστηκε πάνω και σε εκείνη.

Από αριστερά: Θεοφάνης Κατσέλης, Εκάβη Ντούμα, Βασίλης Κουτσογιάννης

Με συγκίνησε η κινηματογραφική επανασύνδεσή σου με την Εκάβη. Πώς ένιωσες συνεργαζόμενος ξανά μαζί της μετά από τόσο καιρό;

Από τη στιγμή κατά την οποία ο χαρακτήρας της μού μπήκε στο μυαλό δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Με την Εκάβη είμαστε φίλοι πολλά χρόνια, επικοινωνούμε σε ένα πιο βαθύ επίπεδο.

Το ίδιο, όμως, συνέβη τελικά και με τους δύο άλλους ηθοποιούς, τον Φάνη Κατσέλη και τον Βασίλη Κουτσογιάννη, αλλά και το υπόλοιπο συνεργείο. Φτιάξαμε, λοιπόν, μια πολύ δυνατή ομάδα. Ήμασταν ένα τσούρμο πειρατικό! (Γέλιο).

Μακριά από το υγρό στοιχείο δεν κάνεις, άλλωστε. Σου παρέχει μια αίσθηση ασφάλειας -δημιουργικής και υπαρξιακής- το να βρίσκεσαι κοντά του;

Το υγρό στοιχείο είναι αυτό που συνδέει με τα πάντα. Ένα μόριο νερού μπορεί να σε συνδέει με την άλλη άκρη του κόσμου, επειδή το νερό ρέει.

Σε υπαρξιακό επίπεδο, η θάλασσα είναι ένα σπίτι.

Οι ερμηνείες και των τριών είναι ακατέργαστες, ανεπιτήδευτες. Εισέφεραν στη δημιουργία των χαρακτήρων που υποδύονται, ακόμα και στις πιο μικρές κινήσεις, τις χειρονομίες, τα βλέμματα, τις σιωπές;

Εννοείται. Αυτό ζητάω από τους ηθοποιούς και χαίρομαι πολύ όταν γίνεται.

Ο Βασίλης και ο Φάνης δεν έχουν σπουδάσει σε Δραματική Σχολή. Έχουν πιο άμεση επαφή με τον ρόλο, δε σκέφτονται τεχνικά.

Από την άλλη, και ο τρόπος με τον οποίο γυρίστηκε η ταινία απαιτεί αυτήν την αμεσότητα. Περιμένω και οι ηθοποιοί να γίνουν συνδημιουργοί.

Πόσα ήξεραν για την ιστορία ή για τους χαρακτήρες τους πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα;

Δεν υπήρχαν αυτοσχεδιασμοί. Το σενάριο και οι διάλογοι ήταν πολύ δομημένα και συγκεκριμένα. Οι ηθοποιοί ήξεραν, επομένως, τι έκαναν. Δε μ’ αρέσουν, ωστόσο, οι εξαντλητικές πρόβες.

Σημαντικό ήταν να γνωριστούν ο Βασίλης με τον Φάνη, ώστε να προκύψει η μεταξύ τους «χημεία». Νομίζω πως αυτό βγήκε και στο φιλμ.

Μόνο τους χώρους ανακαλύπταμε κάθε μέρα από κοινού. Ακόμα κι εγώ δεν ήξερα τα πάντα γι’ αυτούς. Οπότε υπήρχε πάντα το στοιχείο της έκπληξης.

Η εισφορά από την πλευρά τους ενός πρόσθετου στοιχείου είναι το δώρο που μου έκαναν. Χαίρομαι πολύ όταν δω ένα βλέμμα, μια κίνηση που δεν έχω σκεφτεί.

Αφηγηματικά μιλώντας, προτιμάς την πιο μικρή κλίμακα; Το Forget Me Not, σε σύγκριση με τον Μικρό Ανθρωποφάγο, φαντάζει υπερπαραγωγή.

Στο Forget Me Not ήταν μεγάλη η κλίμακα της εικόνας, η απεραντοσύνη των υδάτινων τοπίων. Η παραγωγή, όμως, ήταν επίσης DIY - με περισσότερους πόρους και πιο ακριβό εξοπλισμό, σίγουρα.

Και πάλι, πάντως, ήμασταν μια ολιγομελής παρέα, όπως και στον Μικρό Ανθρωποφάγο. Γι’ αυτό και την αποκαλώ «πανκ» δουλειά. Μου αρέσει αυτό το πλαίσιο, δε με φοβίζει.

Σε όποια κλίμακα κι αν κάνεις μια ταινία, ωστόσο, είναι δύσκολο εγχείρημα.

Και βαρύ.

Οι περισσότεροι είναι εξοικειωμένοι με έναν πιο βιομηχανικό τρόπο παραγωγής φιλμ. Όταν, επομένως, ακούν γι’ αυτήν την προσέγγιση παραξενεύονται ή θεωρούν πως κάτι της λείπει, γεγονός το οποίο πολλές φορές μπορεί να συμβαίνει.

Το ζήτημα είναι αν όντως είναι στην ουσία καλύτερη μια τεχνικά αρτιότερη ταινία.

Δεν αρκεί η τεχνική αρτιότητα.

Μερικές φορές ο βιομηχανικός τρόπος δημιουργίας φιλμ τα βλάπτει.

Σύμφωνα με τη Νουβέλ Βαγκ, ο τρόπος παραγωγής έχει να κάνει με το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Ισχύει. Σε μια χολιγουντιανή παραγωγή, για παράδειγμα, αισθάνεσαι ως βοηθητικό εργατικό δυναμικό.

Από την άλλη, σε μια μικρή ταινία, όπως τη δικιά μας, είμαστε όλοι συνδημιουργοί και μπορούμε όλοι να νιώθουμε περήφανοι για τη συνεισφορά μας.

Ίσως, τελικά, ο μεγαλύτερος πλούτος να είναι η αίσθηση ισότιμης συμμετοχής σε μια δημιουργική διαδικασία.

Ακριβώς. Κάτι φτιάχνουμε όλοι μαζί, και κατόπιν ανήκει σε όλους μας.

Γυρίζεις ταινίες όποτε έχεις ανάγκη να εκφραστείς μέσα από αυτήν τη φόρμα;

Και όποτε μπορώ. Οι οικονομικές ανάγκες ενός φιλμ είναι πάντα μεγαλύτερες από αυτές που καταφέρνουμε να καλύψουμε. Είναι ένα ρίσκο το οποίο μοιραζόμαστε με άλλους ανθρώπους, επειδή το πιστεύουμε και μας αρέσει.

Δουλεύω, λοιπόν, προκειμένου να συγκεντρωθεί το μίνιμουμ -αλλά όχι αμελητέο για κάποιον ο οποίος δε λαμβάνει χρηματοδότηση από μεγάλες πηγές- ποσό που χρειάζεται για να πραγματοποιηθεί.  

Όταν τελείωσαν τα γυρίσματα του Μικρού Ανθρωποφάγου, αισθάνθηκα πολύ τυχερός.

Η σαλονικιώτικη παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας στο πλαίσιο του 66^ου ΦΚΘ ενίσχυσε αυτό το συναίσθημα;

Πολλοί με πλησίασαν για να μου πουν ότι τους άρεσε. Προφανώς όσοι δεν ένιωσαν κάτι τέτοιο δε με πλησίασαν καν. Έτσι κι αλλιώς, το  φιλμ δεν είναι φτιαγμένο για να αρέσει σε όλους τους θεατές.

Αν και είναι δύσβατος ο δρόμος της παραγωγής κινηματογραφικών ταινιών στην Ελλάδα, εσύ επιμένεις με σταθερότητα, συνέπεια και χωρίς εκπτώσεις.

Αυτή η σταθερότητα έχει τελικά αποκτήσει και ένα ρυθμό, ανά δεκαετία! (Γέλιο).

Δε σε ξεχνάνε, πάντως. Σε χαροποιεί αυτό;

Περισσότερο με ικανοποιεί που με πλησίασαν κάποια παιδιά τα οποία κάνουν ταινίες και τους άρεσε αυτό που είδαν σε σχέση με το πώς μπορεί να παράγεται μια ταινία.

Αν κάποιος δε θέλει να ακολουθήσει την πεπατημένη των κρατικών χρηματοδοτήσεων και των ευρωπαϊκών συμπαραγωγών, κουράζεται και απελπίζεται.

Όταν, λοιπόν, κάποιος δεν υιοθετεί τη συγκεκριμένη προσέγγιση και τα καταφέρνει, έστω και με δυσκολίες, αυτό ενθαρρύνει σκηνοθέτες νεότερης ηλικίας να κινηθούν ανάλογα.

Μιλώντας για σκηνοθέτες/σεναριογράφους νεότερους γενεών, στον Μικρό Ανθρωποφάγο συνεργάστηκες στο σενάριο με τον Σωτήρη Σταμάτη. Πώς κύλησε η συνεργασία;

Με τον Σωτήρη γνωριστήκαμε τυχαία σε ένα μπαρ στα Εξάρχεια και μιλούσαμε επί δυο ώρες για τον Κασσαβέτη -είμαστε φαν του-, οπότε υπήρχε μια πολύ καλή βάση.

Ακολουθούμε, νομίζω, τον δρόμο που εκείνος και άλλοι έχουν χαράξει. Εφόσον μπορούμε να συνεννοηθούμε, η διαφορά ηλικίας δε μας δυσκόλεψε.  Δεν είναι εύκολο να βρεις κάποιον να συνεννοηθείς. Κι εγώ ψάχνω.

Με τον Σωτήρη συνέβη αβίαστα, και προχωράει. Δεν ξέρω πού θα οδηγηθεί. Ήδη συνεργαζόμαστε πάνω στο σενάριο της επόμενης δουλειάς μου.

Ευχαριστώ θερμά τον Γιάννη Φάγκρα για τον χρόνο του και για την παραχώρηση του φωτογραφικού υλικού.

Η ταινία του Γιάννη Φάγκρα Μικρός Ανθρωποφάγος προβάλλεται στο πλαίσιο του Διαγωνιστικού τoυ 38^ου Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου τη Δευτέρα 24 Νοεμβρίου (κινηματογράφος Cinobo Όπερα, 18:00), παρουσία συντελεστών.