Νικόλα Πιοβάνι: «Αμφιβάλλω αν η ομορφιά μπορεί να σώσει τον κόσμο»

 

«Διάδοχος» του Νίνο Ρότα και μαθητής του Μάνου Χατζιδάκι, ο ιδιαίτερα αγαπητός στην Ελλάδα Νικόλα Πιοβάνι είναι από τους σημαντικότερους εν ζωή συνθέτες κινηματογραφικής -και όχι μόνο- μουσικής.

Την Τρίτη 8 Ιουλίου διευθύνει την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στη σκηνή του Ηρωδείου σε μια συναυλία η οποία περιλαμβάνει μερικές από τις αξέχαστες συνθέσεις του. Κουβεντιάζοντας με τον Ιταλό μαέστρο.

Ο πατέρας σας, ο Αλμπέρικο, ήταν ερασιτέχνης μουσικός και έπαιζε τρομπέτα, ενώ η θεία σας, η Πίνα Πιοβάνι, ήταν επαγγελματίας ηθοποιός. Ήταν χάρη σε αυτούς που μπήκατε στον κόσμο της τέχνης ή ήταν και προσωπική σας ανάγκη;

Είναι μυστήριο να κατανοήσουμε μέσα από ποια μονοπάτια γινόμαστε αυτό το οποίο είμαστε:

Είμαι μουσικός -συνθέτης, ερμηνευτής, αλλά πάνω απ’ όλα ακροατής- και σίγουρα αυτό επηρεάστηκε από το βαθύ πάθος που είχαν οι γονείς μου για τη μουσική, αν και δεν είχαν λάβει επίσημη μουσική εκπαίδευση.

Συχνά σκέφτομαι ότι αν ήμουν γιος μουσικολόγων, ίσως να γνώριζα περισσότερα για τη μουσική, αλλά σίγουρα θα την αγαπούσα λιγότερο.

Αρχικά σπουδάσατε ακορντεόν -ένα όργανο που, ως ακροατής, λατρεύω- και στη συνέχεια πιάνο. Γιατί τελικά σας «κέρδισε» το πιάνο;

Προφανώς, για σοβαρές, κλασικές σπουδές, το ακορντεόν δεν είναι κατάλληλο. Καρέκλες για ακορντεόν δεν υπήρχαν καν στις ιταλικές δημόσιες μουσικές σχολές.

Αλλά είναι ένα όργανο το έχει παραμείνει πολύ μέσα στην καρδιά μου, και σε ορισμένα κομμάτια το αδιαμφισβήτητο χρώμα του αναδύεται στη συμφωνική ορχήστρα.

Αφού λάβατε το πτυχίο σας στο πιάνο από το Ωδείο Βέρντι στο Μιλάνο το 1967, σπουδάσατε ενορχήστρωση με τον Μάνο Χατζιδάκι. Πόσο διαμορφωτική ήταν αυτή η συνάντηση, τόσο καλλιτεχνικά όσο και προσωπικά;

Ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν ένας μεγάλος δάσκαλος για μένα, τόσο μουσικά όσο και φιλοσοφικά: μου δίδαξε τα μυστικά των μεγάλων παρτιτούρων, τα κόλπα της ενορχήστρωσης, αλλά μου δίδαξε και την πνευματική ελευθερία.

Μου έλεγε: «Μη ντρέπεσαι που έχεις χάρισμα στη μελωδία», απελευθερώνοντάς με έτσι από τις τάσεις εκείνης της εποχής, στις οποίες κυριαρχούσε η σχολή σκέψης του Ντάρμσταντ.

Το 1968, κατά τη διάρκεια της κατοχής στο Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης, γνωρίσατε τον Σιλβάνο Αγκόστι, ο οποίος κινηματογραφούσε τα επίκαιρα του φοιτητικού κινήματος.

Αργότερα θα συνθέσετε την πρώτη σας μουσική επένδυση για το έργο του.

Ναι, το ηχογραφούσαμε στο σπίτι της μητέρας μου, όπου ήταν «παρκαρισμένο» ένα μικρό ηλεκτρικό όργανο. Τα κρουστά τα έπαιζαν συμφοιτητές οι οποίοι χτυπούσαν καρέκλες, τραπέζια, ποτήρια...

Ποιον ρόλο έχει διαδραματίσει η πολιτική, κυρίως σε ηθικό επίπεδο, στα νεανικά σας χρόνια καθώς και στα κατοπινά;

Το να έχεις πολιτική συνείδηση ​​με την ευρεία έννοια μου φαίνεται μια καλή βάση για οποιαδήποτε καλλιτεχνική δραστηριότητα. Και σήμερα περισσότερο από ποτέ.

Ο πλανήτης μας υπήρξε ανέκαθεν σκηνικό πολέμων, τραγωδιών και κακοποιήσεων, από την αρχαιότητα.

Αλλά ήταν μακριά, συνέβησαν από απόσταση, ο κόσμος ήταν απέραντος. Ήταν πιθανό να μην το γνωρίζεις.

Σήμερα, τα εγκλήματα της Γάζας, του Κιέβου, του Σουδάν μπαίνουν στα σπίτια μας - τα βλέπουμε στις τηλεοράσεις, στα τηλέφωνά μας, βλέπουμε ανθρώπους να πνίγονται από κοντά... Δεν είναι πλέον δυνατόν να προσποιούμαστε ότι δεν ξέρουμε.

Τούτου λεχθέντος, η πολιτική είναι ένα πολύπλοκο πεδίο, και εμείς, που μιλάμε γι' αυτήν ποιητικά, συχνά καταλήγουμε να προβαίνουμε σε επιφανειακές και απλοϊκές δηλώσεις οι οποίες δεν είναι πολύ σοβαρές.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 έχετε συνθέσει περισσότερα από 130 σάουντρακ, συνεργαζόμενος με πολλούς από τους πιο έγκριτους Ιταλούς σκηνοθέτες, όπως οι αδελφοί Ταβιάνι, ο Μπενίνι και -φυσικά- ο Φελίνι.

Γνώρισα τη μουσική σας παρακολουθώντας το Χάος. Σταδιακά συμπέρανα πως αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ίδιας της κινηματογραφικής εμπειρίας. Είναι η σύνθεση μια μοναχική/διαισθητική διαδικασία ή και συνεργατική;

Και τα δύο: υπάρχει μια συλλογική στιγμή [ειδικά στον κινηματογράφο- όπου η ανταλλαγή ιδεών, συναισθημάτων και απόψεων είναι απαραίτητη.

Αλλά υπάρχει και μια πιο αυστηρά δημιουργική στιγμή, όταν είσαι -και πρέπει να είσαι- μόνος, με το χαρτί και ένα μολύβι, για να αντλήσεις από μέσα σου αυτά που έχεις να πεις. Και αν δε βρεις τίποτα, είναι καλύτερα να παραμείνεις σιωπηλός.

Δημιουργώ μουσική ως συνθέτης, ερμηνευτής και μαέστρος, αλλά πάνω απ’ όλα μου αρέσει να τη βιώνω ως θεατής, ως ακροατής. Το να παρακολουθείς μια καλή συναυλία η οποία σε ενθουσιάζει είναι μια μαγική στιγμή στη ζωή.

Σας αρέσει να παρακολουθείτε ταινίες/να παρευρίσκεστε σε θεατρικές παραστάσεις όσο και να συνθέτετε μουσική για αυτές;

Ποιες είναι οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ της διεύθυνσης ορχήστρας και της εκτέλεσης της μουσικής σας;

Η σκέψη, η γραφή και η ερμηνεία είναι δραστηριότητες που συνδέονται με πολύ ρευστό τρόπο.

Όταν ακούω κάποιον να παίζει τη μουσική μου, μου δίνει μεγάλη ευχαρίστηση - αλλά τότε νιώθω την ανάγκη να παρέμβω και να τροποποιήσω τις λεπτομέρειες της ερμηνείας.

Το 2003 αφιερωθήκατε στην αναβίωση του παραδοσιακού ρωμαϊκού τραγουδιού. Γιατί;

Τα παραδοσιακά ρωμαϊκά λαϊκά τραγούδια είναι η μουσική της μητέρας και του πατέρα μου. Σήμερα, είναι ένα ρεπερτόριο το οποίο συχνά παραμελείται και υφίσταται κακομεταχείριση λόγω κακών ερμηνειών.

Αισθάνθηκα την ανάγκη να αποτίσω τον δικό μου μικρό φόρο τιμής στη ρωμαϊκή γλώσσα και σε αυτό το ρεπερτόριο, που περιέχει μερικά πραγματικά διαμάντια μουσικής και ποίησης.

Συντεθειμένο για ένα μεγάλο σύνολο, το έργο σας La Pietà - Stabat Mater παρουσιάστηκε αρχικά στο Ορβιέτο. Το 2004 αναβιώθηκε στη Βηθλεέμ και στο Τελ Αβίβ.

Αν ήταν αρκετά ασφαλές, θα δίνατε μια συναυλία είτε στη Γάζα είτε στη Δυτική Όχθη ως ένδειξη αλληλεγγύης προς τους Παλαιστίνιους οι οποίοι σφαγιάζονται αδιακρίτως κάθε μέρα από τη γενοκτονική ισραηλινή πολεμική μηχανή;

Κάνω διάκριση μεταξύ Νετανιάχου και Ισραηλινών, όπως ακριβώς κάνω μεταξύ Χαμάς και Παλαιστινίων.

Δεν ξέρω αν αυτό που συμβαίνει στη Γάζα μπορεί να χαρακτηριστεί κυριολεκτικά γενοκτονία, αλλά σίγουρα είναι μια εγκληματική σφαγή η οποία διαπράττεται από μια βίαιη κυβέρνηση εναντίον ενός ανυπεράσπιστου πληθυσμού.

Είναι ένα επαίσχυντο σενάριο και κανείς μας δεν μπορεί να θεωρήσει τον εαυτό του αμέτοχο ή απαλλαγμένο από την ευθύνη.

Οι Παλαιστίνιοι -όσοι έχουν επιβιώσει- δε χρειάζονται μουσική. Χρειάζονται συγκεκριμένη βοήθεια, δράσεις που μπορούν να σταματήσουν τα δολοφονικά χέρια τα οποία χύνουν αίμα κάθε μέρα.

Έχω πολλούς Εβραίους φίλους που νιώθουν όπως κι εγώ.

Και τέλος, μήπως μέσω της τέχνης -και ιδιαίτερα της μουσικής- μπορούμε να θυμηθούμε ότι η ζωή είναι -ή τουλάχιστον μπορεί να είναι- όμορφη;

Είναι η αναζήτηση της ομορφιάς ένα δυνητικά ενδυναμωτικό και απελευθερωτικό εγχείρημα; Και αν ναι, γιατί;

Συχνά με ρωτούν αν πιστεύω πως η μουσική, η τέχνη και η ομορφιά μπορούν να σώσουν τον κόσμο, και απαντώ ότι δεν ξέρω. Αμφιβάλλω αν η ομορφιά μπορεί να σώσει τον κόσμο.

Αλλά είμαι βέβαιος πως η ασχήμια μπορεί να βοηθήσει στην καταστροφή του.

Ευχαριστώ θερμά την Antonella Agassi από τη Γραμματεία του Νικόλα Πιοβάνι για την καθοριστική συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης με τον καλλιτέχνη.

Υπό τη μουσική διεύθυνση του Νικόλα Πιοβάνι, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών ζωντανεύει στο Ηρώδειο την Τρίτη 8 Ιουλίου (21:00), στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου, μερικές από τις αξέχαστες συνθέσεις του Ιταλού μαέστρου.

Το πρόγραμμα της βραδιάς  περιλαμβάνει:

Τη Σουίτα Ταβιάνι (Φιορίλε, Il sole anche di notte, Η νύχτα του Σαν Λορέντζο, Καλημέρα Βαβυλωνία), τη Σουίτα Η ζωή είναι ωραία και τη Σουίτα Φελίνι (Η συνέντευξη, Η φωνή του φεγγαριού, Τζίντζερ και Φρεντ).