Μπράνε Μοζέτιτς: «Το γκέι στοιχείο είναι το κέντρο όλων των γραπτών και της δουλειάς μου»

Εικονοκλαστική, έντονη, εξομολογητική και εξαιρετικά πολιτικοποιημένη, η ποίηση του Μπράνε Μοζέτιτς, του σημαντικότερου Σλοβένου γκέι ποιητή, ξεχειλίζει από έντονο ερωτισμό.

Συνομιλούμε μαζί του με αφορμή την κυκλοφορία στα ελληνικά πριν από μερικούς μήνες της διασημότερης ποιητικής συλλογής του, Κοινοτοπίες.

Πεζή επιφανειακά, βαθιά με βεβαιότητα, κοινότοπη καθόλου. Γιατί, λοιπόν, επέλεξες τον τίτλο Κοινοτοπίες για τη διάσημη ποιητική συλλογή σου που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα για πρώτη φορά πριν από μερικούς μήνες;

Στην πραγματικότητα, ο σλοβενικός τίτλος δεν είναι όντως Κοινοτοπίες. Στα σλοβενικά θα ήταν Banalnosti, που σημαίνει όχι πολύ σημαντικός, δευτερεύων.

Αλλά επέλεξα τον τίτλο Banalije, μια λέξη που επινόησα εγώ, γιατί για μένα έχει πιο πολλή μουσικότητα όταν την εκφέρεις, είναι πιο ποιητική. Είναι παρόμοια με τη λέξη Banalnosti, αλλά δεν έχει το ίδιο νόημα, είναι πιο ασαφής, πιο ρευστή.  

Βέβαια σε όλες τις μεταφράσεις αυτού του βιβλίου -μέχρι στιγμής 11- η λέξη έχει μεταφραστεί ως Banalities, έτσι η ιδιαίτερη ασάφεια έχει χαθεί.

Όπως και να ‘χει, ήθελα να «παίξω» με καθημερινά πράγματα, πολύ απλά πράγματα, ίσως όχι σημαντικά για τον καθένα.

Ήθελα να είμαι πιο πεζός, ήθελα απλές λέξεις, κάπως μικρές ιστορίες, συχνά πολύ οπτικές, με εικόνες, κατ όπως στο σινεμά, έτσι ώστε ο αναγνώστης να δει τη σκηνή, και με όλη την αφήγηση στο ποίημα.

Ήθελα να προκαλέσω ένα ιδιαίτερο συναίσθημα που δεν μπορείς να εξηγήσεις λεκτικά. Δεν ήθελα ο αναγνώστης μόνο να καταλάβει, αλλά και να νιώσει, και το συναίσθημα να μην είναι είναι πολύ ξεκάθαρο.

Η ποίησή σου -εικονοκλαστική, έντονη και εξομολογητική- ξεχειλίζει από ερωτισμό. Είναι μια αντανάκλαση του τι σήμαινε να είσαι γκέι στην τιτοϊκή και μετα-τιτοϊκή Σλοβενία;

Ταυτιζόσουν με την γιουγκοσλαβική ταυτότητα, όταν ήταν η κυρίαρχη;

Η Γιουγκοσλαβία ήταν μια ομοσπονδία έξι πολύ ανεξάρτητων κρατών με τουλάχιστον έξι έθνη, έτσι οι Σλοβένοι έφεραν τη σλοβενική ταυτότητα κ.λπ.

Νομίζω πως δεν υπήρχε όντως γιουγκοσλαβική ταυτότητα- ή ίσως είχαμε λίγη από αυτή, σε κάθε περίπτωση, ιδίως άνθρωποι προερχόμενοι από μικτό οικογενειακό περιβάλλον.

Αλλά για το βιβλίο Κοινοτοπίες -έγραψα κατόπιν κι άλλα δύο με τον ίδιο τίτλο, αλλά το πιο μεταφρασμένο είναι το πρώτο- αυτό δεν ήταν τόσο σημαντικό.

Το μεγαλύτερο μέρος του το έγραψα κατά τη διάρκεια μιας residency στη Νέα Υόρκη και μετά, και υπάρχει πολλή Νέα Υόρκη σ’ αυτό. Υπάρχουν, βέβαια, και αναμνήσεις από την προηγούμενη ζωή μου.

Το γκέι στοιχείο είναι το κέντρο όλων των γραπτών και της δουλειάς μου.

Η ταυτότητά μου είναι ομοφυλοφιλική και συχνά λέω ότι ως LGBT+ πληθυσμός δεν έχουμε καμία πατρίδα, βρισκόμαστε παντού στον κόσμο και μόνο το γκέι στοιχείο είναι η πατρίδα μας.

Γι’ αυτόν τον λόγο είμαστε επίσης νομαδικοί και η οπτική μας στον ετεροκανονικό κόσμο είναι κάπως πικρή.

«Αυτό είναι που με ανησυχεί. Ότι η πλειονότητα των ανθρώπων, λίγο πολύ, φορά στολές», γράφεις. Πώς πολεμά κάποιος αυτή την τάση;

Μεγάλωσα με τον παππού και την γιαγιά μου στον κόσμο χωρίς ένα πραγματικά εξουσιαστικό πρόσωπο, κι έτσι αργότερα στη ζωή μου είχα διαρκώς προβλήματα με την εξουσία.

Στην ποίησή μου υπάρχουν πολλοί αγώνες ενάντια στην εξουσία, τους στρατιώτες, την αστυνομία, τις στολές, σε κάθε νόρμα, τη βία και τον ετεροκανονικό κόσμο. Στην πραγματικότητα, όλη μου η ζωή είναι ένας αγώνας...

Και ναι, η πλειονότητα είναι πολύ κομφορμιστική, οπότε δε χρειάζεται να παλέψει εναντίον αυτής της παγκόσμιας τάξης.

Γιατί «η Παρασκευή είναι η μέρα που σκέφτεσαι τον θάνατο»;

Δεν ξέρω. Ίσως γιατί η Παρασκευή είναι μέρα εξόδου, για να πας σε μπαρ, για κλάμπινγκ. Οι άνθρωποι θέλουν να ξεχάσουν τη δύσκολη καθημερινή ζωή τους και νομίζουν ότι μια μέρα θα πεθάνουν, οπότε είναι ο καιρός για πάρτι.

Μου αρέσει η παρακμή...

Εξακολουθείς να μισείς τη Λιουμπλιάνα, όπως φαίνεται σε ένα από τα ποιήματα αυτής της συλλογής;

Ίσως μου άρεσε η Λιουμπλιάνα πιο πολύ όταν ακόμα ήταν ένα μείγμα διαφορετικών πολιτισμών και πιο φιλελεύθερη- ένα μείγμα με γερμανικές, ιταλικές και βαλκανικές επιρροές.

Μετά το σοσιαλιστικό ή κομμουνιστικό καθεστώς η Λιουμπλιάνα περιήλθε όλο και πολύ στη σφαίρα επιρροής της Γερμανίας- κι αυτό σήμαινε πιο πολλούς κανόνες, πειθαρχία, τάξη, αρχές, αστυνομία...

Είναι, λοιπόν, προφανές πως δε μου αρέσει η Λιουμπλιάνα έτσι. Είναι άψυχη.

Όπως όλες οι χώρες έγινε πολύ κλειστή, όχι φιλική στους ξένους -με εξαίρεση τους τουρίστες-, με μίσος προς όλες τις μειονότητες και τους μετανάστες...

Για μένα είναι καταθλιπτικό να ζω εδώ, αλλά έχουμε ένα πολύ σημαντικό πράγμα, ένα πολύ μεγάλο πάρκο που εκτείνεται σε δάση, έτσι κάθε μέρα περνάω τουλάχιστον δυο ώρες στα δάση με τον σκύλο μου!

Το άλλο καλό είναι το ίντερνετ. Επικοινωνώ περισσότερο με ανθρώπους από όλον τον κόσμο παρά με Σλοβένους...

Οι Κοινοτοπίες εκδόθηκαν στη Σλοβενία το 2003. Πόσο έχει αλλάξει η στάση της σλοβενικής κοινωνίας έναντι των LGBT+ ατόμων, εσύ και η ποίησή σου έκτοτε;

Νιώθεις ακόμα «πολύ χαζός για να γράψεις κατάλληλα ποιήματα»; Και τι είναι τελικά ένα «κατάλληλο ποίημα»;

Ίσως στρέιτ ποιήματα, κανονικά ποιήματα, χωρίς κριτική, σεξ και ναρκωτικά, καθόλου LGBT+ θέματα.

Τα ποιήματά μου έγιναν πιο πολιτικά και ακτιβιστικά γιατί η κοινωνία, και κυρίως η πολιτική, έγιναν πιο δεξιές, μη δημοκρατικές, με μίσος προς τις μειονότητες.

Αν στην περίοδο ανάμεσα στο 1990 και το 2000 δεν αισθανόμουν απειλούμενος, έπειτα τα πράγματα άλλαξαν. Ήμουν πολύ ορατός LGBT+ ακτιβιστής, έβγαινα στην τηλεόραση κ.λπ., αλλά οι πρώτες απειλές άρχισαν μετά το 2000.

Το 2001 ήμουν ο «λόγος» για το πρώτο γκέι pride στη Σλοβενία, στη Λιουμπλιάνα.

Στη συνέχεια κερδίσαμε πολλά δικαιώματα -μπορείς να παντρευτείς-, αλλά υπήρχε επίσης πολλή ρητορική μίσους που είναι ανεκτή, ακόμα και στη Βουλή! Ίσως αυτός είναι ο λόγος που ταξιδεύω πολύ, για αναγνώσεις και εργαστήρια μετάφρασης.

Συνεργάζομαι με πάρα πολλούς ποιητές ανά τον κόσμο. Το 2015 είχα μάλιστα οργανώσει μια συνάντηση και ανάγνωση Σλοβένων και Ελλήνων LGBT+ ποιητών και συγγραφέων στην Αθήνα.

Πέραν του ότι είσαι ποιητής, είσαι επίσης και συγγραφέας, μεταφραστής, εκδότης, συνδιοργανωτής και συντονιστής κινηματογραφικού φεστιβάλ και γκέι ακτιβιστής.

Είναι η ποίηση μια μορφή ακτιβισμού για σένα, ή ο ακτιβισμός σου «χρωματίζεται» από ένα ποιητικό πνεύμα;

Είναι αδύνατο να διαχωριστεί η λογοτεχνική δουλειά μου από την προσωπική και τη δημόσια ζωή μου. Θα βρεις, λοιπόν, σ’ αυτή πολύ ευαίσθητα στοιχεία της προσωπικής ζωής μου, καθώς και του γκέι ακτιβισμού μου.

Νομίζω πως η LGBT+ κουλτούρα και τέχνη είναι το βασικό κομμάτι της LGBT+ ταυτότητας. Δεν μπορώ να φανταστώ τον LGBT+ πληθυσμό χωρίς LGBT+ κουλτούρα, χωρίς ποίηση, πρόζα, μουσική, κινηματογράφο, drag shows κ.λπ.

Γι’ αυτόν τον λόγο ενθαρρύνω άλλους LGBT+ συγγραφείς, κάνω εργαστήρια ποίησης, ως εκδότης εκδίδω LGBT+ βιβλία επί πολλά χρόνια, συντονίζω το LGBT+ κινηματογραφικό φεστιβάλ της Λιουμπλιάνα, το πιο παλιό στο είδος του στην Ευρώπη.

Η Σλοβενία υπήρξε από τις πρώτες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων που διακήρυξε επίσημα το τέλος της πανδημίας στο έδαφός της.

Ποιος, κατά τη γνώμη σου, θα είναι ο μακροπρόθεσμος πολιτικός, κοινωνικός και ψυχολογικός παγκόσμιος αντίκτυπος αυτής της εφιαλτικής εμπειρίας;

Αυτή ήταν περισσότερο πολιτική απόφαση, για οικονομικούς λόγους.

Για τη Σλοβενία, πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα αποτελεί η ακροδεξιά κυβέρνηση, η οποία εδραιώθηκε στην αρχή της πανδημίας. Έχουν την πλειοψηφία στη Βουλή και μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν.

Τοποθέτησαν του ανθρώπους σε όλες τις σημαντικές θέσεις -στην αστυνομία, στον στρατό, στον τομέα της υγείας, στα μίντια-, προκειμένου να ελέγξουν την κατάσταση και τον πληθυσμό.

Στο μεταξύ, προμηθεύτηκαν τεράστιες ποσότητες ιατρικού εξοπλισμού.

Για όλους αυτούς τους λόγους, έχουμε ήδη εδώ και δύο μήνες διαδηλώσεις με ποδήλατα, αλλά χωρίς πολλή επιτυχία, γιατί το μάξιμουμ των συγκεντρωμένων είναι 10.000 άτομα. Πρέπει να είμαστε 100.000 για να ρίξουμε την κυβέρνηση.

Είμαι πολύ απαισιόδοξος για το μέλλον, επειδή σε πολλές χώρες νεοναζιστικά κινήματα γίνονται όλο και πιο σημαντικά. Αυτό θα είναι αληθινός εφιάλτης.

Μιας κι είσαι ποιητής, τι είδους ποίηση -είτε με LGBT+ θεματολογία είτε όχι-αναμένεις ίσως να γεννηθεί στη μετά-κορονοϊό «εποχή»;

Νομίζω πως θα υπάρχει περισσότερη ποίηση κοινωνικού ακτιβισμού, γιατί η πανδημία θα πολλαπλασιάσει την κρίση του καπιταλισμού και θα υπάρξουν αλλαγές στην κοινωνία.

Η οικονομική κατάσταση των ανθρώπων θα επιδεινωθεί, κι έτσι θα οργιστούν. Μπορείς να δεις τι συμβαίνει στις Η.Π.Α.

«Ολοένα και περισσότερο μου φαίνεται ότι η ζωή μου δεν είναι παρά μια σειρά από απόπειρες απόδρασης», εξομολογείσαι σε ένα από τα ποιήματά σου. Κατάφερες τελικά να αποδράσεις;

Η διαφυγή μου είναι η φύση, τα δάση, και ασφαλώς η λογοτεχνία, η συγγραφή, η μετάφραση, η έκδοση βιβλίων, το να δουλεύω με παρόμοιους ανθρώπους...

Η φωτογραφία του Μπράνε Μοζέτιτς μού παραχωρήθηκε από τον ίδιο.

Η ποιητική συλλογή του Μπράνε Μοζέτιτς Κοινοτοπίες κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ο Μωβ Σκίουρος σε μετάφραση της Αγγελικής Δημουλή.